เล่มที่ 42 หน้า 1
วิสุทฺธชนวิลาสินี นาม ขุทฺทกนิกายฏฺฐกถา
อปทานวณฺณนา

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
คนฺถารมฺภกถา
วนฺทิตฺวา สิรสา เสฏฺฐํ พุทฺธมปฺปฏิปุคฺคลํ
เญยฺยสาครมุตฺติณฺณํ ติณฺณํ สํสารสาครํ ฯ(1)
ตเถว ปรมํ สนฺตํ คมฺภีรํ ทุทฺทสํ อณุํ
ภวาภวกรํ สุทฺธํ ธมฺมํ สมฺพุทฺธปูชิตํ ฯ
ตเถว อนฆํ สงฺฆํ อสงฺคํ สงฺฆมุตฺตมํ
อุตฺตมํ ทกฺขิเณยฺยานํ สนฺตินฺทฺริยมนาสวํ ฯ
กเตน ตสฺส เอตสฺส ปณาเมน วิเสสโต
รตนตฺตเย วิเสเสน วิเสสสฺสาทเรน เม ฯ
เถเรหิ ธีรธีเรหิ(2) อาคมญฺญูหิ วิญฺญุภิ
อปทานฏฺฐกถา ภนฺเต กาตพฺพาติ วิเสสโต ฯ
ปุนปฺปุนาทเรเนว ยาจิโตหํ ยสสฺสิภิ
ตสฺมาหํ สาปทานสฺส อปทานสฺสเสสโต ฯ
วิเสสนยทีปสฺส ทีปิสฺสํ ปิฏกตฺตเย
ยถา ปาฬินเยเนว อตฺถสํวณฺณนํ สุภํ ฯ
# 1 สี. ยุ. ติณฺณสํสารสาครํ ฯ
# 2 สี. ธีราติวีรธีเรหิ ยุ. เถเรหิ ฐิรวีเรหิ ฯ

เล่มที่ 42 นิทานกถา หน้า 2

เกน กตฺถ กทา เจตํ ภาสิตํ ธมฺมมุตฺตมํ
กิมตฺถํ ภาสิตญฺเจตํ เอตํ วตฺวา วิธึ ตโต ฯ
นิทาเนสุ โกสลฺลตฺถํ(1) สุขุคฺคหณธารณํ(2)
ตสฺมา ตํ ตํ วิธึ วตฺวา(3) ปุพฺพาปรวิเสสิตํ ฯ
ปุรา สีหฬภาสาย โปราณฏฺฐกถาย จ
ฐปิตํ ตํ น สาเธติ สาธูนํ อิจฺฉิติจฺฉิตํ ฯ
ตสฺมา ตมุปนิสฺสาย โปราณฏฺฐกถานยํ
วิวชฺเชตฺวา วิรุทฺธตฺถํ วิเสสตฺถํ ปกาสยํ
วิเสสวณฺณนํ เสฏฺฐํ กริสฺสามตฺถวณฺณนนฺติ ฯ

นิทานกถา
เกน กตฺถ กทา เจตํ ภาสิตํ ธมฺมมุตฺตมนฺติ จ
กริสฺสามตฺถวณฺณนนฺติ จ ปฏิญฺญาตตฺตา สา ปนายํ
อปทานสฺสตฺถวณฺณนา ทูเรนิทานํ อวิทูเรนิทานํ สนฺติเก-
นิทานนฺติ อิมานิ ตีณิ นิทานานิ ทสฺเสตฺวา วณฺณิยมานา
เย นํ สุณนฺติ เตหิ สมุทาคมโต ปฏฺฐาย วิญฺญาตตฺตา ยสฺมา
สุฏฺฐุ วิญฺญาตา นาม โหติ ตสฺมา นํ ตานิ นิทานานิ
ทสฺเสตฺวาว วณฺณยิสฺสาม ฯ
ตตฺถ อาทิโต ตาว เตสํ นิทานานํ ปริจฺเฉโท
# 1 สี. นิทานโกสลฺลตฺถญฺจ ฯ 2 ยุ. สุขคฺคหณธารณํ ฯ
# 3 สี. ฐตฺวา ฯ

