*เล่มที่ 32 หน้า 1

ฉกฺกนิปาตชาตกฏฺฐกถา
อาวาริยวคฺควณฺณนา

อาวาริยชาตกํ
มาสุ กุชฺฌ ภูมิปตีติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
เอกํ ติตฺถนาวิกํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
โส กิร พาโล อโหสิ อญฺญาโณ เนว โส พุทฺธาทีนํ
รตนานํ น อญฺเญสญฺจ ปุคฺคลานํ คุณํ ชานาติ จณฺโฑ
ผรุโส สาหสิโก ฯ อเถโก ชานปโท ภิกฺขุ พุทฺธุปฏฺฐานํ
กริสฺสามีติ อาคจฺฉนฺโต สายํ อจิรวตีติตฺถํ ปตฺวา ตํ เอวมาห
อุปาสก ปรตีรํ คมิสฺสามิ นาวํ เม เทหีติ ฯ ภนฺเต อิทานิ
อกาโล เอกสฺมึ ฐาเน อิธ วสสฺสูติ ฯ อุปาสก อิธ กุหึ
วสิสฺสามิ มํ คณฺหิตฺวา คจฺฉาหีติ ฯ โส กุชฺฌิตฺวา เอหิ
เรธ สมณ วหามีติ วตฺวา เถรํ นาวํ อาโรเปตฺวา อุชุกํ
อคนฺตฺวา เหฏฺฐา นาวํ เนตฺวา อุลฺโลลํ กตฺวา ตสฺส ปตฺตจีวรํ
เตเมตฺวา กิลเมตฺวา ตีรํ ปตฺวา อนฺธการเวลายํ อุยฺโยเชสิ ฯ
อถ โส วิหารํ คนฺตฺวา ตํ ทิวสํ พุทฺธุปฏฺฐานสฺส โอกาสํ
อลภิตฺวา ปุนทิวเส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ
นิสีทิตฺวา สตฺถารา กตปฏิสนฺถาโร กทา อาคโตสีติ วุตฺเต
หิยฺโย ภนฺเตติ อถ กสฺมา อชฺช พุทฺธุปฏฺฐานํ อาคโตสีติ วุตฺเต

*เล่มที่ 32 อาวาริยวคฺควณฺณนา หน้า 2

ตมตฺถํ อาโรเจสิ ฯ ตํ สุตฺวา สตฺถา น โข ภิกฺขุ อิทาเนว
ปุพฺเพเปส จณฺโฑ ผรุโสว [1] อิทานิ ปน เตน ตฺวํ กิลมิโต
ปุพฺเพปิ ปณฺฑิเต กิลเมสีติ วตฺวา เตน ยาจิโต
อตีตํ อาหริ ฯ
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต ตกฺกสิลายํ สพฺพสิปฺปานิ
อุคฺคณฺหิตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ทีฆมทฺธานํ หิมวนฺเต
ผลาผเลน ยาเปตฺวา โลณมฺพิลเสวนตฺถาย พาราณสิยํ คนฺตฺวา
ราชุยฺยาเน วสิตฺวา ปุนทิวเส นครํ ภิกฺขาย ปาวิสิ ฯ อถ นํ
ราชงฺคเณ ปตฺตํ ราชา ทิสฺวา ตสฺส อิริยาปเถ ปสีทิตฺวา อนฺเตปุรํ
อาเนตฺวา โภเชตฺวา ปฏิญฺญํ คเหตฺวา ราชุยฺยาเน วสาเปสิ
เอกทิวเส สกึ อุปฏฺฐานํ อคมาสิ ฯ ตเมนํ โพธิสตฺโต รญฺญา
นาม มหําราช จตฺตาริ อคติคมนานิ วชฺเชตฺวา อปฺปมตฺเตน
ขนฺติเมตฺตานุทยสมฺปนฺเนน หุตฺวา ธมฺเมน รชฺชํ กาเรตพฺพนฺติ
วตฺวา เทวสิกํ โอวทนฺโต
[831] มาสุ กุชฺฌ ภูมิปติ มาสุ กุชฺฌ รเถสภ
กุทฺธํ อปฺปฏิกุชฺฌนฺโต ราชา รฏฺฐสฺส ปูชิโต ฯ
คาเม วา ยทิ วารญฺเญ นินฺเน วา ยทิ วา ถเล
สพฺพตฺถมนุสาสามิ(2) มาสุ กุชฺฌ รเถสภาติ
เทฺว คาถา วทติ ฯ
# 1. ม. เอตฺถนฺตเร สาหสิโกติ ทิสฺสติ ฯ 2. ม. สพฺพตฺถ อนุสาสามิ ฯ

