2. ปจฺเจกพุทฺธอปทานํ

อถ ปจฺเจกพุทฺธาปทานํ สุณาถ –

[83]

‘‘ตถาคตํ เชตวเน วสนฺตํ, อปุจฺฉิ เวเทหมุนี นตงฺโค;

‘ปจฺเจกพุทฺธา กิร นาม โหนฺติ, ภวนฺติ เต เหตุภิ เกหิ วีร’ [ธีร (สี.) ธีรา (สฺยา.)]ฯ

[84]

‘‘ตทาห สพฺพญฺญุวโร มเหสี, อานนฺทภทฺทํ มธุรสฺสเรน;

‘เย ปุพฺพพุทฺเธสุ [สพฺพพุทฺเธสุ (สฺยา. ก.)] กตาธิการา, อลทฺธโมกฺขา ชินสาสเนสุฯ

[85]

‘‘‘เตเนว สํเวคมุเขน ธีรา, วินาปิ พุทฺเธหิ สุติกฺขปญฺญา;

อารมฺมเณนาปิ ปริตฺตเกน, ปจฺเจกโพธิํ อนุปาปุณนฺติฯ

[86]

‘‘‘สพฺพมฺหิ โลกมฺหิ มมํ ฐเปตฺวา, ปจฺเจกพุทฺเธหิ สโมว นตฺถิ;

เตสํ อิมํ วณฺณปเทสมตฺตํ, วกฺขามหํ สาธุ มหามุนีนํฯ

[87]

‘‘‘สยเมว พุทฺธานํ มหาอิสีนํ, สาธูนิ วากฺยานิ มธูว [มธุํว (สี.)] ขุทฺทํ;

อนุตฺตรํ เภสชํ ปตฺถยนฺตา, สุณาถ สพฺเพสุ ปสนฺนจิตฺตาฯ

[88]

‘‘‘ปจฺเจกพุทฺธานํ สมาคตานํ, ปรมฺปรํ พฺยากรณานิ ยานิ;

อาทีนโว ยญฺจ วิราควตฺถุํ, ยถา จ โพธิํ อนุปาปุณิํสุฯ

[89]

‘‘‘สราควตฺถูสุ วิราคสญฺญี, รตฺตมฺหิ โลกมฺหิ วิรตฺตจิตฺตา;

หิตฺวา ปปญฺเจ ชิตผนฺทิตานิ [วิทิย ผนฺทิตานิ (สี.) ชิตพนฺธิตานิ (ก.)], ตเถว โพธิํ อนุปาปุณิํสุฯ

[90]

‘‘‘สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ, อวิเหฐยํ อญฺญตรมฺปิ เตสํ;

เมตฺเตน จิตฺเตน หิตานุกมฺปี, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[91]

‘‘‘สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ, อวิเหฐยํ อญฺญตรมฺปิ เตสํ;

น ปุตฺตมิจฺเฉยฺย กุโต สหายํ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[92]

‘‘‘สํสคฺคชาตสฺส ภวนฺติ สฺเนหา, สฺเนหนฺวยํ ทุกฺขมิทํ ปโหติ;

อาทีนวํ สฺเนหชํ เปกฺขมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[93]

‘‘‘มิตฺเต สุหชฺเช อนุกมฺปมาโน, หาเปติ อตฺถํ ปฏิพทฺธจิตฺโต;

เอตํ ภยํ สนฺถเว เปกฺขมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[94]

‘‘‘วํโส วิสาโลว ยถา วิสตฺโต, ปุตฺเตสุ ทาเรสุ จ ยา อเปกฺขา;

วํเส กฬีโรว อสชฺชมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[95]

‘‘‘มิโค อรญฺญมฺหิ ยถา อพทฺโธ, เยนิจฺฉกํ คจฺฉติ โคจราย;

วิญฺญู นโร เสริตํ เปกฺขมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[96]

‘‘‘อามนฺตนา โหติ สหายมชฺเฌ, วาเส จ [วาเส (สี. สฺยา.) สุตฺตนิปาเตปิ ‘‘จ‘‘กาโร นตฺถิ] ฐาเน คมเน จาริกาย;

อนภิชฺฌิตํ เสริตํ เปกฺขมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[97]

‘‘‘ขิฑฺฑา รตี โหติ สหายมชฺเฌ, ปุตฺเตสุ เปมํ วิปุลญฺจ โหติ;

