*เล่มที่ 45 หน้า 1
ปรมตฺถทีปนี นาม ขุทฺทกนิกายฏฺฐกถา
จริยาปิฏกฏฺฐกถา

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
คนฺถารมฺภกถา
จริยา สพฺพโลกสฺส หิตา ยสฺส มเหสิโน
อจินฺเตยฺยานุภาวํ ตํ วนฺเท โลกคฺคนายกํ ฯ
วิชฺชาจรณสมฺปนฺนา เยน นียนฺติ โลกโต
วนฺเท ตมุตฺตมํ ธมฺมํ สมฺมาสมฺพุทฺธปูชิตํ ฯ
สีลาทิคุณสมฺปนฺโน ฐิโต มคฺคผเลสุ โย
วนฺเท อริยสํฆํ ตํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ อนุตฺตรํ ฯ
วนฺทนาชนิตํ ปุญฺญํ อิติ ยํ รตนตฺตเย
หตนฺตราโย สพฺพตฺถ หุตฺวาหํ ตสฺส เตชสา ฯ
อิมสฺมึ ภทฺทกปฺปสฺมึ สมฺภตา ยา สุทุกฺกรา
อุกฺกํสปารมิปฺปตฺตา ทานปารมิตาทโย ฯ
ตาสํ สมฺโพธิจริยานํ อานุภาววิภาวนํ
สกฺเกสุ นิโคฺรธาราเม วสนฺเตน มเหสินา ฯ
ยํ ธมฺมเสนาปติโน สพฺพสาวกเกตุโน
โลกนาเถน จริยา- ปิฏกํ นาม เทสิตํ ฯ
ยํ ขุทฺทกนิกายสฺมึ สงฺคายึสุ มเหสโย
ธมฺมสงฺคาหกา สตฺถุ เหตุสมฺปตฺติทีปนํ ฯ

*เล่มที่ 45 คนฺถารมฺภกถา หน้า 2

ตสฺส สมฺโพธิสมฺภาร- วิภาคนยโยคโต
กิญฺจาปิ ทุกฺกรา กาตุํ อตฺถสํวณฺณนา มยา ฯ
สห สํวณฺณนํ ยสฺมา ธรเต สตฺถุ สาสนํ
ปุพฺพาจริยสีหานํ ติฏฺฐเตว วินิจฺฉโย ฯ
ตสฺมา ตํ อวลมฺพิตฺวา โอคาหิตฺวา จ สพฺพโส
ชาตกานุปนิสฺสาย โปราณฏฺฐกถานยํ ฯ
นิสฺสิตํ วาจนามคฺคํ สุวิสุทฺธมนากุลํ
มหาวิหารวาสีนํ นิปุณตฺถวินิจฺฉยํ ฯ
นีตเนยฺยตฺถเภทา จ ปารมี ปริทีปยํ
กริสฺสามิ ตํ (1) จริยา- ปิฏกสฺสตฺถวณฺณนํ ฯ
อิติ อากงฺขมานสฺส สทฺธมฺมสฺส จิรฏฺฐิตึ
วิภชนฺตสฺส ตสฺสตฺถํ นิสามยถ สาธโวติ ฯ
ตตฺถ จริยาปิฏกนฺติ เกนฏฺเฐน จริยาปิฏกํ ฯ อตีตาสุ
ชาตีสุ สตฺถุ จริยานุภาวปฺปกาสินี ปริยตฺตีติ กตฺวา ปริยตฺติ-
อตฺโถ หิ อยํ ปิฏกสทฺโท มา ปิฏกสมฺปทาเนนาติ (2) อาทีสุ
วิย ฯ อถ วา ยสฺมา สา ปริยตฺติ ตสฺเสว สตฺถุ ปุริมชาตีสุ
จริยานํ อานุภาวปฺปกาสเนน ภาชนภูตา ตสฺมาปิ จริยา-
ปิฏกนฺติ วุจฺจติ ภาชนตฺโถปิ หิ ปิฏกสทฺโท นิทฺทิฏฺโฐ อถ
ปุริโส อาคจฺเฉยฺย กุทาลปิฏกํ อาทายาติ (3) อาทีสุ วิย ฯ ตํ
# 1. สี. กริสฺสามีติ ฯ 2. องฺ. ติก. 20/506/249 ฯ
# 3. ม. มู. 12/268/256 ฯ องฺ. ติก. 20/509/262 ฯ

