ภิกษุ เหมือนอย่างว่า นครที่ทำด้วยเหล็ก ยาว 1 โยชน์ กว้าง 1 โยชน์
สูง 1 โยชน์ เต็มด้วยเมล็ดพันธุ์ผักกาด มีเมล็ดพันธุ์ผักกาดรวมกันเป็น
กลุ่มก้อน บุรุษพึงหยิบเอาเมล็ดพันธุ์ผักกาดเมล็ดหนึ่ง ๆ ออกจากนคร
นั้นโดยล่วงไปหนึ่งร้อยปีต่อหนึ่งเมล็ด เมล็ดพันธุ์ผักกาดกองใหญ่นั้น พึงถึง
ความสิ้นไป หมดไป เพราะความพยายามนี้ ยังเร็วกว่าแล ส่วนกัปหนึ่ง
ยังไม่ถึงความสิ้นไป หมดไป กัปนานอย่างนี้แล บรรดากัปที่นานอย่างนี้
พวกเธอท่องเที่ยวไปแล้วมิใช่หนึ่งกัป มิใช่ร้อยกัป มิใช่ร้อยพันกัป มิใช่แสน
กัป ข้อนั้นเพราะเหตุไร เพราะว่า สงสารกำหนดที่สุดเบื้องต้นเบื้องปลาย
ไม่ได้ ฯลฯ พอเพื่อจะหลุดพ้น ดังนี้.
จบสาสปสูตรที่ 6

อรรถกถาสาสปสูตรที่ 6

พึงทราบวินิจฉัยในสาสปสูตรที่ 6 ดังต่อไปนี้.
บทว่า อายสํ นครํ ได้เเก่ เมืองล้อมด้วยกำแพงเหล็ก. แต่
ไม่ควรเห็นว่า ภายในเกลื่อนด้วยปราสาทชั้นเดียวเป็นต้นต่อกันไป.
จบอรรถกถาสาสปสูตรที่ 6

7. สาวกสูตร

ว่าด้วยการอุปมากัป

[433] พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ พระเชตวัน อาราม
ของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี กรุงสาวัตถี. ณ ครั้นนั้นแล ภิกษุหลายรูป
เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า ฯ ล ฯ ครั้นภิกษุเหล่านั้นนั่งเรียบร้อยแล้ว

ได้ทูลถามพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ กัปทั้งหลายที่
ผ่านไปแล้ว ล่วงไปแล้ว มากเท่าไรหนอ.
พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย กัปทั้งหลาย
ที่ผ่านไปแล้ว ล่วงไปแล้ว มีมาก มิใช่ง่ายที่จะนับกัปเหล่านั้นว่า เท่านี้
กัป เท่านี้ 100 กัป เท่านี้ 1,000 กัป หรือว่าเท่านี้ 100,000 กัป.
ภิ. ก็พระองค์อาจจะอุปมาได้ไหม พระเจ้าข้า.
[434] พ. อาจอุปหาได้ ภิกษุทั้งหลาย แล้วตรัสต่อไปว่า
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย มีสาวก 4 รูปในศาสนานี้ เป็นผู้มีอายุ 100 ปี มี
ชีวิต 100 ปี หากว่าท่านเหล่านั้นพึงระลึกถอยหลังไปได้วันละแสนกัป
กัปที่ท่านเหล่านั้นระลึกไม่ถึงถึงยังมีอยู่อีก สาวก 4 รูปของเราผู้มีอายุ
100 ปี มีชีวิต 100 ปี พึงทำกาละโดยล่วงไป 100 ปี ๆ โดยแท้แล
กัปที่ผ่านไปแล้ว ล่วงไปแล้ว มีจำนวนมากอย่างนี้แล มิใช่ง่ายที่จะนับ
กัปเหล่านั้นว่า เท่านี้กัป เท่านี้ 100 กัป เท่านี้ 1,000 กัป หรือว่า
เท่านี้ 100,000 กัป ข้อนั้นเพราะเหตุไร เพราะว่า สงสารนี้กำหนด
ที่สุดเบื้องต้นเบื้องปลายไม่ได้ ฯ ล ฯ พอเพื่อจะหลุดพ้น ดังนี้.
จบสาวกสูตรที่ 7

อรรถกถาสาวกสูตรที่ 7

พึงทราบวินิจฉัยในสาวกสูตรที่ 7 ดังต่อไปนี้.
บทว่า อนุสฺสเรยฺยุํ ความว่า แม้พระสาวก 4 รูป พึงระลึก
ถอยหลังไปได้ 4 แสนกัปอย่างนี้ว่า เมื่อรูปหนึ่งระลึกถอยหลังได้แสนกัป