ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

ขุทฺทกนิกาเย

เถราปทานปาฬิ

(ทุติโย ภาโค)

43. สกิํสมฺมชฺชกวคฺโค

1. สกิํสมฺมชฺชกตฺเถรอปทานํ

[1]

‘‘วิปสฺสิโน ภควโต, ปาฏลิํ โพธิมุตฺตมํ;

ทิสฺวาว ตํ ปาทปคฺคํ, ตตฺถ จิตฺตํ ปสาทยิํฯ

[2]

‘‘สมฺมชฺชนิํ คเหตฺวาน, โพธิํ สมฺมชฺชิ ตาวเท;

สมฺมชฺชิตฺวาน ตํ โพธิํ, อวนฺทิํ ปาฏลิํ อหํฯ

[3]

‘‘ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, สิเร กตฺวาน อญฺชลิํ;

นมสฺสมาโน ตํ โพธิํ, คญฺฉิํ ปฏิกุฏิํ อหํฯ

[4]

‘‘ตาทิมคฺเคน คจฺฉามิ, สรนฺโต โพธิมุตฺตมํ;

อชคโร มํ ปีเฬสิ, โฆรรูโป มหพฺพโลฯ

[5]

‘‘อาสนฺเน เม กตํ กมฺมํ, ผเลน โตสยี มมํ;

กเฬวรํ เม คิลติ, เทวโลเก รมามหํฯ

[6]

‘‘อนาวิลํ มม จิตฺตํ, วิสุทฺธํ ปณฺฑรํ สทา;

โสกสลฺลํ น ชานามิ, จิตฺตสนฺตาปนํ มมฯ

[7]

‘‘กุฏฺฐํ คณฺโฑ กิลาโส จ, อปมาโร วิตจฺฉิกา;

ททฺทุ กณฺฑุ จ เม นตฺถิ, ผลํ สมฺมชฺชนายิทํ [สมฺมชฺชเน อิทํ (สี.)]ฯ

[8]

‘‘โสโก จ ปริเทโว จ, หทเย เม น วิชฺชติ;

อภนฺตํ อุชุกํ จิตฺตํ, ผลํ สมฺมชฺชนายิทํฯ

[9]

‘‘สมาธีสุ น มชฺชามิ [สมาธีสุ น สชฺชามิ (สี.), สมาธิํ ปุน ปชฺชามิ (สฺยา)], วิสทํ โหติ มานสํ;

ยํ ยํ สมาธิมิจฺฉามิ, โส โส สมฺปชฺชเต มมํฯ

[10]

‘‘รชนีเย น รชฺชามิ, อโถ ทุสฺสนิเยสุ [โทสนิเยสุ (สี. สฺยา. ก.)] จ;

โมหนีเย น มุยฺหามิ, ผลํ สมฺมชฺชนายิทํฯ

[11]

‘‘เอกนวุติโต [เอกนวุเต อิโต (สี. สฺยา.)] กปฺเป, ยํ กมฺมมกริํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ผลํ สมฺมชฺชนายิทํฯ

[12]

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโวฯ

[13]

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํฯ

[14]

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺฐิเม;

ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’ฯ

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สกิํสมฺมชฺชโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติฯ

สกิํสมฺมชฺชกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฐมํฯ

2. เอกทุสฺสทายกตฺเถรอปทานํ

[15]

‘‘นคเร หํสวติยา, อโหสิํ ติณหารโก;

ติณหาเรน ชีวามิ, เตน โปเสมิ ทารเกฯ

[16]

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

ตมนฺธการํ นาเสตฺวา, อุปฺปชฺชิ โลกนายโกฯ

[17]

‘‘สเก ฆเร นิสีทิตฺวา, เอวํ จินฺเตสิ ตาวเท;

‘พุทฺโธ โลเก สมุปฺปนฺโน, เทยฺยธมฺโม น วิชฺชติฯ

[18]

‘‘‘อิทํ เม สาฏกํ เอกํ, นตฺถิ เม โกจิ ทายโก;

ทุกฺโข นิรยสมฺผสฺโส, โรปยิสฺสามิ ทกฺขิณํ’ฯ

[19]

‘‘เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน, สกํ จิตฺตํ ปสาทยิํ;

เอกํ ทุสฺสํ คเหตฺวาน, พุทฺธเสฏฺฐสฺสทาสหํฯ

[20]

‘‘เอกํ ทุสฺสํ ททิตฺวาน, อุกฺกุฏฺฐิํ สมฺปวตฺตยิํ;