*เล่มที่ 32 อาวาริยชาติกํ หน้า 3

ตตฺถ รฏฺฐสฺส ปูชิโตติ เอวรูโป ราชา รฏฺฐสฺส ปูชิโต
โหตีติ อตฺโถ ฯ สพฺพตฺถมนุสาสามีติ เอเตสุ คามาทีสุ ยตฺถ
กตฺถจิ วสนฺโต อหํ มหาราช อิมายเอว อนุสิฏฺฐิยา ตมนุสาสามิ
เอเตสุ คามาทีสุ ยตฺถกตฺถจิ เอกสฺมึปิ เอกสตฺเตปิ อนุสาสามิ ฯ
มาสุ กุชฺฌ รเถสภาติ เอวเมวาหํ ตํ อนุสาสามิ รญฺญา นาม
กุชฺฌิตุํ น วฏฺฏติ ฯ กึการณา ฯ ราชาโน นาม วาจาวุธา
เตสํ กุทฺธานํ วจนมตฺเตเนว พหู ชีวิตกฺขยํ ปาปุณนฺตีติ ฯ
เอวํปิ โพธิสตฺโต รญฺโญ อาคตาคตทิวเส อิมา คาถา
อภาสิ ฯ ราชา [1] ปสนฺนจิตฺโต มหาสตฺตสฺส สตสหสฺสุฏฺฐานกํ
เอกํ คามวรํ อทาสิ ฯ โพธิสตฺโต ปฏิกฺขิปิ ฯ อิติ โส ตตฺเถว
ทฺวาทส สํวจฺฉเร วสิตฺวา อติจิรํ นิวุฏฺโฐสฺมิ ชนปทจาริกํ
ตาว จริตฺวา อาคมิสฺสามีติ รญฺโญ อกเถตฺวาว อุยฺยานปาลํ
อามนฺเตตฺวา ตาต อุกฺกณฺฐิตรูโปสฺมิ ชนปทํ จริตฺวา
อาคมิสฺสามิ ตฺวํ รญฺโญ กเถยฺยาสีติ วตฺวา ปกฺกนฺโต คงฺคาย
นาวาติตฺถํ ปาปุณิ ฯ ตตฺถ อาวาริยปิตา นาม นาวิโก
อโหสิ โส พาโล เนว คุณวนฺตานํ คุณํ ชานาติ น
อตฺตโนว อุปายํ(2) ชานาติ ฯ โส คงฺคาตริตุกามํ ชนํ ปฐมํ
ตริตฺวา ปจฺฉา เวตนํ ยาจติ เวตนํ อเทนฺเตหิ สทฺธึ กลหํ
กโรนฺโต อกฺโกสปฺปหาเรเยว พหู ลภติ ฯ อปฺปลาภํ เอวรูปํ
# 1. ม. เอตฺถนฺตเร อนุสิฏฺฐิยาติ ทิสฺสติ ฯ
# 2. ม. อายาปายํ ฯ

