เล่มที่ 29 หน้า 1

วีสตินิปาตวณฺณนา

มาตงฺคชาตกํ
กุโต นุ อาคจฺฉสิ ทุมฺมวาสีติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
อุเทนํ วํสราชานํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
ตสฺมิญฺหิ กาเล อายสฺมา ปิณฺโฑลภารทฺวาโช เชตวนโต
อากาเสนาคนฺตฺวา เยภุยฺเยน โกสมฺพิยํ อุเทนสฺส รญฺโญ
อุยฺยานํ ทิวาวิหาราย คจฺฉติ ฯ เถโร กิร ปุริมภเว รชฺชํ
กาเรนฺโต ทีฆมทฺธานํ ตสฺมึ อุยฺยาเน มหาปริวารสมฺปตฺตึ
อนุภวิ ฯ โส เตน ปุพฺพาจิณฺเณน เยภุยฺเยน ตตฺเถว ทิวาวิหารํ
นิสีทิตฺวา ผลสมาปตฺติสุเขน วีตินาเมสิ ฯ ตสฺมึ เอกทิวสํ
ตตฺถ คนฺตฺวา สุปุปฺผิตสาลมูเล นิสินฺเน อุเทโน สตฺตาหํ มหาปานํ
ปิวิตฺวา อุยฺยานกีฬํ กีฬิสฺสามีติ มหนฺเตน ปริวาเรน อุยฺยานํ
คนฺตฺวา มงฺคลสิลาปฏฺเฏ อญฺญตราย อิตฺถิยา องฺเก นิปนฺโน
สุรามทมตฺตตาย นิทฺทํ โอกฺกมิ ฯ คายนฺตา นิสินฺนิตฺถิโย
ตุริยานิ ฉฑฺเฑตฺวา อุยฺยานํ ปวิสิตฺวา ปุปฺผผลาทีนิ วิจินนฺติโย
เถรํ ทิสฺวา คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา นิสีทึสุ ฯ เถโร ตาสํ ธมฺมกถํ
กเถนฺโต นิสีทิ ฯ อิตราปิ อิตฺถี องฺคํ จาเลตฺวา ราชานํ
ปโพเธตฺวา กุหึ ตา วสลิโย คตาติ วุตฺเต เอกํ สมณํ ปริวาเรตฺวา

เล่มที่ 34 วีสตินิปาตวณฺณนา หน้า 2

นิสินฺนาติ อาห ฯ โส กุทฺโธ หุตฺวา คนฺตฺวา เถรํ อกฺโกสิตฺวา
ปริภาสิตฺวา หนฺท เอตํ สมณํ ตมฺพกิปิลฺลิเกหิ ขาทาเปสฺสามีติ
โกธวเสน เถรสฺส สรีเร ตมฺพกิปิลฺลิกปูฏํ ภินฺทาเปสิ ฯ เถโร
อากาเส ฐตฺวา ตสฺส โอวาทํ ทตฺวา เชตวนคนฺธกุฏิทฺวาเรเยว
โอตริตฺวา ตถาคเตน กุโต อาคจฺฉสีติ ปุฏฺโฐ ตมตฺถํ อาโรเจสิ ฯ
สตฺถา นโข ภารทฺวาช อุเทโน อิทาเนว ปพฺพชิเต วิเหเฐติ
ปุพฺเพปิ วิเหฐเยวาติ วตฺวา เตน ยาจิโต อตีตํ อาหริ ฯ
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต มหาสตฺโต
พหินคเร จณฺฑาลโยนิยํ นิพฺพตฺติ ฯ มาตงฺโคติสฺส นามํ
กรึสุ ฯ อปรภาเค วิญฺญุตํ ปตฺโต มาตงฺคปณฺฑิโตติ ปากโฏ
อโหสิ ฯ ตทา พาราณสิเสฏฺฐิโน ธีตา ทิฏฺฐมงฺคลิกา นาม ฯ
เอกมาสอฑฺฒมาสวาเรน มหาปริวารา อุยฺยานํ กีฬิตุํ คจฺฉติ ฯ
อเถกทิวสํ มหาสตฺโต เกนจิ กมฺเมน นครํ ปวิสนฺโต อนฺตรทฺวาเร
ทิฏฺฐมงฺคลิกํ ทิสฺวา เอกมนฺตํ อปคนฺตฺวา อลฺลิยิตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ
ทิฏฺฐมงฺคลิกา สาณิยา อนฺตเรน โอโลเกนฺตี ตํ ทิสฺวา โก
เอโสติ ปุจฺฉิตฺวา จณฺฑาโล อยฺเยติ วุตฺเต อทิฏฺฐปุพฺพยุตฺตกํ วต
ปสฺสามีติ คนฺโธทเกน อกฺขีนิ โธวิตฺวา ตโต นิวตฺติ ฯ ตาย
สทฺธึ นิกฺขนฺตมหาชโน อเร ทุฏฺฐ จณฺฑาล อชฺช ตํ นิสฺสาย
อมฺหากํ อมูลกํ สุราภตฺตํ น ลทฺธนฺติ โกธาภิภูโต มาตงฺคปณฺฑิตํ
หตฺเถหิ จ ปาเทหิ จ โปเถตฺวา วิสญฺญึ กตฺวา ปกฺกามิ ฯ โส
มุหุตฺตํ วีตินาเมตฺวา ปฏิลทฺธสญฺญี หุตฺวา จินฺเตสิ ทิฏฺฐมงฺคลิกาย