ปิยวิปฺปโยคํ วิชิคุจฺฉมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[98]

‘‘‘จาตุทฺทิโส อปฺปฏิโฆ จ โหติ, สนฺตุสฺสมาโน อิตรีตเรน;

ปริสฺสยานํ สหิตา อฉมฺภี, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[99]

‘‘‘ทุสฺสงฺคหา ปพฺพชิตาปิ เอเก, อโถ คหฏฺฐา ฆรมาวสนฺตา;

อปฺโปสฺสุกฺโก ปรปุตฺเตสุ หุตฺวา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[100]

‘‘‘โอโรปยิตฺวา คิหิพฺยญฺชนานิ, สญฺฉินฺนปตฺโต ยถา โกวิฬาโร;

เฉตฺวาน วีโร คิหิพนฺธนานิ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[101]

‘‘‘สเจ ลเภถ นิปกํ สหายํ, สทฺธิํ จรํ สาธุวิหาริธีรํ;

อภิภุยฺย สพฺพานิ ปริสฺสยานิ, จเรยฺย เตนตฺตมโน สตีมาฯ

[102]

‘‘‘โน เจ ลเภถ นิปกํ สหายํ, สทฺธิํ จรํ สาธุวิหาริธีรํ;

ราชาว รฏฺฐํ วิชิตํ ปหาย, เอโก จเร มาตงฺครญฺเญว นาโคฯ

[103]

‘‘‘อทฺธา ปสํสาม สหายสมฺปทํ, เสฏฺฐา สมา เสวิตพฺพา สหายา;

เอเต อลทฺธา อนวชฺชโภชี, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[104]

‘‘‘ทิสฺวา สุวณฺณสฺส ปภสฺสรานิ, กมฺมารปุตฺเตน สุนิฏฺฐิตานิ;

สงฺฆฏฺฏมานานิ ทุเว ภุชสฺมิํ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[105]

‘‘‘เอวํ ทุตีเยน สหา มมสฺส, วาจาภิลาโป อภิสชฺชนา วา;

เอตํ ภยํ อายติํ เปกฺขมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[106]

‘‘‘กามา หิ จิตฺรา มธุรา มโนรมา, วิรูปรูเปน มเถนฺติ จิตฺตํ;

อาทีนวํ กามคุเณสุ ทิสฺวา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[107]

‘‘‘อีตี จ คณฺโฑ จ อุปทฺทโว จ, โรโค จ สลฺลญฺจ ภยญฺจ เมตํ;

เอตํ ภยํ กามคุเณสุ ทิสฺวา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[108]

‘‘‘สีตญฺจ อุณฺหญฺจ ขุทํ ปิปาสํ, วาตาตเป ฑํสสรีสเป [ฑํสสิริํสเป (สี. สฺยา.)] จ;

สพฺพานิเปตานิ อภิพฺภวิตฺวา [อภิสํภวิตฺวา (สุตฺตนิปาเต)], เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[109]

‘‘‘นาโคว ยูถานิ วิวชฺชยิตฺวา, สญฺชาตขนฺโธ ปทุมี อุฬาโร;

ยถาภิรนฺตํ วิหรํ อรญฺเญ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[110]

‘‘‘อฏฺฐานตํ สงฺคณิการตสฺส, ยํ ผสฺสเย [ผุสฺสเย (สฺยา.)] สามยิกํ วิมุตฺติํ;

อาทิจฺจพนฺธุสฺส วโจ นิสมฺม, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[111]

‘‘‘ทิฏฺฐีวิสูกานิ อุปาติวตฺโต, ปตฺโต นิยามํ ปฏิลทฺธมคฺโค;

อุปฺปนฺนญาโณมฺหิ อนญฺญเนยฺโย, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[112]

‘‘‘นิลฺโลลุโป นิกฺกุโห นิปฺปิปาโส, นิมฺมกฺข [นิมฺมกฺโข (สฺยา.)] นิทฺธนฺตกสาวโมโห;

นิราสโย [นิราสาโส (ก.)] สพฺพโลเก ภวิตฺวา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[113]

‘‘‘ปาปํ สหายํ ปริวชฺชเยถ, อนตฺถทสฺสิํ วิสเม นิวิฏฺฐํ;

สยํ น เสเว ปสุตํ ปมตฺตํ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[114]

‘‘‘พหุสฺสุตํ ธมฺมธรํ ภเชถ, มิตฺตํ อุฬารํ ปฏิภานวนฺตํ;

