เล่มที่ 44 หน้า 1

มธุรตฺถวิลาสินี นาม ขุทฺทกนิกายฏฺฐกถา
พุทฺธวํสวณฺณนา

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
คนฺถารมฺภกถา
อนนฺตญาณํ กรุณาลยํ ลยํ
มลสฺส พุทฺธํ สุสมาหิตํ หิตํ
นมามิ ธมฺมํ ภวสํวรํ วรํ
คุณากรญฺเจว นิรงฺคณํ คณํ ฯ
ปญฺญาย เสฏฺโฐ ชินสาวกานํ
ยํ ธมฺมเสนาปติ ธมฺมราชํ
อปุจฺฉิ สตฺถารมปารปารคุํ
นิรงฺคณํ ญาติคณสฺส มชฺเฌ ฯ
สุพุทฺธวํเสนิธ พุทฺธวํโส
วิสุทฺธวํเสน วินายเกน
หตาวกาเสน ปกาสิโต โย
สมาธิวาเสน ตถาคเตน ฯ
ยาวชฺชกาลา อวินาสยนฺตา
ปาฬิกฺกมญฺเจว จ ปาฬิยตฺถํ
ตถานุสนฺธึ สุคตสฺส ปุตฺตา
ยถาสุตํเยว สมาหรึสุ ฯ

เล่มที่ 44 คนฺถารมฺภกถา หน้า 2

ตสฺเสว สมฺพุทฺธวรนฺวยสฺส
สทา ชนานํ สวนามตสฺส
ปสาทปญฺญาชนนสฺส ยสฺมา
สํวณฺณนานุกฺกมโต ปวตฺตา ฯ
สกฺกจฺจสทฺธมฺมรเตน พุทฺธ-
สีเหน สีลาทิคุโณทิเตน
อายาจิโตหํ สุจิรมฺปิ กาลํ
ตสฺมาสฺส สํวณฺณนมารภิสฺสํ ฯ
สทา ชนานํ กลินาสนสฺส
จิรฏฺฐิตตฺถํ ชินสาสนสฺส
มมาปิ ปุญฺโญทยวุทฺธิยตฺถํ
ปสาทนตฺถญฺจ มหาชนสฺส ฯ
มหาวิหาราคตปาฬิมคฺค-
สนฺนิสฺสิตา สงฺกรโทสหีนา
สมาสโตยํ ปน พุทฺธวํส-
สํวณฺณนา เหสฺสติ สารภูตา ฯ
โสตพฺพรูปํ ปน พุทฺธวํส-
กถาย อญฺญํ อิธ นตฺถิ ยสฺมา
ปสาทนํ พุทฺธคุเณ รตานํ
ปวาหนํ ปาปมหามลสฺส ฯ

เล่มที่ 44 คนฺถารมฺภกถา หน้า 3

ตสฺมา หิ สกฺกจฺจสมาธิยุตฺตา
วิหาย วิกฺเขปมนญฺญจิตฺตา
สํวณฺณนํ วณฺณยโต สุวณฺณํ
นิธาย กณฺณํ มธุรํ สุณาถ ฯ
สพฺพมฺปิ หิตฺวา ปน กิจฺจมญฺญํ
สกฺกจฺจ มจฺเจนิธ นิจฺจกาลํ
โสตุํ กเถตุมฺปิ พุเธน ยุตฺตา
กถา ปนายํ อติทุลฺลภาติ ฯ
ตตฺถ พุทฺธวํสสํวณฺณนา เหสฺสติ สารภูตาติ วุตฺตตฺตา
พุทฺธวํโส ตาว ววตฺถเปตพฺโพ ฯ ตตฺริทํ ววตฺถานํ อิโต
เหฏฺฐา กปฺปสตสหสฺสาธิเกสุ จตูสุ อสงฺเขฺยฺเยสุ อุปฺปนฺนานํ
ปญฺจวีสติยา พุทฺธานํ อุปฺปนฺนกปฺปาทิปริจฺเฉทวเสน ปเวณิ-
วิตฺถารกตา พุทฺธวํโส นามาติ เวทิตพฺโพ ฯ
สฺวายํ กปฺปปริจฺเฉโท นามปริจฺเฉโท โคตฺตปริจฺเฉโท
ชาติปริจฺเฉโท นครปริจฺเฉโท ปิตุปริจฺเฉโท มาตุปริจฺเฉโท
โพธิรุกฺขปริจฺเฉโท ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนปริจฺเฉโท อภิสมยปริจฺเฉโท
สาวกสนฺนิปาตปริจฺเฉโท อคฺคสาวกปริจฺเฉโท อุปฏฺฐาก-
ปริจฺเฉโท อคฺคสาวิกาปริจฺเฉโท ปริวารภิกฺขุปริจฺเฉโท
รํสิปริจฺเฉโท สรีรปฺปมาณปริจฺเฉโท โพธิสตฺตาธิการปริจฺเฉโท
พฺยากรณปริจฺเฉโท โพธิสตฺตปธานปริจฺเฉโท อายุปริจฺเฉโท

