2. สัมผัสสสูตร

ว่าด้วยความต่างแห่งผัสสะ

[335] พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ พระเชตวัน อาราม
ของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี กรุงสาวัตถี. ณ ที่นั้นแล พระผู้มีพระ-
ภาคเจ้าตรัสเรียกภิกษุทั้งหลาย. . . แล้วได้ตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
ความต่างแห่งผัสสะบังเกิดขึ้นเพราะอาศัยความต่างแห่งธาตุ ดูก่อนภิกษุ
ทั้งหลาย ก็ความต่างแห่งธาตุเป็นไฉน จักขุธาตุ โสตธาตุ ฆานธาตุ
ชิวหาธาตุ กายธาตุ มโนธาตุ นี้เราเรียกว่าความต่างแห่งธาตุ.
[336] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ก็ความต่างแห่งผัสสะ บังเกิดขึ้น
เพราะอาศัยความต่างแห่งธาตุเป็นไฉน จักขุสัมผัสบังเกิดขึ้นเพราะอาศัย
จักขุธาตุ โสตสัมผัสบังเกิดขึ้นเพราะอาศัยโสตธาตุ ฆานสัมผัสบังเกิดขึ้น
เพราะอาศัยฆานธาตุ ชิวหาสัมผัสบังเกิดขึ้นเพราะอาศัยชิวหาธาตุ โผฏ-
ฐัพพสัมผัสบังเกิดขึ้นเพราะอาศัยกายธาตุ มโนสัมผัสบังเกิดขึ้นเพราะอาศัย
มโนธาตุ ความต่างแห่งผัสสะบังเกิดขึ้นเพราะอาศัยความต่างแห่งธาตุ
อย่างนี้แล.
จบสัมผัสสสูตรที่ 2

อรรถกถาสัมผัสสสูตรที่ 2

พึงทราบวินิจฉัยในสัมผัสสสูตรที่ 2 ดังต่อไปนี้.
บทว่า อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตํ ได้แก่ผัสสะมีสภาพต่างกัน

ย่อมเกิดขึ้น. ในผัสสะนั้น จักขุสัมผัสเป็นต้น ประกอบด้วยจักขุวิญญาณ
เป็นต้น มโนสัมผัส ประกอบด้วยปฐมชวนะ ในมโนทวาร. เพราะ-
ฉะนั้น ในข้อนี้มีเนื้อความดังนี้ว่า บทว่า มโนธาตุํ ปฏิจฺจ ได้แก่
ปฐมชวนะสัมผัสบังเกิดขึ้นเพราะอาศัยมโนทวาราวัชชนะ อันเป็นกิริยา-
มโนวิญญาณธาตุ.
จบอรรถกถาสัมผัสสสูตรที่ 2.

3. โนสัมผัสสสูตร

ว่าด้วยความต่างแห่งผัสสะ

[337] พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ พระเชตวัน อาราม
ของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี กรุงสาวัตถี. ณ ที่นั้นแล พระผู้มีพระ-
ภาคเจ้าตรัสเรียกภิกษุทั้งหลาย. . . แล้วได้ตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
ความต่างแห่งผัสสะบังเกิดขึ้นเพราะอาศัยความต่างแห่งธาตุ ความต่าง
แห่งธาตุบังเกิดขึ้นเพราะอาศัยความต่างแห่งผัสสะหามิได้ ความต่างแห่ง
ธาตุเป็นไฉน จักขุธาตุ ฯ ล ฯ มโนธาตุ นี้เราเรียกว่า ความต่างแห่ง
ธาตุ.
[338] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ก็ความต่างแห่งผัสสะบังเกิดขึ้น
เพราะอาศัยความต่างแห่งธาตุ ความต่างแห่งธาตุบังเกิดขึ้นเพราะอาศัย
ความต่างแห่งผัสสะหามิได้ เป็นไฉน จักขุสัมผัสบังเกิดขึ้นเพราะอาศัย
จักขุธาตุ จักขุธาตุบังเกิดขึ้นเพราะอาศัยจักขุสัมผัสหามิได้ ฯ ล ฯ มโน-