เล่มที่ 34 มาตงฺคชาตกํ หน้า 3

ปริชโน มํ นิทฺโทสํ อการเณน โปเถสิ ทิฏฺฐมงฺคลิกํ
ลภิตฺวาว อุฏฺฐหิสฺสามิ โน อลภิตฺวาติ อธิฏฺฐาย คนฺตฺวา
ตสฺสา ปิตุนิเวสนทฺวาเร นิปชฺชิ ฯ โส เกน การเณน
นิปนฺโนสีติ วุตฺเต อญฺญํ การณํ นตฺถิ ทิฏฺฐมงฺคลิกาย
เม อตฺโถติ อาห ฯ เอกทิวโส อตีโต ตถา ทุติโย ตติโย
จตุตฺโถ ปญฺจโม ฉฏฺโฐ ฯ โพธิสตฺตานํ อธิฏฺฐานํ นาม
สมิชฺฌติ ตสฺมา สตฺตเม ทิวเส ทิฏฺฐมงฺคลิกํ นีหริตฺวา
ตสฺส อทํสุ ฯ อถ นํ สา อุฏฺเฐหิ สามิ ตุมฺหากํ เคหํ
คจฺฉามาติ อาห ฯ ภทฺเท ตว ปริชเนนมฺหิ สุโปถิโต
ทุพฺพโล มํ อุกฺขิปิตฺวา ปิฏฺฐึ อาโรเปตฺวา อาทาย คจฺฉาติ ฯ
สา ตถา กตฺวา นครวาสีนํ ปสฺสนฺตานญฺเญว นครา
นิกฺขมิตฺวา จณฺฑาลคามํ คตา ฯ
อถ นํ มหาสตฺโต ชาติสมฺเภทวีติกฺกมํ อกตฺวาว กติปาหํ
เคเห วสาเปตฺวา จินฺเตสิ อหเมว ตํ ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺตํ กโรนฺโต
ปพฺพชิตฺวาว กาตุํ สกฺขิสฺสามิ น อิตรถาติ ฯ อถ นํ อามนฺเตตฺวา
ภทฺเท มยิ อรญฺญโต กิญฺจิ อนาหรนฺเต อมฺหากํ ชีวิกา นปฺปวตฺตติ
ยาว มมาคมนา มา อุกฺกณฺฐิ อหํ อรญฺญํ คมิสฺสามีติ วตฺวา
เคหวาสิโนปิ อิมํ มา ปมชฺชถาติ โอวทิตฺวา อรญฺญํ คนฺตฺวา
สมณปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา อปฺปมตฺโต สตฺตเม ทิวเส อฏฺฐสมา-
ปตฺติโย ปญฺจาภิญฺญาโย จ อุปฺปาเทตฺวา อิทานิ ทิฏฺฐมงฺคลิกาย
อวสฺสโย ภวิตุํ สกฺขิสฺสามีติ อิทฺธิยา อาคนฺตฺวา จณฺฑาลคามทฺวาเร

