เล่มที่ 35 หน้า 1

ปญฺญาสนิปาตวณฺณนา

นฬินิกาชาตกํ
อุทฺทยฺหเต ชนปโทติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
ปุราณทุติยิกาปโลภนํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
กเถนฺโต จ ตํ ภิกฺขุํ เกน อุกฺกณฺฐาปิโตสีติ ปุจฺฉิตฺวา
ปุราณทุติยิกายาติ วุตฺเต เอสา โข ภิกฺขุ ตว อนตฺถการิกา
ปุพฺเพปิ ตฺวํ เอตํ นิสฺสาย ฌานา ปริหายิตฺวา มหาวินาสํ
ปตฺโตสีติ วตฺวา อตีตํ อาหริ ฯ
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
อุทิจฺจพฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต อุคฺคหิตสิปฺโป
อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ฌานาภิญฺญา นิพฺพตฺเตตฺวา หิมวนฺตปฺปเทเส
วาสํ กปฺเปสิ ฯ อลมฺพุสาชาตเก วุตฺตนเยเนว ตํ ปฏิจฺจ เอกา มิคี
คพฺภํ ปฏิลภิตฺวา ปุตฺตํ วิชายิ ฯ อิสิสิงฺโคเตฺววสฺส นามํ อโหสิ ฯ
อถ นํ ปิตา วยปฺปตฺตํ ปพฺพาเชตฺวา กสิณปริกมฺมํ อุคฺคณฺหาเปสิ ฯ
โส น จิรสฺเสว ฌานาภิญฺญา นิพฺพตฺเตตฺวา ฌานสุเขน กีฬิ โฆรตโป
ปรมตโป ปรมาภิชิตินฺทฺริโย (1) อโหสิฯ ตสฺส สีลเตเชน สกฺกสฺส ภวนํ
กมฺปิ ฯ สกฺโก อาวชฺเชนฺโต การณํ ญตฺวา อุปาเยนสฺส สีลํ
ภินฺทิสฺสามีติ ตีณิ สํวจฺฉรานิ สกลกาสิกรฏฺเฐ วุฏฺฐึ นิวาเรสิ ฯ
# 1. ม. ปรมธิตินฺทริโย ฯ

เล่มที่ 35 ปญฺญาสนิปาตวณฺณนา หน้า 2

รฏฺฐํ อคฺคิทฑฺฒํ วิย อโหสิ ฯ สสฺเส อสมฺปชฺชมาเน ทุพฺภิกฺขปีฬิตา
มนุสฺสา สนฺนิปติตฺวา ราชงฺคเณ อุปกฺโกสึสุ ฯ อถ เน ราชา
วาตปาเน ฐิโต กิเมตนฺติ ปุจฺฉิ ฯ มหาราช ตีณิ สํวจฺฉรานิ เทวสฺส
อวสฺสนฺตสฺส สกลรฏฺฐํ อุทฺทยฺหติ มนุสฺสา ทุกฺขิตา เทวํ วสฺสาเปหิ
เทวาติ ฯ ราชา สีลํ สมาทยิตฺวา อุโปสถํ อุปวสนฺโตปิ วสฺสํ
วสฺสาเปตุํ นาสกฺขิ ฯ ตสฺมึ กาเล สกฺโก อฑฺฒรตฺติกสมเย ตสฺส
สิริคพฺภํ ปวิสิตฺวา เอโกภาสํ กตฺวา เวหาเส อฏฺฐาสิ ฯ ราชา ตํ
ทิสฺวา โกสิ ตฺวนฺติ ปุจฉิ ฯ สกฺโกหมสฺมีติ ฯ เกนตฺเถนาคโตสีติ ฯ
วสฺสติ เต มหาราช รฏฺเฐ เทโวติ ฯ น วสฺสตีติ ฯ ชานาสิ ปนสฺส
อวสฺสการณนฺติ ฯ น ชานามีติ ฯ มหาราช หิมวนฺตปฺปเทเส
อิสิสิงฺโค นาม ตาปโส ปฏิวสติ โส โฆรตโป ปรมาภิชิตินฺทฺริโย
โส นิวทฺธํ เทเว วสฺสนฺเต กุชฺณิตฺวา อากาสํ โอโลเกสิ ตสฺมา เทโว
น วสฺสตีติ ฯ อิทาเนตฺถ กึ กาตพฺพนฺติ ฯ ตสฺส ตเป ภินฺเน เทโว
วสฺสิสฺสตีติ ฯ โก ปนสฺส ตปํ ภินฺทิตุํ สมตฺโถติ ฯ ธีตา ปน เต
มหาราช นฬินิกา สมตฺถา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา อสุกฏฺฐานํ
นาม คนฺตฺวา ตาปสสฺส ตปํ ภินฺทาติ เปเสหีติ ฯ เอวํ โส
ราชานํ อนุสาเสตฺวา สกฏฐานเมว อคมาสิ ฯ ราชา ปุนทิวเส
อมจฺเจหิ สทฺธึ มนฺเตตฺวา ธีตรํ ปกฺโกสาเปตฺวา ปฐมํ คาถมาห
[1]อุทฺทยฺหเต(2) ชนปโท รฏฺฐญฺจาปิ วินสฺสติ
เอหิ นฬินิเก คจฺฉ ตํ เม พฺราหฺมณมานยาติ ฯ
# 1 . ม. อวสฺสนฺตตฺตา ฯ 2. สี. ยุ. อุฑฺฑยฺหเต ฯ

