‘‘วีริยํ เม ธุรโธรยฺหํ, โยคกฺเขมาธิวาหนํ;

อุตฺตมตฺถํ ปตฺถยนฺโต, สาสเน วิหรามหํฯ

[220]

‘‘อิทํ ปจฺฉิมกํ มยฺหํ, จริโม วตฺตเต ภโว;

สพฺพาสวา ปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโวฯ

[221]

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… วิหรามิ อนาสโวฯ

[222]

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํฯ

[223]

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’ฯ

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เหมโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;

เหมกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํฯ

สตฺตรสมํ ภาณวารํฯ

8. โตเทยฺยตฺเถรอปทานํ

[224]

‘‘ราชา อชิตญฺชโย [ราชาสิ วิชโย (สี. อฏฺฐ.), ราชา วิชิตชโย (สฺยา.)] นาม, เกตุมตีปุรุตฺตเม;

สูโร วิกฺกมสมฺปนฺโน, ปุรมชฺฌาวสี ตทาฯ

[225]

‘‘ตสฺส รญฺโญ ปมตฺตสฺส, อฏวิโย สมุฏฺฐหุํ;

โอตารา [อุตฺตรา (สฺยา.), โอจรา (ปี.)] ตุณฺฑิกา เจว, รฏฺฐํ วิทฺธํสยุํ ตทาฯ

[226]

‘‘ปจฺจนฺเต กุปิเต ขิปฺปํ, สนฺนิปาเตสิรินฺทโม;

ภเฏ เจว พลตฺเถ จ, อริํ นิคฺคาหยิ ตทาฯ

[227]

‘‘หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา, สูรา จ จมฺมโยธิโน;

ธนุคฺคหา จ อุคฺคา จ, สพฺเพ สนฺนิปตุํ ตทาฯ

[228]

‘‘อาฬาริกา จ กปฺปกา, นฺหาปกา มาลการกา;

สูรา วิชิตสงฺคามา, สพฺเพ สนฺนิปตุํ ตทาฯ

[229]

‘‘ขคฺคหตฺถา จ ปุริสา, จาปหตฺถา จ วมฺมิโน;

ลุทฺทา วิชิตสงฺคามา, สพฺเพ สนฺนิปตุํ ตทาฯ

[230]

‘‘ติธาปภินฺนา มาตงฺคา, กุญฺชรา สฏฺฐิหายนา;

สุวณฺณกจฺฉาลงฺการา, สพฺเพ สนฺนิปตุํ ตทาฯ

[231]

‘‘ขมา สีตสฺส อุณฺหสฺส, อุกฺการุหรณสฺส จ;

โยธาชีวา กตกมฺมา, สพฺเพ สนฺนิปตุํ ตทาฯ

[232]

‘‘สงฺขสทฺทํ เภริสทฺทํ, อโถ อุตุช [อุทฺธว (สี.), อุทฺทฏ (สฺยา.)] สทฺทกํ;

เอเตหิ เต หาสยนฺตา, สพฺเพ สนฺนิปตุํ ตทาฯ

[233]

‘‘ติสูลโกนฺติมนฺเตหิ [ติสูลโกนฺตมนฺเตหิ (สี.), กวเจหิ โตมเรหิ (สี.), ธนูหิ โตมเรหิ (สฺยา.)] จ;

โกฏฺเฏนฺตานํ นิปาเตนฺตา [โกฏฺฏยนฺตา นิวตฺเตนฺตา (สฺยา.)], สพฺเพ สนฺนิปตุํ ตทาฯ

[234]

‘‘กิเมวาตินิสาเมตฺวา [กวจานิวาเสตฺวา (สฺยา.)], สราชา อชิตญฺชโย [อชินํ ชิโน (สี.), อชิตญฺชิโน (สฺยา.)];

สฏฺฐิ ปาณสหสฺสานิ, สูเล อุตฺตาสยิํ ตทาฯ

[235]

‘‘สทฺทํ มานุสกากํสุ, อโห ราชา อธมฺมิโก;

นิรเย ปจฺจมานสฺส, กทา อนฺโต ภวิสฺสติฯ

[236]

‘‘สยเนหํ ตุวฏฺเฏนฺโต, ปสฺสามิ นิรเย ตทา;

น สุปามิ ทิวารตฺติํ, สูเลน ตชฺชยนฺติ มํฯ

[237]

‘‘กิํ ปมาเทน รชฺเชน, วาหเนน พเลน จ;