อญฺญาย อตฺถานิ วิเนยฺย กงฺขํ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[115]

‘‘‘ขิฑฺฑํ รติํ กามสุขญฺจ โลเก, อนลงฺกริตฺวา อนเปกฺขมาโน;

วิภูสฏฺฐานา วิรโต สจฺจวาที, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[116]

‘‘‘ปุตฺตญฺจ ทารํ ปิตรญฺจ มาตรํ, ธนานิ ธญฺญานิ จ พนฺธวานิ;

หิตฺวาน กามานิ ยโถธิกานิ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[117]

‘‘‘สงฺโค เอโส ปริตฺตเมตฺถ โสขฺยํ, อปฺปสฺสาโท ทุกฺขเมเวตฺถ ภิยฺโย;

คโฬ [คาโห (สี.) กณฺโฑ (สฺยา.) คาฬฺโห (ก.)] เอโส อิติ ญตฺวา มติมา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[118]

‘‘‘สนฺทาลยิตฺวาน สํโยชนานิ, ชาลํว เภตฺวา สลิลมฺพุจารี;

อคฺคีว ทฑฺฒํ อนิวตฺตมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[119]

‘‘‘โอกฺขิตฺตจกฺขู น จ ปาทโลโล, คุตฺตินฺทฺริโย รกฺขิตมานสาโน;

อนวสฺสุโต อปริฑยฺหมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[120]

‘‘‘โอหารยิตฺวา คิหิพฺยญฺชนานิ, สญฺฉนฺนปตฺโต ยถา ปาริฉตฺโต;

กาสายวตฺโถ อภินิกฺขมิตฺวา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[121]

‘‘‘รเสสุ เคธํ อกรํ อโลโล, อนญฺญโปสี สปทานจารี;

กุเล กุเล อปฺปฏิพทฺธจิตฺโต, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[122]

‘‘‘ปหาย ปญฺจาวรณานิ เจตโส, อุปกฺกิเลเส พฺยปนุชฺช สพฺเพ;

อนิสฺสิโต เฉชฺช สิเนหโทสํ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[123]

‘‘‘วิปิฏฺฐิกตฺวาน สุขญฺจ ทุกฺขํ, ปุพฺเพว โสมนสฺสโทมนสฺสํ;

ลทฺธานุเปกฺขํ สมถํ วิสุทฺธํ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[124]

‘‘‘อารทฺธวีริโย ปรมตฺถปตฺติยา, อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ;

ทฬฺหนิกฺกโม ถามพลูปปนฺโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[125]

‘‘‘ปฏิสลฺลานํ ฌานมริญฺจมาโน, ธมฺเมสุ นิจฺจํ อนุธมฺมจารี;

อาทีนวํ สมฺมสิตา ภเวสุ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[126]

‘‘‘ตณฺหกฺขยํ ปตฺถยมปฺปมตฺโต, อเนฬมูโค สุตวา สตีมา;

สงฺขาตธมฺโม นิยโต ปธานวา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[127]

‘‘‘สีโหว สทฺเทสุ อสนฺตสนฺโต, วาโตว ชาลมฺหิ อสชฺชมาโน;

ปทุมํว โตเยน อลิมฺปมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[128]

‘‘‘สีโห ยถา ทาฐพลี ปสยฺห, ราชา มิคานํ อภิภุยฺย จารี;

เสเวถ ปนฺตานิ เสนาสนานิ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[129]

‘‘‘เมตฺตํ อุเปกฺขํ กรุณํ วิมุตฺติํ, อาเสวมาโน มุทิตญฺจ กาเล;

สพฺเพน โลเกน อวิรุชฺฌมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[130]

‘‘‘ราคญฺจ โทสญฺจ ปหาย โมหํ, สนฺทาลยิตฺวาน สํโยชนานิ;

อสนฺตสํ ชีวิตสงฺขยมฺหิ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[131]

‘‘‘ภชนฺติ เสวนฺติ จ การณตฺถา, นิกฺการณา ทุลฺลภา อชฺช มิตฺตา;

อตฺตตฺถปญฺญา อสุจีมนุสฺสา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปฯ

[132]

‘‘‘วิสุทฺธสีลา สุวิสุทฺธปญฺญา, สมาหิตา ชาคริยานุยุตฺตา;

วิปสฺสกา ธมฺมวิเสสทสฺสี, มคฺคงฺคโพชฺฌงฺคคเต วิชญฺญาฯ

[133]