เล่มที่ 35 นฬินิกาชาตกํ หน้า 3

ตตฺถ ตํ เมติ ตํ มม อนตฺถการึ พฺราหฺมณํ อตฺตโน วสมาเนหิ
กิเลสรติวเสนสฺส สีลํ ภินฺทาติ ฯ
ตํ สุตฺวา สา ทุติยํ คาถมาห
[2]นาหํ ทุกฺขกฺขมา ราช นาหํ อทฺธานโกวิทา
กถํ อหํ คมิสฺสามิ วนํ กุญฺชรเสวิตนฺติ ฯ
ตตฺถ ทุกฺขกฺขมาติ อหํ มหาราช ทุกฺขสฺส ขมา น โหมิ
อทฺธานํปิ น ชานามิ สาหํ กถํ คมิสฺสามีติ ฯ
ตโต ราชา เทฺว คาถา อภาสิ
[3]ผีตํ ชนปทํ คนฺตฺวา หตฺถินา จ รเถน จ
ทารุสงฺฆาฏยาเนน เอวํ คจฺฉ นฬีนิเก ฯ
หตฺถี อสฺสา รถา(1) ปตฺตี คจฺเฉวาทาย ขตฺติเย
ตเวว วณฺณรูเปน วสํ ตมานยิสฺสสีติ ฯ
ตตฺถ ทารุสงฺฆาฏยาเนนาติ อมฺม นฬินิเก น ตฺวํ ปทสา
คมิสฺสสิ ผีตํ ปน สุภิกฺขํ เขมํ อตฺตโน ชนปทํ หตฺถิวาหเนหิ
รถวาหเนหิ คนฺตฺวา ตโต ปรํปิ อชฺโฌกาเส จ ปฏิจฺฉนฺเนน
เวยฺหาทินา อุทกฏฺฐาเน นาวาสงฺฆาเฏน ทารุสงฺฆาฏยาเนน
คจฺฉ ฯ วณฺณรูเปนาติ เอวํ อกิลมานา คนฺตฺวา ตว วณฺเณน จ
รูปสมฺปทาย จ ตํ พฺราหฺมณํ อตฺตโน วสํ อานยิสฺสสีติ ฯ
เอวํ โส ธีตรา สทฺธึ อกเถตพฺพํ รฏฺฐปริปาลนํ นิสฺสาย
กเถสิ ฯ สาปิ สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ อถสฺส สพฺพํ ทาตพฺพยุตฺตกํ
# 1. ม. หตฺถิอสฺสรเถ ฯ สี. ยุ. หตฺถีอสฺสรถา ฯ