น เต ปโหนฺติ ธาเรตุํ, ตาปยนฺติ [ตาสยนฺติ (สี. สฺยา.)] มมํ สทาฯ

[238]

‘‘กิํ เม ปุตฺเตหิ ทาเรหิ, รชฺเชน สกเลน จ;

ยํนูน ปพฺพเชยฺยาหํ, คติมคฺคํ วิโสธเยฯ

[239]

‘‘สฏฺฐิ นาคสหสฺสานิ, สพฺพาลงฺการภูสิเต;

สุวณฺณกจฺเฉ มาตงฺเค, เหมกปฺปนวาสเสฯ

[240]

‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, โตมรงฺกุสปาณิภิ;

สงฺคามาวจเร ฐาเน, อนเปกฺโข วิหายหํ;

สกกมฺเมน สนฺตตฺโต, นิกฺขมิํ อนคาริยํฯ

[241]

‘‘สฏฺฐิ อสฺสสหสฺสานิ, สพฺพาลงฺการภูสิเต;

อาชานีเยว ชาติยา, สินฺธเว สีฆวาหเนฯ

[242]

‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;

ปหาเรตฺวาน [ปหายิตฺวาน (สี. ปี.), ฉฑฺฑยิตฺวาน (สฺยา.)] เต สพฺเพ, นิกฺขมิํ อนคาริยํฯ

[243]

‘‘สฏฺฐิ รถสหสฺสานิ, สพฺพาลงฺการภูสิเต;

ทีเป อโถปิ เวยคฺเฆ, สนฺนทฺเธ อุสฺสิตทฺธเช;

เต สพฺเพ ปริหาเรตฺวา [ปริวชฺเชตฺวา (สฺยา.), ปริหายิตฺวา (ปี.)], ปพฺพชิํ อนคาริยํฯ

[244]

‘‘สฏฺฐิ เธนุสหสฺสานิ, สพฺพา กํสูปธารณา;

ตาโยปิ [คาวิโย (สฺยา.), เธนุโย (ก.)] ฉฑฺฑยิตฺวาน, ปพฺพชิํ อนคาริยํฯ

[245]

‘‘สฏฺฐิ อิตฺถิสหสฺสานิ, สพฺพาลงฺการภูสิตา;

วิจิตฺตวตฺถาภรณา, อามุกฺกมณิกุณฺฑลาฯ

[246]

‘‘อฬารปมฺหา หสุลา, สุสญฺญา ตนุมชฺฌิมา;

ตา หิตฺวา กนฺทมานาโย, ปพฺพชิํ อนคาริยํฯ

[247]

‘‘สฏฺฐิ คามสหสฺสานิ, ปริปุณฺณานิ สพฺพโส;

ฉฑฺฑยิตฺวาน ตํ รชฺชํ, ปพฺพชิํ อนคาริยํฯ

[248]

‘‘นครา นิกฺขมิตฺวาน, หิมวนฺตมุปาคมิํ;

ภาคีรถีนทีตีเร, อสฺสมํ มาปยิํ อหํฯ

[249]

‘‘ปณฺณสาลํ กริตฺวาน, อคฺยาคารํ อกาสหํ;

อารทฺธวีริโย ปหิตตฺโต, วสามิ อสฺสเม อหํฯ

[250]

‘‘มณฺฑเป รุกฺขมูเล วา, สุญฺญาคาเร จ ฌายโต;

น ตุ วิชฺชติ ตาโส เม, น ปสฺเส ภยเภรวํฯ

[251]

‘‘สุเมโธ นาม สมฺพุทฺโธ, อคฺโค การุณิโก มุนิ;

ญาณาโลเกน โชตนฺโต, โลเก อุปฺปชฺชิ ตาวเทฯ

[252]

‘‘มม อสฺสมสามนฺตา, ยกฺโข อาสิ มหิทฺธิโก;

พุทฺธเสฏฺฐมฺหิ อุปฺปนฺเน, อาโรเจสิ มมํ ตทาฯ

[253]

‘‘พุทฺโธ โลเก สมุปฺปนฺโน, สุเมโธ นาม จกฺขุมา;

ตาเรติ ชนตํ สพฺพํ, ตมฺปิ โส ตารยิสฺสติฯ

[254]

‘‘ยกฺขสฺส วจนํ สุตฺวา, สํวิคฺโค อาสิ ตาวเท;

พุทฺโธ พุทฺโธติ จินฺเตนฺโต, อสฺสมํ ปฏิสามยิํฯ

[255]

‘‘อคฺคิทารุญฺจ ฉฑฺเฑตฺวา, สํสาเมตฺวาน สนฺถตํ;

