พวกเธอได้เสวยทุกข์ ความเผ็ดร้อน ความพินาศ ได้เพิ่มพูนปฐพีที่เป็น
ป่าช้า ตลอดกาลนาน เหมือนฉะนั้น ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ก็เหตุเพียง
เท่านั้น พอทีเดียวที่จะเบื่อหน่ายในสังขารทั้งปวง พอเพื่อจะคลายกำหนัด
พอเพื่อจะหลุดพ้น ดังนี้.
จบติณกัฏฐสูตรที่ 1

อนมตัคคสังยุต

ปฐมวรรคที่ 1

อรรถกถาติณกัฏฐสูตรที่ 1

พึงทราบวินิจฉัยในติณกัฏฐสูตรที่ 1 แห่งอนมตัคคสังยุต ดังต่อไปนี้.
บทว่า อนทตคฺโค แปลว่า มีที่สุดเบื้องต้นอันบุคคลไปตามอยู่
รู้ไม่ได้. อธิบายว่า สงสารแม้จะตามไปด้วยญาณร้อยปี พันปี มีที่สุด
รู้ไม่ได้ คือมีที่สุดอันทราบไม่ได้. สงสารนั้นใคร่ไม่อาจรู้ที่สุดข้างนี้ หรือ
ข้างโน้นได้ คือมีเบื้องต้นเบื้องปลายกำหนดไม่ได้. บทว่า สํสาโร
ได้แก่ ลำดับแห่งขันธ์เป็นต้นที่เป็นไปกำหนดไม่ได้. บทว่า ปุพฺพา
โกฏิ น ปญฺญายติ ได้แก่ เขตแดนเบื้องต้น ไม่ปรากฏ ก็ที่สุด
เบื้องต้นของสงสารนั้น ย่อมไม่ปรากฏด้วยที่สุดใด. แม้ที่สุดเบื้องปลาย
ก็ย่อมไม่ปรากฏด้วยที่สุดนั้นเหมือนกัน. ส่วนสัตว์ทั้งหลาย ย่อมท่องเที่ยว
ไปในท่ามกลาง. บทว่า ปริยาทานํ คจฺเฉยฺย นี้ ท่านกล่าวว่า เพราะ
เป็นอุปมาด้วยสิ่งน้อย. ส่วนในพาหิรสมัย ประโยชน์มีน้อย¹ อุปมามีมาก.
เมื่อท่านกล่าวว่า โคนี้เหมือนช้าง สุกรเหมือนโค สระเหมือนสมุทร

1. ฎีกา-: อตฺโถ ปริตฺโต โหติ ยถาภตาวโพธาภาวโต.