เมนู

2. อปฺปายุกสุตฺตํ

[42] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ อถ โข อายสฺมา อานนฺโท สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา [ปฏิสลฺลาณา (สี.)] วุฏฺฐิโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อจฺฉริยํ, ภนฺเต, อพฺภุตํ, ภนฺเต! ยาว อปฺปายุกา หิ, ภนฺเต, ภควโต มาตา อโหสิ, สตฺตาหชาเต ภควติ ภควโต มาตา กาลมกาสิ, ตุสิตํ กายํ อุปปชฺชี’’ติฯ

‘‘เอวเมตํ, อานนฺท [เอวเมตํ อานนฺท เอวเมตํ อานนฺท (สฺยา.)], อปฺปายุกา หิ, อานนฺท, โพธิสตฺตมาตโร โหนฺติฯ สตฺตาหชาเตสุ โพธิสตฺเตสุ โพธิสตฺตมาตโร กาลํ กโรนฺติ, ตุสิตํ กายํ อุปปชฺชนฺตี’’ติฯ

อถ โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ –

‘‘เย เกจิ ภูตา ภวิสฺสนฺติ เย วาปิ,

สพฺเพ คมิสฺสนฺติ ปหาย เทหํ;

ตํ สพฺพชานิํ กุสโล วิทิตฺวา,

อาตาปิโย พฺรหฺมจริยํ จเรยฺยา’’ติฯ ทุติยํ;

3. สุปฺปพุทฺธกุฏฺฐิสุตฺตํ

[43] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเปฯ เตน โข ปน สมเยน ราชคเห สุปฺปพุทฺโธ นาม กุฏฺฐี อโหสิ – มนุสฺสทลิทฺโท, มนุสฺสกปโณ , มนุสฺสวราโกฯ เตน โข ปน สมเยน ภควา มหติยา ปริสาย ปริวุโต ธมฺมํ เทเสนฺโต นิสินฺโน โหติฯ

อทฺทสา โข สุปฺปพุทฺโธ กุฏฺฐี ตํ มหาชนกายํ ทูรโตว สนฺนิปติตํฯ ทิสฺวานสฺส เอตทโหสิ – ‘‘นิสฺสํสยํ โข เอตฺถ กิญฺจิ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ภาชียติ [ภาชียิสฺสติ (สี.)]ฯ ยํนูนาหํ เยน โส มหาชนกาโย เตนุปสงฺกเมยฺยํฯ อปฺเปว นาเมตฺถ กิญฺจิ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ลเภยฺย’’นฺติฯ

อถ โข สุปฺปพุทฺโธ กุฏฺฐี เยน โส มหาชนกาโย เตนุปสงฺกมิฯ อทฺทสา โข สุปฺปพุทฺโธ กุฏฺฐี ภควนฺตํ มหติยา ปริสาย ปริวุตํ ธมฺมํ เทเสนฺตํ นิสินฺนํฯ ทิสฺวานสฺส เอตทโหสิ – ‘‘น โข เอตฺถ กิญฺจิ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ภาชียติฯ สมโณ อยํ โคตโม ปริสติ ธมฺมํ เทเสติฯ ยํนูนาหมฺปิ ธมฺมํ สุเณยฺย’’นฺติฯ ตตฺเถว เอกมนฺตํ นิสีทิ – ‘‘อหมฺปิ ธมฺมํ โสสฺสามี’’ติฯ

