ทุติยปัณณาสก์
ปุญญาภิสันทวรรคที่ 1

1. ปฐมปุญญาภิสันทสูตร

ว่าด้วยท่อธารบุญกุศล 4 ประการ

[51] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย (บุญญาภิสันท์) ท่อธารบุญ (กุสลา-
ภิสันท์) ท่อธารกุศล 4 ประการนี้ นำมาซึ่งความสุข ให้ซึ่งผลอันดีเลิศ มี
ความสุขเป็นวิบาก เป็นทางสวรรค์ เป็นไปเพื่อผลที่ปรารถนาที่รักใคร่ ที่
ชอบใจ เพื่อประโยชน์ เพื่อสุข ท่อธารบุญกุศล 4 ประการคืออะไรบ้าง คือ
ภิกษุบริโภคจีวรของทายกใด เจ้าเจโตสมาธิอันเป็นธรรมหาประมาณ
มิได้ ท่อธารบุญกุศลของทายกนั้นย่อมนับประมาณมิได้ นำนาซึ่งความสุข
ให้ซึ่งผลอันดีเลิศ มีความสุขเป็นวิบาก เป็นทางสวรรค์ เป็นไปเพื่อผลที่
ปรารถนาที่รักใคร่ที่ชอบใจ เพื่อประโยชน์ เพื่อสุข
ภิกษุบริโภคบิณฑบาต. .. เสนาสนะ... คิลานปัจจัยของทายกใด เข้า
เจโตสมาธิอันเป็นธรรมหาประมาณมิได้ ท่อธารบุญกุศลของทายกนั้น ย่อม
นับประมาณมิได้ นำมาซึ่งความสุข ฯลฯ
นี้แล ท่อธารบุญ ท่อธารกุศล 4 ประการ นำมาซึ่งความสุข ฯลฯ
ก็แลการที่จะนับประมาณบุญของอริยสาวก ผู้ประกอบพร้อมด้วยท่อ-
ธารบุญกุศลนี้ว่า ท่อธารบุญกุศลประมาณเท่านี้ ๆ นำมาซึ่งความสุข ฯลฯ
ดังนี้มิใช่ง่าย อันที่แท้ท่อธารบุญกุศลนั้นนับว่าเป็นอสงไขย (ไม่สิ้นสุดด้วย
การนับ) เป็นอัประไมย (นับประมาณไม่ได้) เป็นมหาบุญขันธ์ (กองบุญใหญ่)

ทีเดียว เปรียบเหมือนจะนับประมาณน้ำในมหาสมุทร ว่ามีน้ำอยู่เท่านี้อาฬหก
เท่านี้ร้อยอาฬหก เท่านี้พันอาฬหก หรือเท่านี้แสนอาฬหก ดังนี้มิใช่ง่าย
อันที่แท้น้ำในมหาสมุทรนั้นนับว่าเป็นอสงไขย เป็นอัประไมย เป็นมหาอุทก-
ขันธ์ (ห้วงน้ำใหญ่) ทีเดียวฉันใด การที่จะนับประมาณบุญของอริยสาวกผู้
ประกอบพร้อมด้วยท่อธารบุญกุศล 4 ประการนี้ว่า ท่อธารบุญกุศลเท่านี้ ๆ
นำมาซึ่ง ความสุข ให้ซึ่งผลอันเลิศ มีสุขเป็นวิบาก เป็นทางสวรรค์ เป็นไป
เพื่อผลที่ปรารถนา ที่รักใคร่ ที่ชอบใจ เพื่อประโยชน์ เพื่อสุข ดังนี้มิใช่ง่าย
อันที่แท้ท่อธารบุญกุศลนั้นนับว่าเป็นอสงไขย เป็นอัประไมย เป็นมหาบุญ-
ขันธ์ทีเดียว ฉันนั้นนั่นแล
แม่น้ำมากหลาก อันเป็นที่ฝูงปลา
อาศัยอยู่ ย่อมไหลไปสู่ทะเล อันเป็นที่รับ
น้ำใหญ่ เป็นที่ขังน้ำใหญ่ สุดที่จะประมาณ
เป็นที่ประกอบด้วยสิ่งที่น่ากลัวมา เป็นที่
กำเนิดแห่งรตนะต่าง ๆ ฉันใด ท่อธารบุญ
ย่อมหลั่งไปสู่บัณฑิต ผู้ให้ข้าว น้ำ และ
ให้ผ้า ให้เครื่องที่นอน ที่นั่ง และเครื่อง
ปูลาดเป็นทาน ดุจแม่น้ำทั้งหลายไหลไปสู่
ทะเลฉะนั้น.
จบปฐมปุญญาภิสันทสูตรที่ 1

ทุติยปัณณาสก์

ปุญญาภิสันทวรรควรรณนาที่ 1

อรรถกถาปฐมปุญญาภิสันทสูตร

พึงทราบวินิจฉัยในปุญญาภิสันทสูตรที่ 1 วรรคที่ 2 ดังต่อไปนี้ :-
บทว่า ปุญฺญาภิสนฺทา ได้แก่ ความหลั่งไหลมาแห่งบุญ อธิบายว่า
ความเกิดขึ้นแห่งบุญ. บทว่า กุสลาภิสนฺทา นั่นเป็นไวพจน์ของบทว่า
ปุญฺญาภิสนฺทา นั้นเอง. ชื่อสุขัสสาหาร ก็เพราะว่าความหลั่งไหลมาแห่ง
บุญเหล่านี้นั้น นำซึ่งความสุขมาให้. ชื่อโสวัคคิกา เพราะว่า ให้อารมณ์มีรูป
เป็นต้นด้วยดี. ชื่อสุขวิปากาเพราะบุญเหล่านั้นมีความสุขเป็นวิบาก. ชื่อสัคค-
สังวัตตนิกา เพราะเป็นไปเพื่อเกิดในสวรรค์.
บทว่า จีวรํ ปริภุญฺชมาโน ความว่า ภิกษุได้ผ้าเพื่อทำจีวร
เพราะเข็มและด้ายเป็นต้นไม่มี จึงเก็บ ไว้เองบ้าง ทำเองบ้าง ให้คนอื่นทำบ้าง
ห่มเองบ้าง ซึ่งผ้านั้น ในเวลาผ้าเก่าทำเป็นผ้าปูนอนบ้าง ไม่อาจทำเป็นผ้า
ปูนอนได้ ก็ทำเป็นผ้าถูพื้นเสียบ้าง ฉีกผ้าที่ไม่เหมาะจะถูพื้นออกทำเป็นผ้า
เช็ดเท้าบ้าง ก็เรียกว่าบริโภคอยู่. แต่เมื่อใดคิดว่า ผ้านี้ใครไม่อาจทำเป็น
ผ้าเช็ดเท้าได้ก็กวาดทิ้งไป เมื่อนั้น ชื่อว่า ไม่บริโภค. บทว่า อปฺปมาณํ
เจโตสมาธึ คือ อรหัตผลสมาธิ. ด้วยบทว่า อปฺปมาโณ ตสฺส
ปุญฺญาภิสนฺโท นี้ ตรัสถึงบุญเจตนาของทายก นับประมาณมิได้ ด้วยว่า
บุญเจตนาของทายกนั้น ที่เป็นไปแล้วด้วยอำนาจการระลึกถึงบ่อย ๆ ว่า ภิกษุ
ผู้เป็นขีณาสพ บริโภคจีวรของเราดังนี้ ชื่อว่านับประมาณมิได้ คำนี้ตรัส