เล่มที่ 44 คนฺถารมฺภกถา หน้า 4

ปรินิพฺพานปริจฺเฉโทติ อิเมหิ ปาลิยา อาคเตหิ พาวีสติยา
ปริจฺเฉเทหิ ปริจฺฉินฺโน ววตฺถิโต ฯ
ปาลิยา อนารุฬฺห ปน สมฺพหุลวาโรเปตฺถ อาเนตพฺโพ ฯ
โส อคารวาสปริจฺเฉโท ปาสาทตฺตยปริจฺเฉโท นาฏกิตฺถีปริจฺเฉโท
อคฺคมเหสิปริจฺเฉโท ปุตฺตปริจฺเฉโท ยานปริจฺเฉโท อภินิกฺขมน-
ปริจฺเฉโท ปธานปริจฺเฉโท อุปฏฺฐากปริจฺเฉโท วิหารปริจฺเฉโทติ
ทสธา ววตฺถิโต โหติ ฯ
ตํ สมฺพหุลวารมฺปิ ยถาฏฺฐาเน มยํ ปน
ทสฺเสตฺวาว คมิสฺสาม ตตฺถ ตตฺถ สมาสโต ฯ
โส เอวํ ววตฺถิโต ปน
เกนายํ เทสิโต กตฺถ กสฺสตฺถาย จ เทสิโต
กิมตฺถาย กทา กสฺส วจนํ เกน จาภโต ฯ
สพฺพเมตํ วิธึ วตฺวา ปุพฺพเมว สมาสโต
ปจฺฉาหํ พุทฺธวํสสฺส กริสฺสามตฺถวณฺณนนฺติ ฯ
ตตฺถ เกนายํ เทสิโตติ อยํ พุทฺธวํโส เกน เทสิโต
สพฺพธมฺเมสุ อปฺปฏิหตญาณจาเรน ทสพเลน จตุเวสารชฺช-
วิสารเทน ธมฺมราเชน ธมฺมสามินา ตถาคเตน สพฺพญฺญุนา
สมฺมาสมฺพุทฺเธน เทสิโต ฯ
กตฺถ เทสิโตติ กปิลวตฺถุมหานคเร นิโคฺรธารามมหา-
วิหาเร ปรมรุจิรสนฺทสฺสเน เทวมนุสฺสนยนนิปาตภูเต รตนจงฺกเม
จงฺกมนฺเตน เทสิโต ฯ