เล่มที่ 35 ปญฺญาสนิปาตวณฺณนา หน้า 4

ทตฺวา อมจฺเจหิ สทฺธึ อุยฺโยเชสิ ฯ อมจฺจา ตํ อาทาย ปจฺจนฺตํ
ปตฺวา ตตฺถ ขนฺธาวารํ นิวาสาเปตฺวา ราชธีตรํ อุกฺขิปาเปตฺวา
วนจรกเทสิเตน มคฺเคน หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา ปุพฺพณฺหสมเย ตสฺส
อสฺสมปทสฺส สมีปํ ปาปุณึสุ ฯ
ตสฺมึ ขเณ โพธิสตฺโต ปุตฺตํ อสฺสมปเท นิวตฺเตตฺวา (1) สยํ
ผลาผลตฺถาย อรญฺญํ ปวิฏโฐ โหติ ฯ วนจรกา สยํ อสฺสมปทํ
อคนฺตฺวา ตสฺส ปน วสนฏฺฐาเน ฐตฺวา นฬินิกาย ตํ ทสฺเสนฺโต เทฺว
คาถา วทึสุ
[4]กทลิธชปญฺญาโณ อาภุชิปริวาริโต
เอโส ปทิสฺสติ รมฺโม อิสิสิงฺคสฺส อสฺสโม ฯ
เอโส อคฺคิสฺส สงฺขาโต เอโส ธูโม ปทิสฺสติ
มญฺเญ โน อคฺคึ หาเปติ อิสิสิงฺโค มหิทฺธิโกติ ฯ
ตตฺถ กทลิธชปญฺญาโณติ กทลิสงฺขาตา ธชา ปญฺญาณํ
อสฺสาติ กทลิธชปญฺญาโณ ฯ อาภุชิปริวาริโตติ อาภุชิปตฺต-
วนปริกฺขิตฺโต ฯ สงฺขาโตติ เอโส อคฺคิ อสฺส อิสิสิงฺคสฺส
ฌาเนน สงฺขาโต ปจฺจกฺขกโต ชลติ ฯ มญฺเญ โน อคฺคินฺติ
อคฺคึ โน หาเปติ ชุหติ ปริจรตีติ มญฺญามิ ฯ
อมจฺจาปิ โพธิสตฺตสฺส อรญฺญํ ปวิฏฺฐเวลายเมว อสฺสมํ
ปริวาเรตฺวา อารกฺขํ ฐเปตฺวา ราชธีตรํ อิสิเวสํ คาหาเปตฺวา
สุวณฺณจีรเก นิวาสนปารุปนํ กตฺวา สพฺพาลงฺกาเรหิ อลงฺกริตฺวา
# 1. ม. นิวาสาเปตฺวา ฯ

