1. สุเมธาเถรีคาถา

[450]

มนฺตาวติยา นคเร, รญฺโญ โกญฺจสฺส อคฺคมเหสิยา;

ธีตา อาสิํ สุเมธา, ปสาทิตา สาสนกเรหิฯ

[451]

สีลวตี จิตฺตกถา, พหุสฺสุตา พุทฺธสาสเน วินีตา;

มาตาปิตโร อุปคมฺม, ภณติ ‘‘อุภโย นิสาเมถฯ

[452]

‘‘นิพฺพานาภิรตาหํ, อสสฺสตํ ภวคตํ ยทิปิ ทิพฺพํ;

กิมงฺคํ ปน [กิมงฺค ปน (สี. สฺยา.), กิํ ปน (?)] ตุจฺฉา กามา, อปฺปสฺสาทา พหุวิฆาตาฯ

[453]

‘‘กามา กฏุกา อาสีวิสูปมา, เยสุ มุจฺฉิตา พาลา;

เต ทีฆรตฺตํ นิรเย, สมปฺปิตา หญฺญนฺเต ทุกฺขิตา [หญฺญเร ทุขิตา (?)]ฯ

[454]

‘‘โสจนฺติ ปาปกมฺมา, วินิปาเต ปาปวทฺธิโน สทา;

กาเยน จ วาจาย จ, มนสา จ อสํวุตา พาลาฯ

[455]

‘‘พาลา เต ทุปฺปญฺญา, อเจตนา ทุกฺขสมุทโยรุทฺธา;

เทสนฺเต อชานนฺตา, น พุชฺฌเร อริยสจฺจานิฯ

[456]

‘‘สจฺจานิ อมฺม พุทฺธวรเทสิตานิ, เต พหุตรา อชานนฺตา เย;

อภินนฺทนฺติ ภวคตํ, ปิเหนฺติ เทเวสุ อุปปตฺติํฯ

[457]

‘‘เทเวสุปิ อุปปตฺติ, อสสฺสตา ภวคเต อนิจฺจมฺหิ;

น จ สนฺตสนฺติ พาลา, ปุนปฺปุนํ ชายิตพฺพสฺสฯ

[458]

‘‘จตฺตาโร วินิปาตา, ทุเว [ทฺเว (สพฺพตฺถ)] จ คติโย กถญฺจิ ลพฺภนฺติ;

น จ วินิปาตคตานํ, ปพฺพชฺชา อตฺถิ นิรเยสุฯ

[459]

‘‘อนุชานาถ มํ อุภโย, ปพฺพชิตุํ ทสพลสฺส ปาวจเน;

อปฺโปสฺสุกฺกา ฆฏิสฺสํ, ชาติมรณปฺปหานายฯ

[460]

‘‘กิํ ภวคเต [ภวคเตน (สฺยา.)] อภินนฺทิเตน, กายกลินา อสาเรน;

ภวตณฺหาย นิโรธา, อนุชานาถ ปพฺพชิสฺสามิฯ

[461]

‘‘พุทฺธานํ อุปฺปาโท วิวชฺชิโต, อกฺขโณ ขโณ ลทฺโธ;

สีลานิ พฺรหฺมจริยํ, ยาวชีวํ น ทูเสยฺยํ’’ฯ

[462]

เอวํ ภณติ สุเมธา, มาตาปิตโร ‘‘น ตาว อาหารํ;

อาหริสฺสํ [อาหริยามิ (สี.), อาหาริสํ (?)] คหฏฺฐา, มรณวสํ คตาว เหสฺสามิ’’ฯ

[463]

มาตา ทุกฺขิตา โรทติ ปิตา จ, อสฺสา สพฺพโส สมภิหโต;

ฆเฏนฺติ สญฺญาเปตุํ, ปาสาทตเล ฉมาปติตํฯ

[464]

‘‘อุฏฺเฐหิ ปุตฺตก กิํ โสจิเตน, ทินฺนาสิ วารณวติมฺหิ;

ราชา อนีกรตฺโต [อณีกทตฺโต (สี. สฺยา.)], อภิรูโป ตสฺส ตฺวํ ทินฺนาฯ

[465]

‘‘อคฺคมเหสี ภวิสฺสสิ, อนิกรตฺตสฺส ราชิโน ภริยา;

