*เล่มที่ 37 หน้า 1

มหานิปาตวณฺณนา

ภูริทตฺตชาตกํ
ยงฺกิญฺจิ รตนมตฺถีติ อิทํ สตฺถา สาวตฺถิยํ อุปนิสฺสาย
เชตวเน วิหรนฺโต อุโปสถิเก อุปาสเก อารพฺภ กเถสิ ฯ
เต กิร อุโปสถทิวเส ปาโตว อุโปสถํ อธิฏฺฐาย ทานํ
ทตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ คนฺธมาลาทิหตฺถา เชตวนํ คนฺตฺวา
ธมฺมสฺสวนเวลาย เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ ตทา ปน(1) สตฺถา
ธมฺมสภํ อาคนฺตฺวา อลงฺกตพุทฺธาสเน นิสีทิตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ
โอโลเกตฺวา(2) ภิกฺขุอาทีสุ ปน เย อารพฺภ ธมฺมกถา สมุฏฺฐาติ
เตหิ สทฺธึ ตถาคตา สลฺลปนฺติ ตสฺมา อชฺช อุปาสเก อารพฺภ
ปุพฺพจริยปฏิสํยุตฺตา ธมฺมกถา สมุฏฺฐหิสฺสตีติ ญตฺวา อุปาสเกหิ
สทฺธึ สลฺลปนฺโต อุโปสถิกตฺถ อุปาสกาติ(3) ปุจฺฉิตฺวา อาม
ภนฺเตติ วุตฺเต สาธุ อุปาสกา กลฺยาณํ โว กตํ[4] อนจฺฉริยํ
โข ปเนตํ ยํ ตุมฺเห มาทิสํ พุทฺธํ โอวาททายกํ [5] ลภนฺตา
อุโปสถํ กเรยฺยาถ โปราณกปณฺฑิตา อนาจริยกาปี มหนฺตํ
ยสํ ปหาย อุโปสถํ กรึสุเยวาติ วตฺวา ตุณฺหี อโหสิ เตหิ
ยาจิโต อตีตํ อาหริ
# 1. ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ 2. สี. โอโลเกสิ ฯ
# 3. ม. อุปาสเกติ ฯ 4. ม. เอตฺถนฺตเร อปิจสทฺโท อตฺถิ ฯ
# 5. ม. เอตฺถนฺตเร อาจริยนฺติ ทิสฺสติ ฯ

*เล่มที่ 37 มหานิปาตวณฺณนา หน้า 2

อตีเต ภิกฺขเว พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺโต นาม ราชา รชฺชํ
กาเรนฺโต ปุตฺตสฺส อุปรชฺชํ ทตฺวา ตสฺส มหนฺตํ ยสํ ทิสฺวา
รชฺชมฺปิ เม คณฺเหยฺยาติ อุปฺปนฺนาสงฺโก ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา น
สกฺกา ตาต อิธ วสิตุํ ตวํ อิโต นิกฺขมิตฺวา ยตฺถ เต
รุจฺจติ ตตฺถ วสิตฺวา มมจฺจเยน กุลสนฺตกํ รชฺชํ คณฺหาหีติ
อาห ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ปิตรํ วนฺทิตฺวา นครา
นิกฺขมิตฺวา อนุปุพฺเพนเยว ยมุนํ คนฺตฺวา ยมุนาย จ สมุทฺทสฺส
จ ปพฺพตสฺส จ อนฺตเร ปณฺณสาลํ มาเปตฺวา วนมูลผลาหาโร
ตตฺถ ปฏิวสติ ฯ ตทา สมุทฺทฏฺฐิกา(1) นาคภวเน เอกา มตปติกา
นาคมาณวิกา อญฺญาสํ สปติกานํ ยสํ โอโลเกตฺวา กิเลสํ
นิสฺสาย อุกฺกณฺฐิตา นาคภวนา นิกฺขมิตฺวา สมุทฺทตีเร วิจรนฺตี
ราชปุตฺตสฺส ปทวลญฺชํ ทิสฺวา ปทานุสาเรน คนฺตฺวา ตํ
ปณฺณสาลํ อทฺทส ฯ ตทา ราชปุตฺโต ผลตฺถาย(2) อรญฺญํ คโต
โหติ ฯ สา ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา กฏฺฐตฺถรกญฺจ เสสปริขาเร
จ ทิสฺวา จินฺเตสิ อิทํ เอกสฺส ปพฺพชิตสฺส วสนฏฺฐานํ ภวิสฺสติ
วีมํสิสฺสามิ นํ สทฺธาปพฺพชิโต นุ โข โน วา สเจ หิ
สทฺธาปพฺพชิโต ภวิสฺสติ เนกฺขมฺมาธมุตฺโต น เม อลงฺกตสยนํ
สาทิยิสฺสติ สเจ กามาภิรโต ภวิสฺสติ น สทฺธาปพฺพชิโต
มม สชฺชิตสยนสฺมิเยว นิปชฺชิสฺสติ อถ นํ คเหตฺวา อตฺตโน
# 1. ม. สมุทฺทสฺส เหฏฺฐิเม ฯ 2. ม. ผลาผลตฺถาย ฯ