เล่มที่ 42 ทูเรนิทานกถา หน้า 3

เวทิตพฺโพ ฯ ทีปงฺกรปาทมูลสฺมึ หิ กตาภินีหารสฺส มหาสตฺตสฺส
ยาว เวสฺสนฺตรตฺตภาวา จวิตฺวา ตุสิตปุเร นิพฺพตฺติ ตาว
ปวตฺโต กถามคฺโค ทูเรนิทานํ นาม ฯ ตุสิตภวนโต ปน จวิตฺวา
ยาว โพธิมณฺเฑ สพฺพญฺญุตปฺปตฺติ ตาว ปวตฺโต กถามคฺโค
อวิทูเรนิทานํ นาม ฯ สนฺติเกนิทานํ ปน เตสุ เตสุ ฐาเนสุ
วิหรโต ตสฺมึ ตสฺมึเยว ฐาเน ลพฺภตีติ ฯ

ทูเรนิทานกถา
ตตฺริทํ ทูเรนิทานํ นาม ฯ
อิโต กิร กปฺปสตสหสฺสาธิกานํ จตุนฺนํ อสงฺเขยฺยานํ (1)
มตฺถเก อมรวตี นาม นครํ อโหสิ ฯ ตตฺถ สุเมโธ นาม
พฺราหฺมโณ ปฏิวสติ อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ
สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา กุลปริวฏฺฏา อกฺขิตฺโต อนุ-
ปกุฏฺโฐ ชาติวาเทน อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย
วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโต โส อญฺญํ กมฺมํ อกตฺวา
พฺราหฺมณสิปฺปเมว อุคฺคณฺหิ ฯ ตสฺส ทหรกาเลเยว มาตาปิตโร
กาลมกํสุ ฯ อถสฺส ราสิวฑฺฒโก(2) อมจฺโจ อายโปตฺถกํ อาหริตฺวา
สุวณฺณรชตมณิมุตฺตาทิภริเต คพฺเภ วิวริตฺวา เอตฺตกํ เต กุมาร
มาตุ สนฺตกํ เอตฺตกํ ปิตุ สนฺตกํ เอตฺตกํ อยฺยกปยฺยกานนฺติ
# 1 ม. อสงฺเขยฺยยานํ ฯ 2 ยุ. ธนราสิวฑฺฒโก ฯ

เล่มที่ 42 นิทานกถา หน้า 4

ยาว สตฺตมา กุลปริวฏฺฏา ธนํ อาจิกฺขิตฺวา เอตํ ปฏิปชฺชาหีติ
อาห ฯ สุเมธปณฺฑิโต จินฺเตสิ อิมํ ธนํ สํหริตฺวา มยฺหํ
ปิตุปิตามหาทโย ปรโลกํ คจฺฉนฺตา เอกกหาปณมฺปิ คเหตฺวา
น คตา มยา ปน คเหตฺวา คมนการณํ กาตุํ วฏฺฏตีติ
โส รญฺโญ อาโรเจตฺวา นคเร เภรึ จราเปตฺวา มหาชนสฺส
ทานํ ทตฺวา ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิ ฯ อิมสฺส ปนตฺถสฺส
อาวิภาวตฺถํ อิมสฺมึ ฐาเน สุเมธกถา กเถตพฺพา ฯ สา ปเนสา
กิญฺจาปิ พุทฺธวํเส นิรนฺตรํ อาคตาเยว คาถาพนฺเธน ปน
อาคตตฺตา น สุฏฺฐุ ปากฏา ตสฺมา ตํ อนฺตรนฺตรา คาถา-
สมฺพนฺธทีปเกหิ วจเนหิ สทฺธึ กเถสฺสาม ฯ

สุเมธกถา
กปฺปสตสหสฺสาธิกานํ หิ จตุนฺนํ อสงฺเขยฺยานํ มตฺถเก
ทสหิ สทฺเทหิ อวิวิตฺตํ อมรวตีติ จ อมรนฺติ จ ลทฺธนามํ
นครํ อโหสิ ยํ สนฺธาย พุทฺธวํเส(1) วุตฺตํ
กปฺเป จ สตสหสฺเส จตุโร จ อสงฺขิเย
อมรํ นาม นครํ ทสฺสเนยฺยํ มโนรมํ
ทสหิ สทฺเทหิ อวิวิตฺตํ อนฺนปานสมายุตนฺติ ฯ
ตตฺถ ทสหิ สทฺเทหิ อวิวิตฺตนฺติ หตฺถิสทฺเทน อสฺสสทฺเทน
# 1. ขุ. พุทฺธ. 33/2/416 ฯ

