12. ทฺวยตานุปสฺสนาสุตฺตํ

เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ ปุพฺพาราเม มิคารมาตุปาสาเทฯ เตน โข ปน สมเยน ภควา ตทหุโปสเถ ปนฺนรเส ปุณฺณาย ปุณฺณมาย รตฺติยา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต อพฺโภกาเส นิสินฺโน โหติ ฯ อถ โข ภควา ตุณฺหีภูตํ ตุณฺหีภูตํ ภิกฺขุสงฺฆํ อนุวิโลเกตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –

‘‘‘เย เต, ภิกฺขเว, กุสลา ธมฺมา อริยา นิยฺยานิกา สมฺโพธคามิโน, เตสํ โว, ภิกฺขเว, กุสลานํ ธมฺมานํ อริยานํ นิยฺยานิกานํ สมฺโพธคามีนํ กา อุปนิสา สวนายา’ติ อิติ เจ, ภิกฺขเว, ปุจฺฉิตาโร อสฺสุ, เต เอวมสฺสุ วจนียา – ‘ยาวเทว ทฺวยตานํ ธมฺมานํ ยถาภูตํ ญาณายา’ติฯ กิญฺจ ทฺวยตํ วเทถ?

(1) ‘‘อิทํ ทุกฺขํ, อยํ ทุกฺขสมุทโยติ อยเมกานุปสฺสนาฯ อยํ ทุกฺขนิโรโธ, อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ, อยํ ทุติยานุปสฺสนาฯ เอวํ สมฺมา ทฺวยตานุปสฺสิโน โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโต ทฺวินฺนํ ผลานํ อญฺญตรํ ผลํ ปาฏิกงฺขํ – ทิฏฺเฐว ธมฺเม อญฺญา, สติ วา อุปาทิเสเส อนาคามิตา’’ติฯ

อิทมโวจ ภควาฯ อิทํ วตฺวาน สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –

[729]

‘‘เย ทุกฺขํ นปฺปชานนฺติ, อโถ ทุกฺขสฺส สมฺภวํ;

ยตฺถ จ สพฺพโส ทุกฺขํ, อเสสํ อุปรุชฺฌติ;

ตญฺจ มคฺคํ น ชานนฺติ, ทุกฺขูปสมคามินํฯ

[730]

‘‘เจโตวิมุตฺติหีนา เต, อโถ ปญฺญาวิมุตฺติยา;

อภพฺพา เต อนฺตกิริยาย, เต เว ชาติชรูปคาฯ

[731]

‘‘เย จ ทุกฺขํ ปชานนฺติ, อโถ ทุกฺขสฺส สมฺภวํ;

ยตฺถ จ สพฺพโส ทุกฺขํ, อเสสํ อุปรุชฺฌติ;

ตญฺจ มคฺคํ ปชานนฺติ, ทุกฺขูปสมคามินํฯ

[732]

‘‘เจโตวิมุตฺติสมฺปนฺนา, อโถ ปญฺญาวิมุตฺติยา;

ภพฺพา เต อนฺตกิริยาย, น เต ชาติชรูปคา’’ติฯ

(2) ‘‘‘สิยา อญฺเญนปิ ปริยาเยน สมฺมา ทฺวยตานุปสฺสนา’ติ, อิติ เจ, ภิกฺขเว, ปุจฺฉิตาโร อสฺสุ; ‘สิยา’ติสฺสุ วจนียาฯ กถญฺจ สิยา? ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ อุปธิปจฺจยาติ, อยเมกานุปสฺสนาฯ