เล่มที่ 35 นฬินิกาชาตกํ หน้า 5

ตนฺตุพนฺธํ จิตฺรเคณฺฑุกํ คาหาเปตฺวา อสฺสมปทํ เปเสตฺวา สยํ พหิ
รกฺขนฺตา อฏฺฐํสุ ฯ สา เตน เคณฺฑุเกน กีฬํ กีฬนฺตี จงฺกมนโกฏิยํ
โอตริ ฯ ตสฺมึ ขเณ อิสิสิงฺโค ปณฺณสาลทฺวาเร ปาสาณผลเก
นิสินฺโน โหติ ฯ โส ตํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ภีตตสิโต อุฏฺฐาย ปณฺณสาลํ
ปวิสิตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ สาปิสฺส ปณฺณสาลทฺวารํ คนฺตฺวา กีฬิเยว ฯ
[5]สตฺถา ตญฺจ ตโต อุตฺตรึ ปกาเสนฺโต ติสฺโส คาถา อภาสิ
ตญฺจ ทิสฺวาน อายนฺตํ อามุตฺตมณิกุณฺฑลํ
อิสิสิงฺโค ปาวิสิ ภีโต อสฺสมํ ปณฺณฉาทนํ ฯ
อสฺสมสฺส จ สา ทฺวาเร เคณฺฑุเกนสฺส กีฬติ
วิทํสยนฺตี องฺคานิ คุยฺหํ ปกาสิตานิ จ ฯ
ตญฺจ ทิสฺวาน กีฬนฺตึ ปณฺณสาลคโต ชฏี
อสฺสมา นิกฺขมิตฺวาน อิทํ วจนมพฺรวีติ ฯ
ตตฺถ เคณฺฑุเกนสฺสาติ อสฺส อิสิสิงฺคสฺส อสฺสมทฺวาเร
เคณฺฑุเกน กีฬติ ฯ วิทํสยนฺตีติ ทสฺเสนฺตี ฯ คุยฺหํ ปกาสิตานิ จาติ
คุยฺหญฺจ รหสฺสงฺคญฺจ ปกาสิตานิ จ ปากฏานิ มุขหตฺถาทีนิ ฯ
อพฺรวีติ โส กิร ปณฺณสาลาย ฐตฺวา จินฺเตสิ สจายํ ยกฺโข
ภเวยฺย ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา มม มํสํ มุรุมุราเปตฺวา ขาเทยฺย
นายํ ยกฺโข ตาปโส ภวิสฺสตีติ ฯ
ตสฺมา นิกฺขมิตฺวา อิทํ กิร อาห
[6]อมฺโภ โก นาม โส รุกฺโข ยสฺส เตวํ คตํ ผลํ
ทูเรปิ ขิตฺตํ ปจฺเจติ น ตํ โอหาย คจฺฉตีติ ฯ

เล่มที่ 35 ปญฺญาสนิปาตวณฺณนา หน้า 6

ตตฺถ ยสฺส เตวํ คตนฺติ ยสฺส ตว รุกฺขสฺส เอวํ คตํ มโนรมํ
ผลํ โก นาเมโส รุกฺโขติ จิตฺรเคณฺฑุกสฺส อทิฏฺฐปุพฺพตฺตา
รุกฺขผเลน เตน ภวิตพฺพนฺติ มญฺญมาโน เอวํ ปุจฉิ ฯ
อถสฺส สา อาจิกฺขนฺตี คาถมาห
[7]อสฺสมสฺส มมํ พฺรหฺเม สมีเป คนฺธมาทเน
ปพฺพเต(1) ตาทิสา รุกฺขา ยสฺส เตวํ คตํ ผลํ
ทูเรปิ ขิตฺตํ ปจฺเจติ น มํ โอหาย คจฺฉตีติ ฯ
ตตฺถ สมีเป คนฺธมาทเนติ คนฺธมาทนปพฺพเต มม อสฺสมสฺส
สมีเป ฯ ยสฺส เตวํ คตนฺติ ยสฺส เอวํ คตํ ฯ ตกาโร
พฺยญฺชนสนฺธิกโรติ ฯ อิติ สา มุสาวาทํ อภาสิ ฯ
อิตโรปิ สทฺทหิตฺวา ตาปโส เอโสติ สญฺญาย ปฏิสนฺถารํ
กโรนฺโต คาถมาห
[8]เอตุ ภวํ อสฺสมิมํ อเทตุ
ปชฺชญฺจ ภกฺขญฺจ ปฏิจฺฉ ทมฺมิ
อิทมาสนํ อตฺรภวํ นิสีทตุ
อิโต ภวํ มูลผลานิ ขาทตูติ ฯ
ตตฺถ อสฺสมิมนฺติ อสฺสมํ อิมํ ภวํ ปวิสตุ ฯ อเทตูติ
ยถาสนฺนิหิตํ อาหารํ ปริภุญฺชตุ ฯ ปชฺชนฺติ ปาทพฺภญฺชนํ ฯ
ภกฺขนฺติ มธุรผลาผลํ ฯ ปฏิจฺฉาติ ปฏิคฺคณฺห ฯ อิทมาสนนฺติ
ปวิฏฺฐกาเล เอวมาห ฯ
# 1. ม. พหโว ฯ