สีลานิ พฺรหฺมจริยํ, ปพฺพชฺชา ทุกฺกรา ปุตฺตกฯ

[466]

‘‘รชฺเช อาณาธนมิสฺสริยํ, โภคา สุขา ทหริกาสิ;

ภุญฺชาหิ กามโภเค, วาเรยฺยํ โหตุ เต ปุตฺต’’ฯ

[467]

อถ เน ภณติ สุเมธา, ‘‘มา เอทิสิกานิ ภวคตมสารํ;

ปพฺพชฺชา วา โหหิติ, มรณํ วา เม น เจว วาเรยฺยํฯ

[468]

‘‘กิมิว ปูติกายมสุจิํ, สวนคนฺธํ ภยานกํ กุณปํ;

อภิสํวิเสยฺยํ ภสฺตํ, อสกิํ ปคฺฆริตํ อสุจิปุณฺณํฯ

[469]

‘‘กิมิว ตาหํ ชานนฺตี, วิกุลกํ มํสโสณิตุปลิตฺตํ;

กิมิกุลาลยํ สกุณภตฺตํ, กเฬวรํ กิสฺส ทิยฺยติฯ

[470]

‘‘นิพฺพุยฺหติ สุสานํ, อจิรํ กาโย อเปตวิญฺญาโณ;

ฉุทฺโธ [ฉฑฺฑิโต (สฺยา.), ฉุฏฺโฐ (ก.)] กฬิงฺครํ วิย, ชิคุจฺฉมาเนหิ ญาตีหิฯ

[471]

‘‘ฉุทฺธูน [ฉฑฺฑูน (สฺยา.), ฉุฏฺฐูน (ก.)] นํ สุสาเน, ปรภตฺตํ นฺหายนฺติ [นฺหายเร (?)] ชิคุจฺฉนฺตา;

นิยกา มาตาปิตโร, กิํ ปน สาธารณา ชนตาฯ

[472]

‘‘อชฺโฌสิตา อสาเร, กเฬวเร อฏฺฐินฺหารุสงฺฆาเต;

เขฬสฺสุจฺจารสฺสว, ปริปุณฺเณ [เขฬสฺสุจฺจารปสฺสวปริปุณฺเณ (สี.)] ปูติกายมฺหิฯ

[473]

‘‘โย นํ วินิพฺภุชิตฺวา, อพฺภนฺตรมสฺส พาหิรํ กยิรา ;

คนฺธสฺส อสหมานา, สกาปิ มาตา ชิคุจฺเฉยฺยฯ

[474]

‘‘ขนฺธธาตุอายตนํ, สงฺขตํ ชาติมูลกํ ทุกฺขํ;

โยนิโส อนุวิจินนฺตี, วาเรยฺยํ กิสฺส อิจฺเฉยฺยํฯ

[475]

‘‘ทิวเส ทิวเส ติสตฺติ, สตานิ นวนวา ปเตยฺยุํ กายมฺหิ;

วสฺสสตมฺปิ จ ฆาโต, เสยฺโย ทุกฺขสฺส เจวํ ขโยฯ

[476]

‘‘อชฺฌุปคจฺเฉ ฆาตํ, โย วิญฺญาเยวํ สตฺถุโน วจนํ;

‘ทีโฆ เตสํ [โว (ก.)] สํสาโร, ปุนปฺปุนํ หญฺญมานานํ’ฯ

[477]

‘‘เทเวสุ มนุสฺเสสุ จ, ติรจฺฉานโยนิยา อสุรกาเย;

เปเตสุ จ นิรเยสุ จ, อปริมิตา ทิสฺสเร ฆาตาฯ

[478]

‘‘ฆาตา นิรเยสุ พหู, วินิปาตคตสฺส ปีฬิยมานสฺส [กิลิสฺสมานสฺส (สฺยา. ก.)];

เทเวสุปิ อตฺตาณํ, นิพฺพานสุขา ปรํ นตฺถิฯ

[479]

‘‘ปตฺตา เต นิพฺพานํ, เย ยุตฺตา ทสพลสฺส ปาวจเน;

อปฺโปสฺสุกฺกา ฆเฏนฺติ, ชาติมรณปฺปหานายฯ

[480]