*เล่มที่ 37 ภูริทตฺตชาตกํ หน้า 3

สามิกํ กตฺวา อิเธว วสิสฺสามีติ ฯ สา นาคภวนํ คนฺตฺวา
ทิพฺพปุพฺผานิ เจว ทิพฺพคนฺเธ จ อาหริตฺวา ปุปฺผสยนํ
สชฺเชตฺวา ปณฺณสาลายํ ปุปฺผุปหารํ กตฺวา คนฺธจุณฺณานิ
วิกีริตฺวา ปณฺณสาลํ อลงฺกริตฺวา นาคภวนเมว คตา ฯ
ราชปุตฺโต สายณฺหสมยํ อาคนฺตฺวา ปณฺณสาลํ ปวิฏฺโฐ
ตํ ปวุตฺตึ(1) ทิสฺวา เกน นุโข อิมํ สยนํ สชฺชิตนฺติ ผลาผลํ
ปริภุญฺชิตฺวา อโห สุคนฺธานิ ปุปฺผานิ อโห สุคนฺธานิ
ปุปฺผานิ มนาปํ วต เม กตฺวา สยนํ ปญฺญตฺตนฺติ น
สทฺธาปพฺพชิตภาเวน โสมนสฺสชาโต ปุปฺผสยเน ปริวเตตฺวา
นิปนฺโน นิทฺทํ โอกมิตฺวา ปุน ทิวเส สุริยุคฺคมเน อุฏฺฐาย
ปณฺณสาลํ อสมฺมชฺชิตฺวา วนมูลผลาผลตฺถาย อคมาสิ ฯ ตสฺมึ
ขเณ นาคมาณวิกา [2] อาคนฺตฺวา มิลาตานิ ปุปฺผานิ ทิสฺวา
กามาธิมุตฺโต เอส น สทฺธาย ปพฺพชิโต สกฺกา นํ คณฺหิตุนฺติ
ญตฺวา โปราณปุปฺผานิ(3) นีหริตฺวา อญฺญานิ ปุปฺผานิ อาหริตฺวา
ตเถว ปุปฺผสยนํ(4) สชฺเชตฺวา ปณฺณสาลํ อลงฺกริตฺวา จงฺกเม
จ ปุปฺผานิ วิกีริตฺวา นาคภวนเมว คตา ฯ โส ตํ ทิวสมฺปิ
ปุปฺผสยเน สยิตฺวา ปุน ทิวเส จินฺเตสิ โก นุ โข
อิมํ ปณฺณสาลํ อลงฺกโรตีติ ฯ โส ผลาผลตฺถาย อคนฺตฺวา
# 1. สี. ยุ. กิริยํ ฯ ม. ปวตฺตึ ฯ 2. ม. เอตฺถนฺตเร ตสฺมึ ขเณติ
# ทิสฺสนฺติ ฯ 3. ม. ปุราณปุปฺผานิ ฯ 4. ม. นวปุปฺผสยนํ ฯ