*เล่มที่ 32 อาวาริยวคฺควณฺณนา หน้า 4

อนฺธพาลํ ตํ สนฺธาย สตฺถา อภิสมฺพุทฺโธ หุตฺวา ตติยํ คาถมาห
[832] อาวาริยปิตา นาม อหู คงฺคาย นาวิโก
ปุพฺเพ ชนํ ตารยิตฺวา(1) ปจฺฉา ยาจติ เวตนํ
เตนสฺส ภณฺฑนํ โหติ น จ โภเคหิ วฑฺฒตีติ ฯ
ตตฺถ อาวาริยปิตาติ อาวาริยา นาม ตสฺส ธีตา ตสฺสา วเสน
อาวาริยปิตา นาม ชาโต ฯ เตนสฺส ภณฺฑนนฺติ เตน การเณน
เตน วา ปจฺฉา ยาจิยมาเนน สทฺธึ ตสฺส ภณฺฑนํ โหติ ฯ
โพธิสตฺโต ตํ นาวิกํ อุปสงฺกมิตฺวา อาวุโส ปรตีรํ มํ
เนหีติ อาห ฯ ตํ สุตฺวา โส อาห สมณ กึ เม เวตนํ
ทสฺสสีติ ฯ อาวุโส อหํ โภควุฑฺฒึ อตฺถวุฑฺฒึ ธมฺมวุฑฺฒึ
นาม กเถสฺสามีติ ฯ ตํ สุตฺวา นาวิโก ธุวํ เอส มยฺหํ กิญฺจิ
ทสฺสตีติ ตํ ปรตีรํ เนตฺวา เทหิ เม นาวาย เวตนนฺติ
อาห ฯ โส ตสฺส สาธุ อาวุโสติ ปฐมํ โภควุฑฺฒึ กเถนฺโต
[833] อติณฺณญฺเญว ยาจสฺสุ อปารํ ตาต นาวิก
อญฺโญ หิ ติณฺณสฺส มโน อญฺโญ โหติ ติเรสิโนติ(2)
คาถมาห ฯ
ตตฺถ อปารนฺติ ตาต นาวิก ปรตีรํ อติณฺณเมว ชนํ
โอริมตีเร ฐิตญฺเญว เวตนํ ยาจสฺสุ ตโต ลทฺธญฺจ คเหตฺวา
คุตฺตฏฺฐาเน ฐเปตฺวา ปจฺฉาปิ มนุสฺเส ปรตีรํ นิยฺยาสิ เอวํ
# 1. ม. ตาเรตฺวาน ฯ 2. ม. ปาเรสิโน ฯ

*เล่มที่ 32 อาวาริยชาติกํ หน้า 5

เต โภควุฑฺฒิ ภวิสฺสตีติ ฯ อญฺโญ หิ ติณฺณสฺส มโนติ ตาต
นาวิก ปรตีรํ คตสฺส หิ อญฺโญ มโน ภวติ อทตฺวาว
คนฺตุกาโม โหติ โย ปรตีเรสี นาม ตีรํ เอสติ(1) ปรตีรํ
คนฺตุกาโม โหติ โส อติเรกตรมฺปิ ทตฺวา คนฺตุกาโม โหติ
อิติ ตีเรสิโน จ อญฺโญ มโน โหติ ตสฺมา ตฺวํ อติณฺณเมว
ยาเจยฺยาสีติ อยํ ตาว เต โภคานํ วุฑฺฒิ นามาติ ฯ
ตํ สุตฺวา นาวิโก จินฺเตสิ อยํ ตาว เม โอวาโท
ภวิสฺสติ อิทานิ ปเนส อญฺญํ กิญฺจิ มยฺหํ ทสฺสตีติ ฯ อถ
นํ โพธิสตฺโต อยํ ตาว เต อาวุโส โภควุฑฺฒิ อิทานิ
อตฺถธมฺมวุฑฺฒึ สุณาหีติ วตฺวา ตํ โอวทนฺโต
[834] คาเม วา ยทิ วารญฺเญ(2) นินฺเน วา ยทิ วา(3) ถเล
สพฺพตฺถมนุสาสามิ(4) มาสุ กุชฺฌิถ นาวิกาติ
คาถมาห ฯ อิติ ตสฺส อิมาย คาถาย อตฺถธมฺมวุฑฺฒึ กเถตฺวา
อยํ เต อตฺถวุฑฺฒิ จ ธมฺมวุฑฺฒิ จาติ อาห ฯ โส ปน ทุฏฺฐปุริโส(5)
ตํ โอวาทํ น กิญฺจิ มญฺญมาโน อิทํ สมณ ตยา มยฺหํ ทินฺนํ
นาวาย เวตนนฺติ อาห ฯ อามาวุโสติ ฯ มยฺหํ อิมินา กมฺมํ
นตฺถิ อญฺญํ เม เทหีติ ฯ อาวุโส อิมํ ฐเปตฺวา มยฺหํ อญฺญํ
นตฺถีติ ฯ อถ ตฺวํ กสฺมา มม นาวํ อารูพฺโหสีติ ตาปสํ คงฺคาตีเร
# 1. ม. โย ปเนส ปาเรสี นาม ปรตีรํ เอสติ ฯ
# 2. ส. ยทิวารญฺเญ ฯ 3. ส. ยทิวา ฯ
# 4. ม. สพฺพตฺถ อนุสาสามิ ฯ 5. ม. ทนฺธปุริโส ฯ