เล่มที่ 44 คนฺถารมฺภกถา หน้า 5

กสฺสตฺถาย จ เทสิโตติ ทฺวาสีติยา ญาติสหสฺสานํ
อเนกโกฏีนญฺจ เทวมนุสฺสานํ อตฺถาย เทสิโต ฯ
กิมตฺถาย เทสิโตติ จตุโรฆนิตฺถรณตฺถาย เทสิโต ฯ
กทา เทสิโตติ ภควา หิ ปฐมโพธิยํ วีสติวสฺสานิ
อนิพทฺธวาโส หุตฺวา ยตฺถ ยตฺถ ผาสุกํ โหติ ตตฺถ ตตฺเถว
คนฺตฺวา วสิ ฯ กถํ ฯ
ปฐมํ วสฺสํ อิสิปตเน ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตตฺวา อฏฺฐารส
พฺรหฺมโกฏิโย อมตปานํ ปาเยตฺวา พาราณสึ อุปนิสฺสาย
อิสิปตเน มิคทาเย วสิ ฯ
ทุติยํ วสฺสํ ราชคหํ อุปนิสฺสาย เวฬุวเน มหาวิหาเร ฯ
ตติยจตุตฺถานิปิ ตตฺเถว ฯ
ปญฺจมํ เวสาลึ อุปนิสฺสาย มหาวเน กูฏาคารสาลายํ ฯ
ฉฏฺฐํ มกุลปพฺพเต ฯ
สตฺตมํ ตาวตึสภวเน ฯ
อฏฺฐมํ ภคฺเคสุ สํสุมารคิรึ อุปนิสฺสาย เภสกฬาวเน ฯ
นวมํ โกสมฺพิยํ ฯ
ทสมํ ปาลิเลยฺยกวนสณฺเฑ ฯ
เอกาทสมํ นาฬายํ พฺราหฺมณคาเม ฯ
ทฺวาทสมํ เวรญฺชายํ ฯ
เตรสมํ จาลิยปพฺพเต ฯ
จุทฺทสมํ เชตวนมหาวิหาเร ฯ

เล่มที่ 44 คนฺถารมฺภกถา หน้า 6

ปญฺจทสมํ กปิลวตฺถุมหานคเร ฯ
โสฬสมํ อาฬวกํ ทเมตฺวา จตุราสีติปาณสหสฺสานิ
อมตปานํ ปาเยตฺวา อาฬวิยํ ฯ
สตฺตรสมํ ราชคเหเยว ฯ
อฏฺฐารสมํ จาลิยปพฺพเตเยว ฯ
ตถา เอกูนวีสติมํ
วีสติมํ ปน วสฺสํ ราชคเหเยว วสิ ฯ
เตน วุตฺตํ ภควา หิ ปฐมโพธิยํ วีสติวสฺสานิ
อนิพทฺธวาโส หุตฺวา ยตฺถ ยตฺถ ผาสุกํ โหติ ตตฺเถว
คนตฺวา วสีติ ฯ
ตโต ปฏฺฐาย สาวตฺถึเยว อุปนิสฺสาย เชตวน-
มหาวิหาเร จ ปุพฺพาราเม จ ธุวปริโภควเสน วสิ ฯ
ยทา ปน สตฺถา พุทฺโธ หุตฺวา พาราณสิยํ อิสิปตเน
มิคทาเย ปฐมํ วสฺสํ วสิตฺวา วุฏฺฐวสฺโส ปวาเรตฺวา อุรุเวลํ
คนฺตฺวา ตตฺถ ตโย มาเส วสนฺโต เตภาติกชฏิเล ทเมตฺวา
ภิกฺขุสหสฺเสหิ กตปริวาโร ผุสฺสมาสปุณฺณมายํ ราชคหํ คนฺตฺวา
เทฺว มาเส ตตฺเถว วสิ ฯ ตทา พาราณสิโต นิกฺขนฺตสฺส
ปนสฺส ปญฺจ มาสา ชาตา ฯ สกโล เหมนฺโต อติกฺกนฺโต ฯ
อุทายิตฺเถรสฺส อาคตทิวสโต สตฺตฏฺฐทิวสา วีติวตฺตา ฯ โส
ปน ผคฺคุนีปุณฺณมาสิยํ จินฺเตสิ อติกฺกนฺโต เหมนฺโต
วสนฺตกาโล อนุปฺปตฺโต สมโย ตถาคตสฺส กปิลปุรํ คนฺตุนฺติ ฯ