อถ โข ภควา สพฺพาวนฺตํ ปริสํ เจตสา เจโต ปริจฺจ มนสากาสิ ‘‘โก นุ โข อิธ ภพฺโพ ธมฺมํ วิญฺญาตุ’’นฺติ? อทฺทสา โข ภควา สุปฺปพุทฺธํ กุฏฺฐิํ ตสฺสํ ปริสายํ นิสินฺนํฯ ทิสฺวานสฺส เอตทโหสิ – ‘‘อยํ โข อิธ ภพฺโพ ธมฺมํ วิญฺญาตุ’’นฺติฯ สุปฺปพุทฺธํ กุฏฺฐิํ อารพฺภ อานุปุพฺพิํ กถํ [อานุปุพฺพิกถํ (สี.), อนุปุพฺพิกถํ (สฺยา. ปี. ก.)] กเถสิ, เสยฺยถิทํ – ทานกถํ สีลกถํ สคฺคกถํ; กามานํ อาทีนวํ โอการํ สงฺกิเลสํ; เนกฺขมฺเม [เนกฺขมฺเม จ (สี. สฺยา. ปี.)] อานิสํสํ ปกาเสสิฯ ยทา ภควา อญฺญาสิ สุปฺปพุทฺธํ กุฏฺฐิํ กลฺลจิตฺตํ มุทุจิตฺตํ วินีวรณจิตฺตํ อุทคฺคจิตฺตํ ปสนฺนจิตฺตํ, อถ ยา พุทฺธานํ สามุกฺกํสิกา ธมฺมเทสนา ตํ ปกาเสสิ – ทุกฺขํ, สมุทยํ, นิโรธํ, มคฺคํฯ เสยฺยถาปิ นาม สุทฺธํ วตฺถํ อปคตกาฬกํ สมฺมเทว รชนํ ปฏิคฺคณฺเหยฺย, เอวเมว สุปฺปพุทฺธสฺส กุฏฺฐิสฺส ตสฺมิํเยว อาสเน วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ – ‘‘ยํ กิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺม’’นฺติฯ

อถ โข สุปฺปพุทฺโธ กุฏฺฐี ทิฏฺฐธมฺโม ปตฺตธมฺโม วิทิตธมฺโม ปริโยคาฬฺหธมฺโม ติณฺณวิจิกิจฺโฉ วิคตกถํกโถ เวสารชฺชปฺปตฺโต อปรปฺปจฺจโย สตฺถุ สาสเน อุฏฺฐายาสนา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข สุปฺปพุทฺโธ กุฏฺฐี ภควนฺตํ เอตทโวจ –

‘‘อภิกฺกนฺตํ , ภนฺเต, อภิกฺกตํ, ภนฺเต! เสยฺยถาปิ, ภนฺเต, นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย, ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย, มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย, อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย – จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตีติ; เอวเมวํ ภควตา อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโตฯ เอสาหํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ สรณํ คจฺฉามิ ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจฯ อุปาสกํ มํ ภควา ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คต’’นฺติฯ

อถ โข สุปฺปพุทฺโธ กุฏฺฐี ภควตา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิโต สมาทปิโต สมุตฺเตชิโต สมฺปหํสิโต ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิฯ อถ โข อจิรปกฺกนฺตํ สุปฺปพุทฺธํ กุฏฺฐิํ คาวี ตรุณวจฺฉา อธิปติตฺวา ชีวิตา โวโรเปสิฯ

อถ โข สมฺพหุลา ภิกฺขู เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘โย โส, ภนฺเต, สุปฺปพุทฺโธ นาม กุฏฺฐี ภควตา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิโต สมาทปิโต สมุตฺเตชิโต สมฺปหํสิโต, โส กาลงฺกโตฯ ตสฺส กา คติ, โก อภิสมฺปราโย’’ติ?

‘‘ปณฺฑิโต, ภิกฺขเว, สุปฺปพุทฺโธ กุฏฺฐี; ปจฺจปาทิ ธมฺมสฺสานุธมฺมํ; น จ มํ ธมฺมาธิกรณํ วิเหเสสิฯ สุปฺปพุทฺโธ, ภิกฺขเว, กุฏฺฐี ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โสตาปนฺโน อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’ติฯ

เอวํ วุตฺเต, อญฺญตโร ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘โก นุ โข, ภนฺเต, เหตุ, โก ปจฺจโย เยน สุปฺปพุทฺโธ กุฏฺฐี อโหสิ – มนุสฺสทลิทฺโท, มนุสฺสกปโณ, มนุสฺสวราโก’’ติ?