อสฺสมํ อภิวนฺทิตฺวา, นิกฺขมิํ วิปินา อหํฯ

[256]

‘‘ตโต จนฺทนมาทาย, คามา คามํ ปุรา ปุรํ;

เทวเทวํ คเวสนฺโต, อุปคจฺฉิํ วินายกํฯ

[257]

‘‘ภควา ตมฺหิ สมเย, สุเมโธ โลกนายโก;

จตุสจฺจํ ปกาเสนฺโต, โพเธติ ชนตํ พหุํฯ

[258]

‘‘อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวาน, สีเส กตฺวาน จนฺทนํ;

สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา, อิมา คาถา อภาสหํฯ

[259]

‘‘‘วสฺสิเก ปุปฺผมานมฺหิ, สนฺติเก อุปวายติ;

ตฺวํ วีร คุณคนฺเธน, ทิสา สพฺพา ปวายสิฯ

[260]

‘‘‘จมฺปเก นาควนิเก, อติมุตฺตกเกตเก;

สาเลสุ ปุปฺผมาเนสุ, อนุวาตํ ปวายติฯ

[261]

‘‘‘ตว คนฺธํ สุณิตฺวาน, หิมวนฺตา อิธาคมิํ;

ปูเชมิ ตํ มหาวีร, โลกเชฏฺฐ มหายส’ฯ

[262]

‘‘วรจนฺทเนนานุลิมฺปิํ, สุเมธํ โลกนายกํ;

สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ตุณฺหี อฏฺฐาสิ ตาวเทฯ

[263]

‘‘สุเมโธ นาม ภควา, โลกเชฏฺโฐ นราสโภ;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถฯ

[264]

‘‘‘โย เม คุเณ ปกิตฺเตสิ, จนฺทนญฺจ อปูชยิ;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโตฯ

[265]

‘‘‘อาเทยฺยวากฺยวจโน, พฺรหฺมา อุชุ ปตาปวา;

ปญฺจวีสติกปฺปานิ, สปฺปภาโส ภวิสฺสติฯ

[266]

‘‘‘ฉพฺพีสติกปฺปสเต, เทวโลเก รมิสฺสติ;

สหสฺสกฺขตฺตุํ ราชา จ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติฯ

[267]

‘‘‘เตตฺติํสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;

ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํฯ

[268]

‘‘‘ตโต จุโตยํ มนุโช, มนุสฺสตฺตํ คมิสฺสติ;

ปุญฺญกมฺเมน สํยุตฺโต, พฺรหฺมพนฺธุ ภวิสฺสติฯ

[269]

‘‘‘อชฺฌายโก มนฺตธโร, ติณฺณํ เวทาน ปารคู;

ติลกฺขเณน สมฺปนฺโน, พาวรี นาม พฺราหฺมโณฯ

[270]

‘‘‘ตสฺส สิสฺโส ภวิตฺวาน, เหสฺสติ มนฺตปารคู;

อุปคนฺตฺวาน สมฺพุทฺธํ, โคตมํ สกฺยปุงฺควํฯ

[271]

‘‘‘ปุจฺฉิตฺวา นิปุเณ ปญฺเห, ภาวยิตฺวาน อญฺชสํ [หาสยิตฺวาน มานสํ (สฺยา.), ภาวยิตฺวาน สญฺจยํ (ก.)];

สพฺพาสเว ปริญฺญาย, วิหริสฺสตินาสโว’ฯ

[272]

‘‘ติวิธคฺคิ นิพฺพุตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

สพฺพาสเว ปริญฺญาย, วิหรามิ อนาสโวฯ

[273]

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… วิหรามิ อนาสโวฯ

[274]

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํฯ

[275]

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’ฯ

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โตเทยฺโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติฯ

โตเทยฺยตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺฐมํฯ

9. ชตุกณฺณิตฺเถรอปทานํ

[276]

‘‘นคเร หํสวติยา, เสฏฺฐิปุตฺโต อโหสหํ;

สมปฺปิโต กามคุเณ, ปริจาเรมหํ ตทาฯ

[277]

‘‘ตโต [ตโย (สี.)] ปาสาทมารุยฺห, มหาโภเค วลญฺชโก [อุพฺพิทฺธา เคหลุญฺชกา (ก.), อุพฺพิทฺธาเคหลญฺฉกา (สี.)];

ตตฺถ นจฺเจหิ คีเตหิ, ปริจาเรมหํ ตทาฯ

[278]