*เล่มที่ 32 อาวาริยวคฺควณฺณนา หน้า 6

ปาเตตฺวา อุเร นิสีทิตฺวา มุขเมวสฺส โปเถสิ ฯ
สตฺถา อิติ โส ภิกฺขเว ตาปโส โอวาทํ ทตฺวา รญฺโญ
สนฺติเก คามวรํ ลภติ ตเมว โอวาทํ อนฺธพาลสฺส นาวิกสฺส
กเถตฺวา มุขโปถนํ ปาปุณิ ตสฺมา โอวาทํ เทนฺเตน ยุตฺตชนสฺเสว
ทาตพฺโพ น อยุตฺตชนสฺสาติ วตฺวา อภิสมฺพุทฺโธ หุตฺวา ตทนนฺตรํ
คาถมาห
[835] ยาเยว อนุสาสนิยา ราชา คามวรํ อทา
ตาเยว อนุสาสนิยา นาวิโก ปหรี มุขนฺติ ฯ
ตสฺส ตํ ปหรนฺตสฺเสว ภริยา ภตฺตํ คเหตฺวา อาคตา ตาปสํ(1)
ทิสฺวา สามิ อยํ ตาปโส ราชกุลุปโก มา ปหรีติ อาห ฯ
โส กุชฺฌิตฺวา ตฺวเมว อิมํ กูฏตาปสํ ปหริตุํ น เทสีติ อุฏฺฐาย
ตํ ปหริตฺวา ปาเตสิ ฯ อถ ภตฺตปาฏิ ปติตฺวา ภิชฺชิ ฯ ภริยาย
จ ครุคพฺภาย คพฺโภ ภูมิยํ ปติ ฯ อถ นํ มนุสฺสา สมฺปริวาเรตฺวา
ปุริสฆาตกโจโรติ คเหตฺวา พนฺธิตฺวา รญฺโญ ทสฺเสสุํ ฯ ราชา
วินิจฺฉินิตฺวา ตสฺส ราชาณํ กาเรสิ ฯ
สตฺถา อภิสมฺพุทฺโธ หุตฺวา ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต โอสานคาถมาห
[836] ภตฺตํ ภินฺนํ หตา ภริยา คพฺโภ จ ปติโต ฉมา
มิโคว ชาตรูเปน น เตนตฺถํ อวฑฺฒิตุนฺติ(2) ฯ
ตตฺถ ภตฺตํ ภินฺนนฺติ ภตฺตปาฏิ ภินฺนา ฯ หตาติ ปหตา ฯ
# 1. ม. ปาปปุริสํ ฯ 2. ม. อพนฺธิสูติ ฯ