‘‘อชฺเชว ตาตภินิกฺขมิสฺสํ, โภเคหิ กิํ อสาเรหิ;

นิพฺพินฺนา เม กามา, วนฺตสมา ตาลวตฺถุกตา’’ฯ

[481]

สา เจวํ ภณติ ปิตรมนีกรตฺโต จ ยสฺส สา ทินฺนา;

อุปยาสิ วารณวเต, วาเรยฺยมุปฏฺฐิเต กาเลฯ

[482]

อถ อสิตนิจิตมุทุเก, เกเส ขคฺเคน ฉินฺทิย สุเมธา;

ปาสาทํ ปิทหิตฺวา [ปิเธตฺวา (สี. สฺยา.), ปิธิตฺวา (ก.)], ปฐมชฺฌานํ สมาปชฺชิฯ

[483]

สา จ ตหิํ สมาปนฺนา, อนีกรตฺโต จ อาคโต นครํ;

ปาสาเท จ [ปาสาเทว (สี. สฺยา.)] สุเมธา, อนิจฺจสญฺญํ [อนิจฺจสญฺญา (สพฺพตฺถ)] สุภาเวติฯ

[484]

สา จ มนสิ กโรติ, อนีกรตฺโต จ อารุหี ตุริตํ;

มณิกนกภูสิตงฺโค, กตญฺชลี ยาจติ สุเมธํฯ

[485]

‘‘รชฺเช อาณาธนมิสฺสริยํ, โภคา สุขา ทหริกาสิ;

ภุญฺชาหิ กามโภเค, กามสุขา ทุลฺลภา โลเกฯ

[486]

‘‘นิสฺสฏฺฐํ เต รชฺชํ, โภเค ภุญฺชสฺสุ เทหิ ทานานิ;

มา ทุมฺมนา อโหสิ, มาตาปิตโร เต ทุกฺขิตา’’ [มาตาปิตโร จ เต ทุขิตา (?)]ฯ

[487]

ตํ ตํ ภณติ สุเมธา, กาเมหิ อนตฺถิกา วิคตโมหา;

‘‘มา กาเม อภินนฺทิ, กาเมสฺวาทีนวํ ปสฺสฯ

[488]

‘‘จาตุทฺทีโป ราชา มนฺธาตา, อาสิ กามโภคิน มคฺโค;

อติตฺโต กาลงฺกโต, น จสฺส ปริปูริตา อิจฺฉาฯ

[489]

‘‘สตฺต รตนานิ วสฺเสยฺย, วุฏฺฐิมา ทสทิสา สมนฺเตน;

น จตฺถิ ติตฺติ กามานํ, อติตฺตาว มรนฺติ นราฯ

[490]

‘‘อสิสูนูปมา กามา, กามา สปฺปสิโรปมา;

อุกฺโกปมา อนุทหนฺติ, อฏฺฐิกงฺกล [กงฺขล (สี.)] สนฺนิภาฯ

[491]

‘‘อนิจฺจา อทฺธุวา กามา, พหุทุกฺขา มหาวิสา;

อโยคุโฬว สนฺตตฺโต, อฆมูลา ทุขปฺผลาฯ

[492]

‘‘รุกฺขปฺผลูปมา กามา, มํสเปสูปมา ทุขา;

สุปิโนปมา วญฺจนิยา, กามา ยาจิตกูปมาฯ

[493]

‘‘สตฺติสูลูปมา กามา, โรโค คณฺโฑ อฆํ นิฆํ;

องฺคารกาสุสทิสา, อฆมูลํ ภยํ วโธฯ

[494]

‘‘เอวํ พหุทุกฺขา กามา, อกฺขาตา อนฺตรายิกา;

คจฺฉถ น เม ภควเต, วิสฺสาโส อตฺถิ อตฺตโนฯ

[495]

‘‘กิํ มม ปโร กริสฺสติ, อตฺตโน สีสมฺหิ ฑยฺหมานมฺหิ;

อนุพนฺเธ ชรามรเณ, ตสฺส ฆาตาย ฆฏิตพฺพํ’’ฯ

[496]

ทฺวารํ อปาปุริตฺวานหํ [อวาปุริตฺวาหํ (สี.)], มาตาปิตโร อนีกรตฺตญฺจ;