‘ยทิ พุทฺโธ ตุวํ วีร, ตาเรหิ มํ มหามุนิ’ฯ

[21]

‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

มม ทานํ ปกิตฺเตนฺโต, อกา เม อนุโมทนํฯ

[22]

‘‘‘อิมินา เอกทุสฺเสน, เจตนาปณิธีหิ จ;

กปฺปสตสหสฺสานิ, วินิปาตํ น คจฺฉสิฯ

[23]

‘‘‘ฉตฺติํสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสสิ;

เตตฺติํสกฺขตฺตุํ ราชา จ, จกฺกวตฺตี [จกฺกวตฺติ (สฺยา.)] ภวิสฺสสิฯ

[24]

‘‘‘ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ [อสงฺกยํ (สฺยา. ก.) เอวมุปริปิ];

เทวโลเก มนุสฺเส วา, สํสรนฺโต ตุวํ ภเวฯ

[25]

‘‘‘รูปวา คุณสมฺปนฺโน, อนวกฺกนฺตเทหวา [อนุวตฺตนฺต… (สฺยา)];

อกฺโขภํ อมิตํ ทุสฺสํ, ลภิสฺสสิ ยทิจฺฉกํ’ฯ

[26]

‘‘อิทํ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ, ชลชุตฺตมนามโก;

นภํ อพฺภุคฺคมี วีโร [ธีโร (สี. สฺยา.)], หํสราชาว อมฺพเรฯ

[27]

‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

โภเค เม อูนตา นตฺถิ, เอกทุสฺสสฺสิทํ ผลํฯ

[28]

‘‘ปทุทฺธาเร ปทุทฺธาเร, ทุสฺสํ นิพฺพตฺตเต มมํ;

เหฏฺฐา ทุสฺสมฺหิ ติฏฺฐามิ, อุปริจฺฉทนํ มมฯ

[29]

‘‘จกฺกวาฬํ อุปาทาย, สกานนํ สปพฺพตํ;

อิจฺฉมาโน จหํ อชฺช, ทุสฺเสหจฺฉาทเยยฺย ตํฯ

[30]

‘‘เตเนว เอกทุสฺเสน, สํสรนฺโต ภวาภเว;

สุวณฺณวณฺโณ หุตฺวาน, สํสรามิ ภวาภเวฯ

[31]

‘‘วิปากํ วิเอกทุสฺสสฺส, นาชฺฌคํ กตฺถจิกฺขยํ;

อยํ เม อนฺติมา ชาติ, วิปจฺจติ อิธาปิ เมฯ

[32]

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ทุสฺสมททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, เอกทุสฺสสฺสิทํ ผลํฯ

[33]

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… วิหรามิ อนาสโวฯ

[34]

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํฯ

[35]

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’ฯ

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกทุสฺสทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;

เอกทุสฺสทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํฯ

3. เอกาสนทายกตฺเถรอปทานํ

[36]

‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร , โคสิโต นาม ปพฺพโต;

อสฺสโม สุกโต มยฺหํ, ปณฺณสาลา สุมาปิตาฯ

[37]

‘‘นารโท นาม นาเมน, กสฺสโป อิติ มํ วิทู;

สุทฺธิมคฺคํ คเวสนฺโต, วสามิ โคสิเต ตทาฯ

[38]

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

วิเวกกาโม สมฺพุทฺโธ, อคญฺฉิ อนิลญฺชสาฯ

[39]

‘‘วนคฺเค คจฺฉมานสฺส, ทิสฺวา รํสิํ มเหสิโน;

กฏฺฐมญฺจํ ปญฺญาเปตฺวา, อชินญฺจ อปตฺถริํฯ

[40]

‘‘อาสนํ ปญฺญาเปตฺวาน, สิเร กตฺวาน อญฺชลิํ;

โสมนสฺสํ ปเวทิตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวิํฯ

[41]

‘‘‘สลฺลกตฺโต มหาวีร, อาตุรานํ ติกิจฺฉโก;

มมํ โรคปเรตสฺส [ราค… (สฺยา.)], ติกิจฺฉํ เทหิ นายกฯ

[42]

‘‘‘กลฺลตฺถิกา เย ปสฺสนฺติ, พุทฺธเสฏฺฐ ตุวํ มุเน;

ธุวตฺถสิทฺธิํ ปปฺโปนฺติ, เอเตสํ อชโร [ชชฺชโร (สี. ปี. ก.)] ภเวฯ

[43]

