อธิบายคำว่า ตถาคต

ครั้นทรงแสดงความเป็นไปของพระขีณาสพ
ในวัตถุธาตุทั้งหลายมีปฐวีเป็นต้น อย่างนี้แล้ว บัดนี้ เมื่อจะทรงแสดงความ
เป็นไปของพระองค์เอง จึงตรัสคำเป็นต้นว่า ตถาคโตปิ ภิกฺขเว ดังนี้.
บรรดาบทเหล่านั้น ในบทว่า ตถาคโต มีวินิจฉัยดังนี้ พระผู้มี
พระภาคเจ้า ท่านเรียกว่า ตถาคต ด้วยเหตุ 8 อย่างคือ (1) เรียกว่า
ตถาคต เพราะอรรถว่า เสด็จมาแล้วอย่างนั้น (2) เรียกว่า ตถาคต
เพราะอรรถว่า เสด็จไปแล้วอย่างนั้น, (3) เรียกว่า ตถาคต เพราะอรรถ
ว่า เสด็จมาสู่ลักษณะอันแท้, (4) เรียกว่า ตถาคต เพราะอรรถว่า ตรัสรู้
พร้อมเฉพาะซึ่งธรรมอันแท้ตามเป็นจริง, (5) เรียกว่า ตถาคต เพราะ
ทรงเห็นแท้จริง, (6) เรียกว่า ตถาคต เพราะตรัสวาจาจริง, (7)
เรียกว่า ตถาคต เพราะทรงทำจริง, (8) เรียกว่า ตถาคต เพราะอรรถว่า
ครอบงำ.

ตถาคตผู้เสด็จมาแล้วอย่างนี้

ถามว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงพระนามว่า ตถาคต เพราะอรรถ
ว่า เสด็จมาแล้ว อย่างนั้น อย่างไร?
ตอบว่า พระสัมมาสัมพุทธเจ้าองค์ก่อน ๆ ทรงถึงการขวนขวาย
เสด็จมาเพื่อประโยชน์เกื้อกูลแก่ชาวโลกทั้งปวงโดยประการใด เหมือน
อย่างว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงพระนามว่า วิปัสสี 1 ทรงพระนามว่า
สิขี 1 ทรงพระนามว่า เวสสภู 1 ทรงพระนามว่า กกุสันธะ 1 ทรง