*เล่มที่ 45 คนฺถารมฺภกถา หน้า 3

ปเนตํ จริยาปิฏกํ วินยปิฏกํ สุตฺตนฺตปิฏกํ อภิธมฺมปิฏกนฺติ
ตีสุ ปิฏเกสุ สุตฺตนิตปิฏกปริยาปนฺนํ ฯ ทีฆนิกาโย มชฺฌิม-
นีกาโย สํยุตฺตนิกาโย องฺคุตฺตรนิกาโย ขุทฺทกนิกาโยติ ปญฺจสุ
นิกาเยสุ ขุทฺทกนิกายปริยาปนฺนํ ฯ สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ
คาถา อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลนฺติ นวสุ
สาสนงฺเคสุ คาถาสงฺคหํ ฯ
ทฺวาสีติ พุทฺธโต คณฺหึ เทฺวสหสฺสานิ ภิกฺขุโต
จตุราสีติ สหสฺสานิ เย เม ธมฺมา ปวตฺติโนติ (1)
เอวํ ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ปฏิญฺญาเตสุ จตุราสีติยา ธมฺมกฺขนฺธ-
สหสฺเสสุ กติปยธมฺมกฺขนฺธสงฺคหํ ฯ วคฺคโต อกิตฺติวคฺโค หตฺถิ-
นาควคฺโค ยุธญฺชยวคฺโคติ วคฺคตฺตยสงฺคหํ ฯ จริยโต อกิตฺติ-
วคฺเค ทส หตฺถินาควคฺเค ทส ยุธญฺชยวคฺเค ปญฺจทสาติ
ปญฺจตึสจริยาสงฺคหํ ฯ ตีสุ วคฺเคสุ อกิตฺติวคฺโค อาทิ จริยาสุ
อกิตฺติจริยา ฯ ตสฺสาปิ
กปฺเป จ สตสหสฺเส จตุโร จ อสงฺขิเย
เอตฺถนฺตเร ยํ จริตํ สพฺพํ ตํ โพธิปาจนนฺติ
อยํ คาถา อาทิ ฯ
ตสฺส อิโต ปภุติ อนุกฺกเมน อตฺถสํวณฺณนา โหติ ฯ
คนฺถารมฺภกถา นิฏฺฐิตา ฯ
# 1. ขุ. เถร. 26/397/406 ฯ

*เล่มที่ 45 หน้า 4

นิทานกถาวณฺณนา
สา ปนายํ อตฺถสํวณฺณนา ยสฺมา ทูเรนิทานํ อวิทูเร-
นิทานํ สนฺติเกนิทานนฺติ อิมานิ ตีณิ นิทานานิ ทสฺเสตฺวา
วุจฺจมานา สุณนฺเตหิ สมุทาคมโต ปฏฺฐาย สุฏฺฐุ วิญฺญาตา
นาม โหติ ตสฺมา เตสํ นิทานานํ อยํ วิภาโค เวทิตพฺโพ ฯ
ทีปงฺกรทสพลสฺส ปาทมูลสฺมึ หิ กตาภินีหารสฺส
มหาโพธิสตฺตสฺส ยาว ตุสิตภวเน (1) นิพฺพตฺติ ตาว ปวตฺโต
กถามคฺโค ทูเรนิทานํ นาม ฯ ตุสิตภวนโต ปฏฺฐาย ยาว
โพธิมณฺเฑ สพฺพญฺญุตญฺญาณปฺปตฺติ ตาว ปวตฺโต กถามคฺโค
อวิทูเรนิทานํ นาม ฯ มหาโพธิมณฺฑโต ปน ปฏฺฐาย ยาว
ปจฺจุปฺปนฺนวตฺถุ ตาว ปวตฺโต กถามคฺโค สนฺติเกนิทานํ
นาม ฯ อิเมสุ ตีสุ นิทาเนสุ ยสฺมา ทูเรนิทานอวิทูเรนิทานานิ
สฺพสาธารณานิ ตสฺมา ตานิ ชาตกฏฺฐกถายํ (2) วิตฺถาริตนเยเนว
วิตฺถารโต เวทิตพฺพานิ ฯ สนฺติเกนิทาเน ปน อตฺถิ วิเสโสติ
ติณฺณมฺปิ นิทานานํ อยมาทิโต ปฏฺฐาย สงฺเขปกถา ฯ
ทีปงฺกรสฺส ภควโต ปาทมูเล กตาภินีหาโร โพธิสตฺต-
ภูโต โลกนาโถ อตฺตโน อภินีหารานุรูปํ สมตฺตึสปารมิโย
ปูเรตฺวา สพฺพญฺญุตญฺญาณสมฺภารํ มตฺถกํ ปาเปตฺวา ตุสิตภวเน
นิพฺพตฺโต พุทฺธภาวาย อุปฺปตฺติกาลํ อาคมยมาโน ตตฺถ
ยาวตายุกํ ฐตฺวา ตโต จุโต สกฺยราชกุเล ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา
# 1. กตฺถจิ. ดุสิตปุเร ฯ 2. ชาตกฏฺฐ. 1/3 ฯ