‘‘‘สุญฺญปฺปณิธิญฺจ ตถานิมิตฺตํ [สุญฺญตปฺปณีหิตญฺจานิมิตฺตํ (สี.)], อาเสวยิตฺวา ชินสาสนมฺหิ;

เย สาวกตฺตํ น วชนฺติ ธีรา, ภวนฺติ ปจฺเจกชินา สยมฺภูฯ

[134]

‘‘‘มหนฺตธมฺมา พหุธมฺมกายา, จิตฺติสฺสรา สพฺพทุกฺโขฆติณฺณา;

อุทคฺคจิตฺตา ปรมตฺถทสฺสี, สีโหปมา ขคฺควิสาณกปฺปาฯ

[135]

‘‘‘สนฺตินฺทฺริยา สนฺตมนา สมาธี, ปจฺจนฺตสตฺเตสุ ปติปฺปจารา [ปจฺจตฺตคมฺภีรมตปฺปจารา (สี.)];

ทีปา ปรตฺถ อิธ วิชฺชลนฺตา, ปจฺเจกพุทฺธา สตตํ หิตาเมฯ

[136]

‘‘‘ปหีนสพฺพาวรณา ชนินฺทา, โลกปฺปทีปา ฆนกญฺจนาภา;

นิสฺสํสยํ โลกสุทกฺขิเณยฺยา, ปจฺเจกพุทฺธา สตตปฺปิตาเมฯ

[137]

‘‘‘ปจฺเจกพุทฺธานํ สุภาสิตานิ, จรนฺติ โลกมฺหิ สเทวกมฺหิ;

สุตฺวา ตถา เย น กโรนฺติ พาลา, จรนฺติ ทุกฺเขสุ ปุนปฺปุนํ เตฯ

[138]

‘‘‘ปจฺเจกพุทฺธานํ สุภาสิตานิ, มธุํ ยถา ขุทฺทมวสฺสวนฺตํ;

สุตฺวา ตถา เย ปฏิปตฺติยุตฺตา, ภวนฺติ เต สจฺจทสา สปญฺญา’ฯ

[139]

‘‘ปจฺเจกพุทฺเธหิ ชิเนหิ ภาสิตา, กถา [คาถา (สี. สฺยา.)] อุฬารา อภินิกฺขมิตฺวา;

ตา สกฺยสีเหน นรุตฺตเมน, ปกาสิตา ธมฺมวิชานนตฺถํฯ

[140]

‘‘โลกานุกมฺปาย อิมานิ เตสํ, ปจฺเจกพุทฺธาน วิกุพฺพิตานิ;

สํเวคสงฺคมติวฑฺฒนตฺถํ, สยมฺภุสีเหน ปกาสิตานี’’ติฯ

ปจฺเจกพุทฺธาปทานํ สมตฺตํฯ

3-1. สาริปุตฺตตฺเถรอปทานํ

อถ เถราปทานํ สุณาถ –

[141]

‘‘หิมวนฺตสฺส อวิทูเร, ลมฺพโก นาม ปพฺพโต;

อสฺสโม สุกโต มยฺหํ, ปณฺณสาลา สุมาปิตาฯ

[142]

‘‘อุตฺตานกูลา นทิกา, สุปติตฺถา มโนรมา;

สุสุทฺธปุฬินากิณฺณา, อวิทูเร มมสฺสมํฯ

[143]

‘‘อสกฺขรา อปพฺภารา, สาทุ อปฺปฏิคนฺธิกา;

สนฺทตี นทิกา ตตฺถ, โสภยนฺตา มมสฺสมํฯ

[144]

‘‘กุมฺภีลา มกรา เจตฺถ, สุสุมารา [สุํสุมารา (สี. สฺยา. )] จ กจฺฉปา;

จรนฺติ นทิยา ตตฺถ, โสภยนฺตา มมสฺสมํฯ

[145]

‘‘ปาฐีนา ปาวุสา มจฺฉา, พลชา [วชลา (สี. สฺยา.) ชลชา (ปี.)] มุญฺชโรหิตา;

วคฺคฬา [วคฺคุลา (สี.) วคฺคุฬา (สฺยา.) มคฺคุรา (เถรคาถา)] ปปตายนฺตา, โสภยนฺติ [ปปตายนฺติ, โสภยนฺตา (ก.)] มมสฺสมํฯ

[146]