*เล่มที่ 37 มหานิปาตวณฺณนา หน้า 4

ปณฺณสาลาโต(1) อวิทูเร ปฏิจฺฉนฺเน ฐาเน อฏฺฐาสิ ฯ อิตราปิ
พหู คนฺเธ เจว ปุปฺผานิ จ อาทาย อสฺสมปทํ อาคจฺฉติ ฯ
ราชปุตฺโต อุตฺตมรูปธรํ นาคมาณวิกํ ทิสฺวาว ปฏิพทฺธจิตฺโต
อตฺตานํ อทสฺเสตฺวา ตสฺสา ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา ปุปฺผสยนํ(2)
สชฺชนกาเล ปวิสิตฺวา กาสิ ตวนฺติ ปุจฺฉิ ฯ สา(3) นาคมาณวิกา
นาม สามีติ ฯ สสฺสามิกา อสฺสามิกาสีติ ปุจฺฉิ ฯ สามิ อหํ
ปุพฺเพ สสฺสามิกา อิทานิ อสฺสามิกา วิธวา ชาตา ตวมฺปน
กตฺถ วาสิโกสีติ ฯ อหํ พาราณสิรญฺโญ ปุตฺโต พฺรหฺมทตฺตกุมาโร
นาม ตวมฺปน นาคภวนํ ปหาย กสฺมา อิธ วิจรสีติ ฯ สามิ
อหํ ตตฺถ สสฺสามิกานํ นาคมานวิกานํ ยสํ โอโลเกตฺวา
กิเลสํ นิสฺสาย อุกฺกณฺฐิตา ตโต นิกฺขมิตฺวา สามิกํ ปริเยสนฺตี
วิจรามีติ ฯ เตน หิ ภทฺเท(4) อหมฺปิ น สทฺธาปพฺพชิโต ปิตรา
[5] นีหริตตฺตา อิธาคนฺตฺวา วิหรามิ (6) ตวํ มา จินฺตยิ อหนฺเต
สามิโก ภวิสฺสามิ อุโภปิ อิธ สมคฺคสํวาสํ(7) วสิสฺสามาติ ฯ
สา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ ตโต ปฏฺฐาย เต อุโภปิ ตตฺเถว
สมคฺคสํวาสํ วสึสุ ฯ สา อตฺตโน อานุภาเวน มหารหํ เคหํ
มาเปตฺวา มหารหํ ปลฺลงฺกํ อาหริตฺวา สยนํ ปญฺญาเปสิ ฯ
# 1. ม. ปณฺณสาลโต ฯ 2. ม. สยนํ ฯ 3. ม. อหํ ฯ
# 4. ม. สาธุ ฯ 5. ม. เอตฺถนฺตเร ปน เมติ ทิสฺสติ ฯ
# 6. ม. อิธ วสามิ ฯ 7. ม. สมคฺควาสํ ฯ
# เอวมุปริปิ ฯ

*เล่มที่ 37 ภูริทตฺตชาตกํ หน้า 5

โส ตโต ปฏฺฐาย มูลผลาผลํ อขาทิตฺวา(1) ทิพฺพนฺนปานเมว
ภุญฺชิตฺวา ชีวิตํ กปฺเปสิ ฯ
อปรภาเค นาคมาณวิกา คพฺภํ ปฏิลภิตฺวา ปุตฺตํ
วิชายิ ฯ ตสฺส สาครตีเร ชาตตฺตา [2] สาครพฺรหฺมทตฺโตติ
นามํ กรึสุ ฯ ตสฺส ปทสา คมนกาเล นาคมาณวิกา ธีตรํ
วิชายิ ฯ ตสฺสา สมุทฺทตีเร ชาตตฺตา สมุทฺทชาติ นามํ
กรึสุ ฯ คเต จ ปน กาลนฺตเร อเถโก พาราณสิวาสี
วนจรโก ตํ ฐานํ ปตฺโต (3) กตปฏิสนฺถาโร ราชปุตฺตํ สญฺชานิตฺวา
กติปาหํ ตตฺถ วสิตฺวา เทว อหํ ตุมฺหากํ อิธ วสนภาวํ
ราชกุลสฺส อาโรเจสฺสามีติ วตฺวา ตํ วนฺทิตฺวา ตโต นิกฺขมิตวา
นครํ อคมาสิ ฯ ตทา ราชา กาลมกาสิ ฯ อมจฺจา ตสฺส
สรีรกิจฺจํ กตฺวา สตฺตเม ทิวเส สนฺนิปติตฺวา อราชิกํ รชฺชํ นาม
น สณฺฐาติ ราชปุตฺตสฺส วสนฏฺฐานํ วา อตฺถิภาวํ วา นตฺถิภาวํ(4)
วา น ชานาม ผุสฺสรถํ วิสชฺเชตฺวา ราชานํ คหิสฺสามาติ
มนฺตยึสุ ฯ ตสฺมึ ขเณ วนจรโก นครํ ปวิสิตฺวา (5) เตสํ ตํ กถํ
สุตฺวา อมจฺจานํ สนฺติกํ คนฺตฺวา อหํ ราปุตฺตสฺส สนฺติเก
ตโย จตฺตาโร ทิวเส วสิตฺวา อาคโตมฺหีติ ตํ ปวุตฺตึ(6)
อาจิกฺขิ ฯ อถ ตํ สุตฺวา อมจฺจา ตสฺส สกฺการํ กตฺวา เตน
# 1. ม. น ขาทิ ฯ 2. ม. เอตฺถนฺตเร ตสฺสาติ ฯ
# ทิสฺสติ ฯ 3. ม. ปตฺวา ฯ 4. ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
# 5. ม. ปตฺวา ฯ 7. ม. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ

*เล่มที่ 37 มหานิปาตวณฺณนา หน้า 6

มคฺคนายเกน ตตฺถ [1] คนฺตฺวา กตปฏิสนฺถารา รญฺโญ
กาลกตภาวํ อาโรเจตฺวา เทว รชฺชํ ปฏิปชฺชาหีติ อาหํสุ ฯ
โส นาคมาณวิกาย จิตฺตํ ชานิสฺสามีติ ตํ อุปสงฺกมิตฺวา
ภทฺเท ปิตา เม กาลกโต อมจฺจา มยฺหํ ฉตฺตํ อุสฺสาเปตุํ อิธ
อาคตา คจฺฉาม ภทฺเท อุโภปิ ทฺวาทสโยชนิกาย พาราณสิยํ
รชฺชํ กาเรสฺสาม ตฺวํ โสฬสนฺนํ อิตฺถีสหสฺสานํ เชฏฺฐกา ภวิสฺสสีติ
อาห ฯ สามิ น สกฺกา มยา ตยา สทฺธึ คนฺตุนฺติ ฯ กึ
การณาติ ฯ มยํ โฆรวิสา ขิปฺปโกธา อปฺปมตฺตเกนปิ กุชฺฌาม
สปติวาโส(2) จ นาม ภาริโย สจาหํ กิญฺจิ ทิสฺวา วา สุตฺวา
วา กุทฺธา กิญฺจิ โอโลเกสฺสามิ ภสฺมมุฏฺฐิ วิย วิปฺปกีริสฺสติ
อิมินา การเณน น สกฺกา มยา ตยา สทฺธึ คนฺตุนฺติ ฯ
ราชปุตฺโต ปุน ทิวเสปิ ตํ ยาจเตว ฯ อถ นํ สา เอวมาห
อหํ ตาว เกนจิ ปริยาเยน น คมิสฺสามิ อิเม ปน เม
ปุตฺตา นาคกุมารา(3) ตว สมฺภเวน ชาตตฺตา มนุสฺสชาติกา สเจ
เต มยิ สิเนโห อตฺถิ อิเมสุ อปฺปมตฺโต ภว อิเม โข
ปน อุทกวีชกา(4) สุขุมาลา มคฺคํ คจฺฉนฺตา วาตาตเปน กิลมิตฺวา
มเรยฺยุํ[5] เอกนฺนาวํ ขนาเปตฺวา อุทกสฺส ปูเรตฺวา ตาย
เต อุทกกีฬํ กีฬาเปตฺวา เนตฺวา นคเรปิ เตสํ อนฺโต
# 1. ม. เอตฺถนฺตเร สทฺธินฺติ ทิสฺสติ ฯ
# 2. สี. ก. สปตฺติวาโส ฯ 3. ยุ. น นาคกุมารา ฯ
# 4. ม. อุทกพีชกา ฯ 5. ม.เอตฺถนฺตเร ตสฺมาติ ทิสฺสติ ฯ
# 6. ม. ปูราเปตฺวา ฯ