เล่มที่ 42 ทูเรนิทานกถา หน้า 5

รถสทฺเทน เภริสทฺเทน มุทิงฺคสทฺเทน (1) วีณาสทฺเทน คีตสทฺเทน
สงฺขสทฺเทน สมฺมตาฬสทฺเทน(2) อสฺนาถ (3) ปิวถ ขาทถาติ ทสเมน
สทฺเทนาติ อิเมหิ ทสหิ สทฺเทหิ อวิวิตฺตํ อโหสิ ฯ เตสํ ปน
สทฺทานํ เอกเทสเมว คเหตฺวา ฯ
หตฺถิสทฺทํ อสฺสสทฺทํ เภริสงฺขรถานิ จ
ขาทถ ปิวถ เจว อนฺนปาเนน โฆสิตนฺติ
พุทฺธวํเส อิมํ คาถํ วตฺวา
นครํ สพฺพงฺคสมฺปนฺนํ สพฺพกมฺมมุปาคตํ
สตฺตรตนสมฺปนฺนํ นานาชนสมากุฬํ
สมิทฺธํ เทวนครํว อาวาสํ ปุญฺญกมฺมินํ ฯ
นคเร อมรวติยา สุเมโธ นาม พฺราหฺมโณ
อเนกโกฏิสนฺนิจโย ปหูตธนธญฺญวา ฯ
อชฺฌายโก มนฺตธโร ติณฺณํ เวทาน ปารคู
ลกฺขเณ อิติหาเส จ สธมฺเม ปารมึ คโตติ
วุตฺตํ ฯ
อเถกทิวสํ โส สุเมธปณฺฑิโต อุปริปาสาทวรตเล รโหคโต
หุตฺวา ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสินฺโน เอวํ จินฺเตสิ ปุนพฺภเว
ปณฺฑิต ปฏิสนฺธิคฺคหณํ นาม ทุกฺขํ ตถา นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน
# 1 สี. ยุ. มุติงฺคสทฺเทน ฯ 2 ม. สมฺมสทฺเทน ตาฬสทฺเทนฯ
# 3 สี. อสฺนาถ ภุญฺชถ ฯ ยุ. อสถ ฯ ที. มหา. 10/137/170 ฯ

เล่มที่ 42 นิทานกถา หน้า 6

สรีรสฺส เภทนํ อหญฺจ ชาติธมฺโม ชราธมฺโม พฺยาธิธมฺโม
มรณธมฺโม เอวํ ภูเตน มยา อชาตึ อชรํ อพฺยาธึ อมรณํ
อทุกฺขํ สุขํ สีตลํ อมตมหานิพฺพานํ ปริเยสิตุํ วฏฺฏติ อวสฺสํ
ภวโต มุจฺจิตฺวา นิพฺพานคามินา เอเกน มคฺเคน ภวิตพฺพนฺติ ฯ
เตน วุตฺตํ
รโหคโต นิสีทิตฺวา เอวํ จินฺเตสหํ ตทา
ทุกฺโข ปุนพฺภโว นาม สรีรสฺส จ เภทนํ ฯ
ชาติธมฺโม ชราธมฺโม พฺยาธิธมฺโม สหํ(1) ตทา
อชรํ อมรํ เขมํ ปริเยสิสฺสามิ นิพฺพุตึ ฯ
ยนฺนูนิมํ ปูติกายํ นานากุณปปูริตํ
ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺเฉยฺยํ อนเปกฺโข อนตฺถิโก ฯ
อตฺถิ เหหิติ โส มคฺโค น โส สกฺกา น เหตุเย
ปริเยสิสฺสามิ ตํ มคฺคํ ภวโต ปริมุตฺติยาติ ฯ
ตโต อุตฺตริปิ เอวํ จินฺเตสิ ยถา หิ โลเก ทุกฺขสฺส
ปฏิปกฺขภูตํ สุขํ นาม อตฺถิ เอวํ ภเว สติ ตปฺปฏิปกฺเขน
วิภเวนาปิ ภวิตพฺพํ ฯ ยถา จ อุเณฺห สติ ตสฺส วูปสมภูตํ
สีตลมฺปิ อตฺถิ เอวํ ราคคฺคิอาทีนํ วูปสเมน นิพฺพาเนนาปิ
ภวิตพฺพํ ฯ ยถา นาม ปาปสฺส ลามกสฺส ธมฺมสฺส ปฏิปกฺขภูโต
กลฺยาโณ อนวชฺชภูโต ธมฺโมปิ (2) อตฺถิเยว เอวเมว ปาปิกาย
# 1 สี. ยุ. จหํ ฯ 2 สี. อนวชฺชธมฺโมปิ ฯ