เล่มที่ 34 วีสตินิปาตวณฺณนา หน้า 4

โอตริตฺวา ทิฏฺฐมงฺคลิกาย เคหทฺวารํ อคมาสิ ฯ สา ตสฺสาคมนํ
สุตฺวา เคหโต นิกฺขมิตฺวา สามิ กสฺมา มํ อนาถํ กตฺวา ปพฺพชิโตสีติ
ปริเทวิ ฯ อถ นํ ภทฺเท มา จินฺตยิ ตว โปราณกยสโต อิทานิ
มหนฺตตรํ ยสํ กริสฺสามิ อปิจ โข ปน น มยฺหํ มาตงฺคปณฺฑิโต(1)
สามิโก มหาพฺรหฺมา เม สามิโกติ เอตฺตกํปิ ปริสมชฺเฌ วตฺตุํ
สกฺขิสฺสสีติ ฯ อาม สามิ สกฺขิสฺสามีติ ฯ เตนหิ อิทานิ เต
สามิโก กุหินฺติ ปุฏฺฐา พฺรหฺมโลกํ คโตติ วตฺวา กทา อาคมิสฺสตีติ
วุตฺเต อิโต สตฺตเม ทิวเส ปุณฺณมายํ จนฺทํ ภินฺทิตฺวา อาคมิสฺสตีติ
วเทยฺยาสีติ อาห ฯ อิติ นํ วตฺวา มหาสตฺโต หิมวนฺตเมว
คโต ฯ ทิฏฺฐมงฺคลิกาปิ พาราณสิยํ มหาชนมชฺเฌ เตสุ เตสุ
ฐาเนสุ ตถา กเถสิ ฯ มหาชโน อมฺหากํ มหาพฺรหฺมา สมาโน
ทิฏฺฐมงฺคลิกํ กึ น ลจฺฉติ เอวเมตํ ภวิสฺสตีติ สทฺทหติ (2)ฯ
โพธิสตฺโตปิ ปุณฺณมีทิวเส จนฺทสฺส คคนมชฺเฌ ฐิตกาเล
พฺรหฺมตฺตภาวํ มาเปตฺวา สกลกาสิกรฏฺฐํ ทฺวาทสโยชนิกํ
พาราณสินครญฺจ เอโกภาสํ กตฺวา จนฺทมณฺฑลํ ภินฺทิตฺวา
โอตริตฺวา พาราณสิยา อุปรูปริ ติกฺขตฺตุํ ปริพฺภมิตฺวา มหาชเนน
คนฺธมาลาทีหิ ปูชิยมาโน จณฺฑาลคามกาภิมุโข อโหสิ ฯ
พฺรหฺมภตฺตา สนฺนิปติตฺวา จณฺฑาลคามกํ คนฺตฺวา ทิฏฺฐมงฺคลิกาย
เคหํ สุทฺธวตฺเถหิ ฉาเทตฺวา ภูมิยํ จตุชาติยคนฺเธหิ อุปลิมฺปิตฺวา
ปุปฺผานิ วิกิริตฺวา ธูปํ กตฺวา เจลวิตานํ ปสาเรตฺวา มหาสยนํ
# 1. ยุ. ภาตงฺโค ปณฺฑิโต ฯ 2. ยุ. สทฺทหิ ฯ

เล่มที่ 34 มาตงฺคชาตกํ หน้า 5

ปญฺญเปตฺวา คนฺธเตลปฺปทีปํ ชาเลตฺวา ทฺวาเร รชฏปฏฺฏวณฺณ-
วาลุกํ โอกิริตฺวา ปุปฺผานิ วิกิริตฺวา ธเช พนฺธึสุ ฯ เอวํ อลงฺกเต
เคเห มหาสตฺโต โอตริตฺวา อนฺโต ปวิสิตฺวา โถกํ สยนปิฏฺเฐ
นิสีทิ ฯ ตทา ทิฏฺฐมงฺคลิกา อุตุนี โหติ ฯ อถสฺสา องฺคุฏฺฐเกน
นาภึ ปรามสิ ฯ กุจฺฉิยํ คพฺโภ ปติฏฺฐาสิ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต
อามนฺเตตฺวา ภทฺเท คพฺโภ เต ปติฏฺฐิโต ตฺวํ ปุตฺตํ วิชายิสฺสสิ
ตฺวํปิ ปุตฺโตปิ เต ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺตา ภวิสฺสถ ตว ปาทโธวนอุทกํ
สกลชมฺพูทีปราชูนํ อภิเสโกทกํ ภวิสฺสติ นหาโนทกํ ปน เต
อมโตสธํ ภวิสฺสติ เย สีเส อาสิญฺจิสฺสนฺติ เต สพฺพโรเคหิ
มุจฺจิสฺสนฺติ กาฬกณฺณีหิ ปริวชฺชิสฺสนฺติ ตว ปาทปิฏฺฐิยํ สีสํ
ฐเปตฺวา วนฺทนฺตา สหสฺสํ ทสฺสนฺติ โสตปเถ ฐตฺวา วนฺทนฺตา
สตํ ทสฺสนฺติ จกฺขุปเถ ฐตฺวา วนฺทนฺตา เอกํ กหาปณํ ทสฺสนฺติ
อปฺปมตฺตา โหหีติ ตํ โอวทิตฺวา เคหา นิกฺขมิตฺวา มหาชนสฺส
ปสฺสนฺตสฺเสว อุปฺปติตฺวา จนฺทมณฺฑลํ ปาวิสิ ฯ
พฺรหฺมภตฺตา สนฺนิปติตฺวา ฐิตกาว รตฺตึ วีตินาเมตฺวา
ปาโตว ทิฏฺฐมงฺคลิกํ สุวณฺณสิวิกํ อาโรเปตฺวา สีเสน อุกฺขิปิตฺวา
นครํ ปวิสึสุ ฯ มหาพฺรหฺมภริยาติ นํ อุปสงฺกมิตฺวา มหาชโน
คนฺธมาลาทีหิ ปูเชสิ ฯ ปาทปิฏฺเฐ สีสํ ฐเปตฺวา วนฺทิตุํ
ลภนฺตา สหสฺสตฺถวิกํ เทนฺติ โสตปเถ ฐตฺวา วนฺทิตุํ ลภนฺตา สตํ
เทนฺติ จกฺขุปเถ ฐตฺวา วนฺทิตุํ ลภนฺตา เอกํ กหาปณํ เทนฺติ ฯ
เอวํ ทฺวาทสโยชนิกํ พาราณสิยํ ตํ คเหตฺวา วิจรนฺตา อฏฺฐารส-