ทิสฺวาน ฉมํ นิสินฺเน, โรทนฺเต อิทมโวจํฯ

[497]

‘‘ทีโฆ พาลานํ สํสาโร, ปุนปฺปุนญฺจ โรทตํ;

อนมตคฺเค ปิตุ มรเณ, ภาตุ วเธ อตฺตโน จ วเธฯ

[498]

‘‘อสฺสุ ถญฺญํ รุธิรํ, สํสารํ อนมตคฺคโต สรถ;

สตฺตานํ สํสรตํ, สราหิ อฏฺฐีนญฺจ สนฺนิจยํฯ

[499]

‘‘สร จตุโรทธี [สรสฺสุ จตุโร อุทธี (?)], อุปนีเต อสฺสุถญฺญรุธิรมฺหิ;

สร เอกกปฺปมฏฺฐีนํ, สญฺจยํ วิปุเลน สมํฯ

[500]

‘‘อนมตคฺเค สํสรโต, มหิํ [มหามหิํ (?)] ชมฺพุทีปมุปนีตํ;

โกลฏฺฐิมตฺตคุฬิกา, มาตา มาตุสฺเวว นปฺปโหนฺติฯ

[501]

‘‘ติณกฏฺฐสาขาปลาสํ [สร ติณกฏฺฐสาขาปลาสํ (สี.)], อุปนีตํ อนมตคฺคโต สร;

จตุรงฺคุลิกา ฆฏิกา, ปิตุปิตุสฺเวว นปฺปโหนฺติฯ

[502]

‘‘สร กาณกจฺฉปํ ปุพฺพสมุทฺเท, อปรโต จ ยุคฉิทฺทํ;

สิรํ [สร (สี.)] ตสฺส จ ปฏิมุกฺกํ, มนุสฺสลาภมฺหิ โอปมฺมํฯ

[503]

‘‘สร รูปํ เผณปิณฺโฑปมสฺส, กายกลิโน อสารสฺส;

ขนฺเธ ปสฺส อนิจฺเจ, สราหิ นิรเย พหุวิฆาเตฯ

[504]

‘‘สร กฏสิํ วฑฺเฒนฺเต, ปุนปฺปุนํ ตาสุ ตาสุ ชาตีสุ;

สร กุมฺภีลภยานิ จ, สราหิ จตฺตาริ สจฺจานิฯ

[505]

‘‘อมตมฺหิ วิชฺชมาเน, กิํ ตว ปญฺจกฏุเกน ปีเตน;

สพฺพา หิ กามรติโย, กฏุกตรา ปญฺจกฏุเกนฯ

[506]

‘‘อมตมฺหิ วิชฺชมาเน, กิํ ตว กาเมหิ เย ปริฬาหา [สปริฬาหา (สี. อฏฺฐ.)];

สพฺพา หิ กามรติโย, ชลิตา กุถิตา กมฺปิตา สนฺตาปิตาฯ

[507]

‘‘อสปตฺตมฺหิ สมาเน, กิํ ตว กาเมหิ เย พหุสปตฺตา;

ราชคฺคิโจรอุทกปฺปิเยหิ, สาธารณา กามา พหุสปตฺตาฯ

[508]

‘‘โมกฺขมฺหิ วิชฺชมาเน, กิํ ตว กาเมหิ เยสุ วธพนฺโธ;

กาเมสุ หิ อสกามา, วธพนฺธทุขานิ อนุโภนฺติฯ

[509]

‘‘อาทีปิตา ติณุกฺกา, คณฺหนฺตํ ทหนฺติ เนว มุญฺจนฺตํ;

อุกฺโกปมา หิ กามา, ทหนฺติ เย เต น มุญฺจนฺติฯ

[510]

‘‘มา อปฺปกสฺส เหตุ, กามสุขสฺส วิปุลํ ชหี สุขํ;

มา ปุถุโลโมว พฬิสํ, คิลิตฺวา ปจฺฉา วิหญฺญสิฯ

[511]

‘‘กามํ กาเมสุ ทมสฺสุ, ตาว สุนโขว สงฺขลาพทฺโธ;

กาหินฺติ ขุ ตํ กามา, ฉาตา สุนขํว จณฺฑาลาฯ

[512]

‘‘อปริมิตญฺจ ทุกฺขํ, พหูนิ จ จิตฺตโทมนสฺสานิ;