*เล่มที่ 45 นิทานกถาวณฺณนา หน้า 5

อนนฺเตน ปริหาเรน (1) มหนฺเตน สิริโสภคฺเคน วฑฺฒมาโน
อนุกฺกเมน โยพฺพนํ ปตฺวา เอกูนตึเส วยสฺมึ กตมหาภินิกฺขมโน
ฉพฺพสฺสานิ มหาปธานํ ปทหิตฺวา เวสาขปุณฺณมายํ โพธิ-
รุกฺขมูเล นิสินฺโน สูริเย อนตฺถงฺคมิเตเยว มารพลํ วิธมิตฺวา
ปุริมยาเม ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสริตฺวา มชฺฌิมยาเม ทิพฺพจกฺขุํ
วิโสเธตฺวา ปจฺฉิมยาเม ทิยฑฺฒกิเลสสหสฺสํ เขเปตฺวา อนุตฺตรํ
สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุชฺฌิ ฯ
ตโต ตตฺเถว สตฺตสตฺตาเห วีตินาเมตฺวา อาสาฬฺห-
ปุณฺณมายํ พาราณสึ คนฺตฺวา อิสิปตเน มิคทาเย อญฺญา-
สิโกณฺฑญฺญปฺปมุขา(2) อฏฺฐารส พฺรหฺมโกฏิโย ธมฺมามตํ ปาเยนฺโต
ธมฺมจกฺกํ (3) ปวตฺเตตฺวา ยสาทิเก เวเนยฺเย อรหตฺเต ปติฏฺฐาเปตฺวา
เต สพฺเพว สฏฺฐิ อรหนฺเต โลกานุคฺคหาย วิสฺสชฺเชตฺวา อุรุเวลํ
คจฺฉนฺโต กปฺปาสิกวนสณฺเฑ ตึส ภทฺทวคฺคิเย โสตาปตฺติผลาทีสุ
ปติฏฺฐาเปตฺวา อุรุเวลํ คนฺตฺวา อฑฺฒุฑฺฒานิ ปาฏิหาริยสหสฺสานิ
ทสฺเสตฺวา อุรุเวลกสฺสปาทโย สหสฺสชฏิลปริวาเร เตภาติกชฏิเล
วิเนตฺวา เตหิ ปริวุโต ราชคหนครูปจาเร ลฏฺฐิวนุยฺยาเน
นิสินฺโน พิมฺพิสารปฺปมุเข ทฺวาทสนหุเต พฺราหฺมณคหปติเก
สาสเน โอตาเรตฺวา มคธราเชน การิเต เวฬุวนวิหาเร
วิหรติ ฯ
# 1. กตฺถจิ. ปริวาเรน ฯ 2. กตฺถจิ. อญฺญาตโกณฺฑญฺญปฺปมุขา ฯ
# 3. สํ. มหา. 19/1664/528 ฯ วิ. มหา. 4/13/18 ฯ

*เล่มที่ 45 นิทานกถาวณฺณนา หน้า 6

อเถวํ ภควติ เวฬุวเน วิหรนฺเต สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเนสุ
อคฺคสาวกฏฺฐาเน ฐปิเตสุ สาวกสนฺนิปาเต ชาเต สุทฺโธท-
นมหาราชา ปุตฺโต กิร เม ฉพฺพสฺสานิ ทุกฺกรการิกํ จริตฺวา
ปรมาภิสมฺโพธึ ปตฺวา ปวตฺติตวรธมฺมจกฺโก ราคหํ นิสฺสาย
เวฬุวเน วิหรตีติ สุตฺวา ทสปุริสสหสฺสปริวาเร อนุกฺกเมน ทส
อมจฺเจ เปเสสิ ปุตฺตํ เม อิธาเนตฺวา ทสฺเสถาติ ฯ เตสุ
ราชคหํ คนฺตฺวา สตฺถุ ธมฺมเทสนาย อรหตฺเต ปติฏฺฐิเตสุ
กาฬุทายิตฺเถเรน รญฺโญ อธิปฺปาเย อาโรจิเต ภควา วีสติ-
สหสฺสขีณาสวปริวุโต ราชคหโต นิกฺขมิตฺวา สฏฺฐิโยชนํ กปิล-
วตฺถุํ ทฺวีหิ มาเสหิ สมฺปาปุณิ ฯ สกฺยราชาโน อมฺหากํ
ญาติเสฏฺฐํ ปสฺสิสฺสามาติ สนฺนิปติตฺวา นิโคฺรธารามํ ภควโต
จ ภิกฺขุสํฆสฺส จ วสนโยคฺคํ กาเรตฺวา คนฺธปุปฺผาทิหตฺถา
ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา สตฺถารํ นิโคฺรธารามํ ปเวเสสุํ ฯ ตตฺร
ภควา วีสติสหสฺสขีณาสวปริวุโต ปญฺญตฺตวรพุทฺธาสเน นิสีทิ ฯ
สากิยา มานตฺถทฺธา สตฺถุ ปณิปาตํ นากํสุ ฯ ภควา เตสํ
อชฺฌาสยํ โอโลเกตฺวา มานํ ภญฺชิตฺวา เต ธมฺมเทสนาย
ภาชเน กาตุํ อภิญฺญาปาทกํ จตุตฺถชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา
วุฏฺฐาย อากาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา เตสํ สีเส ปาทปํสุํ โอกิรมาโน
วิย คณฺฑมฺพรุกฺขมูเล กตปาฏิหาริยสทิสํ ยมกปาฏิหาริยํ
อกาสิ ฯ ราชา ตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา อยํ โลเก อคฺคปุคฺคโลติ