‘‘‘น เม เทยฺยธมฺโม อตฺถิ, ปวตฺตผลโภชิหํ;

อิทํ เม อาสนํ อตฺถิ [น เม เทยฺยํ ตว อตฺถิ (สี. สฺยา.)], นิสีท กฏฺฐมญฺจเก’ฯ

[44]

‘‘นิสีทิ ตตฺถ ภควา, อสมฺภีโตว [อจฺฉมฺภิโตว (สฺยา. ก.)] เกสรี;

มุหุตฺตํ วีตินาเมตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวิฯ

[45]

‘‘‘วิสฏฺโฐ [วิสฺสตฺโถ (สี. ปี), วิสฺสฏฺโฐ (สฺยา. ก.)] โหหิ มา ภายิ, ลทฺโธ โชติรโส ตยา;

ยํ ตุยฺหํ ปตฺถิตํ สพฺพํ, ปริปูริสฺสตินาคเต [ปริปูริสฺสตาสนํ (สฺยา. ก.)]ฯ

[46]

‘‘‘น โมฆํ ตํ กตํ ตุยฺหํ, ปุญฺญกฺเขตฺเต อนุตฺตเร;

สกฺกา อุทฺธริตุํ อตฺตา, ยสฺส จิตฺตํ ปณีหิตํ [สุนีหิตํ (สฺยา.)]ฯ

[47]

‘‘‘อิมินาสนทาเนน, เจตนาปณิธีหิ จ;

กปฺปสตสหสฺสานิ, วินิปาตํ น คจฺฉสิฯ

[48]

‘‘‘ปญฺญาสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสสิ;

อสีติกฺขตฺตุํ ราชา จ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสสิฯ

[49]

‘‘‘ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ;

สพฺพตฺถ สุขิโต หุตฺวา, สํสาเร สํสริสฺสสิ’ฯ

[50]

‘‘อิทํ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ, ชลชุตฺตมนามโก;

นภํ อพฺภุคฺคมี วีโร, หํสราชาว อมฺพเรฯ

[51]

‘‘หตฺถิยานํ อสฺสยานํ, สรถํ สนฺทมานิกํ;

ลภามิ สพฺพเมเวตํ, เอกาสนสฺสิทํ ผลํฯ

[52]

‘‘กานนํ ปวิสิตฺวาปิ, ยทา อิจฺฉามิ อาสนํ;

มม สงฺกปฺปมญฺญาย, ปลฺลงฺโก อุปติฏฺฐติฯ

[53]

‘‘วาริมชฺฌคโต สนฺโต, ยทา อิจฺฉามิ อาสนํ;

มม สงฺกปฺปมญฺญาย, ปลฺลงฺโก อุปติฏฺฐติฯ

[54]

‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

ปลฺลงฺกสตสหสฺสานิ, ปริวาเรนฺติ มํ สทาฯ

[55]

‘‘ทุเว ภเว สํสรามิ, เทวตฺเต อถ มานุเส;

ทุเว กุเล ปชายามิ, ขตฺติเย อถ พฺราหฺมเณฯ

[56]

‘‘เอกาสนํ ททิตฺวาน, ปุญฺญกฺเขตฺเต อนุตฺตเร;

ธมฺมปลฺลงฺกมาทาย [ธมฺมปลฺลงฺกมญฺญาย (สฺยา. ก.)], วิหรามิ อนาสโวฯ

[57]

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ทานมททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, เอกาสนสฺสิทํ ผลํฯ

[58]

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… วิหรามิ อนาสโวฯ

[59]

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํฯ

[60]

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’ฯ

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกาสนทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติฯ

เอกาสนทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํฯ

4. สตฺตกทมฺพปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

[61]

‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, กุกฺกุโฏ [กทมฺโพ (สี. สฺยา. ปี.)] นาม ปพฺพโต;

ตมฺหิ ปพฺพตปาทมฺหิ, สตฺต พุทฺธา วสิํสุ เตฯ

[62]

‘‘กทมฺพํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, ปคฺคเหตฺวาน อญฺชลิํ;

สตฺต มาลา คเหตฺวาน, ปุญฺญจิตฺเตน [ปุณฺณจิตฺเตน (ก.)] โอกิริํฯ

[63]

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

[64]

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกริํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํฯ

[65]

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… วิหรามิ อนาสโวฯ

[66]

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํฯ

[67]