อนุโภหิสิ กามยุตฺโต, ปฏินิสฺสช [ปฏินิสฺสร (สี.)] อทฺธุเว กาเมฯ

[513]

‘‘อชรมฺหิ วิชฺชมาเน, กิํ ตว กาเมหิ [เยสุ ชราย จ; มรณพฺยาธิหิ คหิตา (?)] เยสุ ชรา;

มรณพฺยาธิคหิตา [เยสุ ชราย จ; มรณพฺยาธิหิ คหิตา (?)], สพฺพา สพฺพตฺถ ชาติโยฯ

[514]

‘‘อิทมชรมิทมมรํ [อิทํ อชรํ อิทํ อมรํ (?)], อิทมชรามรํ ปทมโสกํ;

อสปตฺตมสมฺพาธํ, อขลิตมภยํ นิรุปตาปํฯ

[515]

‘‘อธิคตมิทํ พหูหิ, อมตํ อชฺชาปิ จ ลภนียมิทํ;

โย โยนิโส ปยุญฺชติ, น จ สกฺกา อฆฏมาเนน’’ฯ

[516]

เอวํ ภณติ สุเมธา, สงฺขารคเต รติํ อลภมานา;

อนุเนนฺตี อนิกรตฺตํ, เกเส จ ฉมํ ขิปิ สุเมธาฯ

[517]

อุฏฺฐาย อนิกรตฺโต, ปญฺชลิโก ยาจิตสฺสา ปิตรํ โส;

‘‘วิสฺสชฺเชถ สุเมธํ, ปพฺพชิตุํ วิโมกฺขสจฺจทสฺสา’’ฯ

[518]

วิสฺสชฺชิตา มาตาปิตูหิ, ปพฺพชิ โสกภยภีตา;

ฉ อภิญฺญา สจฺฉิกตา, อคฺคผลํ สิกฺขมานายฯ

[519]

อจฺฉริยมพฺภุตํ ตํ, นิพฺพานํ อาสิ ราชกญฺญาย;

ปุพฺเพนิวาสจริตํ, ยถา พฺยากริ ปจฺฉิเม กาเลฯ

[520]

‘‘ภควติ โกณาคมเน, สงฺฆารามมฺหิ นวนิเวสมฺหิ;

สขิโย ติสฺโส ชนิโย, วิหารทานํ อทาสิมฺหฯ

[521]

‘‘ทสกฺขตฺตุํ สตกฺขตฺตุํ, ทสสตกฺขตฺตุํ สตานิ จ สตกฺขตฺตุํ;

เทเวสุ อุปฺปชฺชิมฺห, โก ปน วาโท มนุสฺเสสุฯ

[522]

‘‘เทเวสุ มหิทฺธิกา อหุมฺห, มานุสกมฺหิ โก ปน วาโท;

สตฺตรตนสฺส มเหสี, อิตฺถิรตนํ อหํ อาสิํฯ

[523]

‘‘โส เหตุ โส ปภโว, ตํ มูลํ สาว สาสเน ขนฺตี;

ตํ ปฐมสโมธานํ, ตํ ธมฺมรตาย นิพฺพานํ’’ฯ

[524]

เอวํ กโรนฺติ เย สทฺทหนฺติ, วจนํ อโนมปญฺญสฺส;

นิพฺพินฺทนฺติ ภวคเต, นิพฺพินฺทิตฺวา วิรชฺชนฺตีติฯ

อิตฺถํ สุทํ สุเมธา เถรี คาถาโย อภาสิตฺถาติฯ

มหานิปาโต นิฏฺฐิโตฯ

สมตฺตา เถรีคาถาโยฯ

คาถาสตานิ จตฺตาริ, อสีติ ปุน จุทฺทส [คาถาสงฺขฺยา อิธ อนุกฺกมณิกคณนาวเสน ปากฏา];

เถริเยกุตฺตรสตา [เถรีเยกุตฺตรฉสตา (?) ติํสมตฺตาปิ ปญฺจสตมตฺตาปิ เถริโย เอกโต อาคตา มนสิกาตพฺพา], สพฺพา ตา อาสวกฺขยาติฯ

เถรีคาถาปาฬิ นิฏฺฐิตาฯ