‘‘ภูตปุพฺพํ, ภิกฺขเว, สุปฺปพุทฺโธ กุฏฺฐี อิมสฺมิํเยว ราชคเห เสฏฺฐิปุตฺโต อโหสิฯ โส อุยฺยานภูมิํ นิยฺยนฺโต อทฺทส ตครสิขิํ [ตคฺครสิขิํ (ก.)] ปจฺเจกพุทฺธํ นครํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺตํฯ ทิสฺวานสฺส เอตทโหสิ – ‘กฺวายํ กุฏฺฐี กุฏฺฐิจีวเรน วิจรตี’ติ? นิฏฺฐุภิตฺวา อปสพฺยโต [อปพฺยามโต (สฺยา. สํ. นิ. 1.255)] กริตฺวา ปกฺกามิฯ โส ตสฺส กมฺมสฺส วิปาเกน พหูนิ วสฺสสตานิ พหูนิ วสฺสสหสฺสานิ พหูนิ วสฺสสตสหสฺสานิ นิรเย ปจฺจิตฺถฯ ตสฺเสว กมฺมสฺส วิปากาวเสเสน อิมสฺมิํเยว ราชคเห กุฏฺฐี อโหสิ มนุสฺสทลิทฺโท, มนุสฺสกปโณ, มนุสฺสวราโกฯ โส ตถาคตปฺปเวทิตํ ธมฺมวินยํ อาคมฺม สทฺธํ สมาทิยิ สีลํ สมาทิยิ สุตํ สมาทิยิ จาคํ สมาทิยิ ปญฺญํ สมาทิยิฯ

โส ตถาคตปฺปเวทิตํ ธมฺมวินยํ อาคมฺม สทฺธํ สมาทิยิตฺวา สีลํ สมาทิยิตฺวา สุตํ สมาทิยิตฺวา จาคํ สมาทิยิตฺวา ปญฺญํ สมาทิยิตฺวา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคติํ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺโน เทวานํ ตาวติํสานํ สหพฺยตํฯ โส ตตฺถ อญฺเญ เทเว อติโรจติ วณฺเณน เจว ยสสา จา’’ติฯ

อถ โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ –

‘‘จกฺขุมา วิสมานีว, วิชฺชมาเน ปรกฺกเม;

ปณฺฑิโต ชีวโลกสฺมิํ, ปาปานิ ปริวชฺชเย’’ติฯ ตติยํ;

4. กุมารกสุตฺตํ

[44] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา กุมารกา อนฺตรา จ สาวตฺถิํ อนฺตรา จ เชตวนํ มจฺฉเก พาเธนฺติฯ

อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย สาวตฺถิํ ปิณฺฑาย ปาวิสิฯ อทฺทสา โข ภควา เต สมฺพหุเล กุมารเก อนฺตรา จ สาวตฺถิํ อนฺตรา จ เชตวนํ มจฺฉเก พาเธนฺเตฯ ทิสฺวาน เยน เต กุมารกา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เต กุมารเก เอตทโวจ – ‘‘ภายถ โว, ตุมฺเห กุมารกา, ทุกฺขสฺส, อปฺปิยํ โว ทุกฺข’’นฺติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต, ภายาม มยํ, ภนฺเต, ทุกฺขสฺส , อปฺปิยํ โน ทุกฺข’’นฺติฯ

อถ โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ –

‘‘สเจ ภายถ ทุกฺขสฺส, สเจ โว ทุกฺขมปฺปิยํ;

มากตฺถ ปาปกํ กมฺมํ, อาวิ วา ยทิ วา รโหฯ

‘‘สเจ จ ปาปกํ กมฺมํ, กริสฺสถ กโรถ วา;

น โว ทุกฺขา ปมุตฺยตฺถิ, อุเปจฺจปิ [อุปจฺจปิ (ก.), อุปฺปจฺจปิ (?), อุปฺปติตฺวาปิ อิติ อตฺโถ] ปลายต’’นฺติฯ จตุตฺถํ;