เล่มที่ 34 วีสตินิปาตวณฺณนา หน้า 6

โกฏิธนํ ลภึสุ ฯ อถ นํ นครํ ปริหริตฺวา อาเนตฺวา นครมชฺเฌ
มหามณฺฑปํ กตฺวา สาณึ ปริกฺขิปิตฺวา มหาสยนํ ปญฺญเปตฺวา
มหนฺเตน สิริโสภคฺเคน ตตฺถ วสาเปสุํ ฯ มณฺฑปสนฺติเกเยว
สตฺตทฺวารโกฏฺฐกํ สตฺตภูมิกปาสาทํ กาตุํ อารภึสุ ฯ มหนฺตํ
นวกมฺมํ อโหสิ ฯ ทิฏฺฐมงฺคลิกา มณฺฑเปเยว ปุตฺตํ วิชายิ ฯ
อถสฺส นามคหณทิวเส พฺราหฺมณา สนฺนิปติตฺวา มณฺฑเป
ชาตตฺตา มณฺฑพฺยกุมาโรติสฺส นามํ กรึสุ ฯ ปาสาโทปิ ทสหิ
มาเสหิ นิฏฺฐิโต ฯ ตโต ปฏฺฐาย สา มหนฺเตน ยเสน ตสฺมึ
วสติ ฯ มณฺฑพฺยกุมาโรปิ มหนฺเตน ปริวาเรน วฑฺฒติ ฯ
ตสฺส สตฺตฏฺฐวสฺสิกกาเลเยว ชมฺพูทีปตเล อุตฺตมาจริยา
สนฺนิปตึสุ ฯ เต ตํ ตโย เวเท อุคฺคณฺหาเปสุํ ฯ โส โสฬ-
สวสฺสกาลโต ปฏฺฐาย พฺราหฺมณานํ ภตฺตํ ปฏฺฐเปสิ ฯ นิวทฺธํ
โสฬสพฺราหฺมณสหสฺสานิ ภุญฺชนฺติ ฯ จตุตฺเถ ทฺวารโกฏฺฐเก
พฺราหฺมณานํ ทิยฺยติ ฯ อเถกสฺมึ มหาสมยทิวเส เคเห พหุปายาสํ
ปฏิยาทาเปสิ ฯ โสฬสพฺราหฺมณสหสฺสานิ จตุตฺเถ ทฺวารโกฏฺฐเก
นิสีทิตฺวา สุวณฺณสรเกน นวสปฺปินา ปกฺกมธุขณฺฑสกฺขราหิ จ
อภิสงฺขตปายาสํ ปริภุญฺชนฺติ ฯ กุมาโรปิ สพฺพาลงฺการปฏิ-
มณฺฑิโต สุวณฺณปาทุกา อารุยฺห หตฺเถน กาญฺจนทณฺฑํ คเหตฺวา
อิธ สปฺปึ เทถ อิธ มธุํ เทถาติ วิจาเรนฺโต จรติ ฯ
ตสฺมึ ขเณ มาตงฺคปณฺฑิโต หิมวนฺเต อสฺสมปเท นิสินฺโน กา
# 1. ยุ. โก ฯ