*เล่มที่ 28 หน้า 1

ชาตกฏฺฐกถา
เอกนิปาโต

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ

คนฺถารมฺภกถา
ชาติโกฏิสหสฺเสหิ ปมาณฺรหิตํ หิตํ
โลกสฺส โลกนาเถน กตํ เยน มเหสินา
ตสฺส ปาเท นมสฺสิตฺวา กตฺวา ธมฺมสฺส จญฺชลึ
สํฆญฺจ ปติมาเนตฺวา สพฺพสมฺมานภาชนํ
นมสฺสนาทิโน(1) อสฺส ปุญฺญสฺส รตนตฺตเย
ปวตฺตสฺสานุภาเวน เฉตฺวา(2) สพฺเพ อุปทฺทเว
ตํ ตํ การณมาคมฺม เทสิตานิ ชุตีมตา
อปณฺณกาทีนิ ปุรา ชาตกานิ มเหสินา
ยานิ เยสุ จิรํ สตฺถา โลกนิตฺถรณตฺถิโก
อนนฺเต โพธิสมฺภาเร ปริปาเจสิ นายโก
ตานิ สพฺพานิ เอกชฺฌํ อาโรเปนฺเตหิ สงฺคหํ
ชาตกํ นาม สงฺคีตํ ธมฺมสงฺคาหเกหิ ยํ
พุทฺธวํสสฺส เอตสฺส อิจฺฉนฺเตน จิรฏฺฐิตึ
ยาจิโต อภิคนฺตฺวาน เถเรน อตฺถทสฺสินา
# 1. สี. ย. นมสฺสนาทิโต ฯ 2. สี. ยุ. เภตฺวา

*เล่มที่ 28 นิทานกถา หน้า 2

อสํสฏฺฐวิหาเรน สทา สุทฺธวิหารินา(1)
ตเถว พุทฺธมิตฺเตน สนฺตจิตฺเตน วิญฺญุนา
มหึสาสกวํสมฺหิ สมฺภูเตน นยญฺญุนา
พุทฺธเทเวน จ ตถา ภิกฺขุนา สุทฺธพุทฺธินา
มหาปุริสจริยานํ อานุภาวํ อจินฺติยํ
ตสฺส วิชฺโชตยนฺตสฺส ชาตกสฺสตฺถวณฺณนํ
มหาวิหารวาสีนํ วาจนามคฺคนิสฺสิตํ
ภาสิสฺสํ ภาสโต ตํ เม สาธุ คณฺหนฺตุ สาธโวติ ฯ

นิทานกถา
สา ปนายํ ชาตกสฺส อตฺถวณฺณนา ทูเรนิทานํ
อวิทูเรนิทานํ สนฺติเกนิทานนฺติ อิมานิ ตีณิ นิทานานิ
ทสฺเสตฺวา วณฺณิยมานา เย นํ สุณนฺติ เตหิ สมุทาคมโต
ปฏฺฐาย วิญฺญาตตฺตา ยสฺมา สุฏฺฐุ วิญฺญาตา นาม โหติ
ตสฺมา นํ ตานิ นิทานานิ ทสฺเสตฺวา วณฺณยิสฺสามิ ฯ
ตตฺถ อาทิโต ตาว เตสํ นิทานานํ ปริจฺเฉโท
เวทิตพฺโพ ฯ ทีปงฺกรปาทมูลสฺมึ หิ กตาภินีหารสฺส มหาสตฺตสฺส
ยาว เวสฺสนฺตรตฺตภาวา จวิตฺวา ตุสิตปุเร นิพฺพตฺติ ตาว
ปวตฺโต กถามคฺโค ทูเรนิทานํ นาม ตุสิตภวนโต ปน
จวิตฺวา ยาว โพธิมณฺเฑ สพฺพญฺญุตปฺปตฺติ ตาว ปวตฺโต
# 1. สี. ยุ. สทฺธิหารินา ฯ

*เล่มที่ 28 ทูเรนิทานํ หน้า 3

กถามคฺโค อวิทูเรนิทานํ นาม สนฺติเกนิทานํ ปน เตสุ
เตสุ ฐาเนสุ วิหรโต ตสฺมึ ตสฺมึเยว ฐาเน ลพฺภตีติ ฯ

ทูเรนิทานกถา
ตตฺริทํ ทูเรนิทานํ นาม อิโต กิร กปฺปสตสหสฺสาธิกานํ
จตุนฺนํ อสงฺเขยฺยานํ มตฺถเก อมรวตี นาม นครํ อโหสิ
ตตฺถ สุเมโธ นาม พฺราหฺมโณ ปฏิวสติ อุภโต สุชาโต
มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา กุลปริวฏฺฏา
อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทน อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก
ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโต ฯ โส อญฺญํ กมฺมํ
อกตฺวา พฺราหฺมณสิปฺปเมว อุคฺคณฺหิ ฯ ตสฺส ทหรกาเลเยว
มาตาปิตโร กาลมกํสุ ฯ อถสฺส ราสิวฑฺฒโก อมจฺโจ อายโปตฺถกํ
อาหริตฺวา สุวณฺณรชตมณิมุตฺตาทิภริเต คพฺเภ วิวริตฺวา
เอตฺตกนฺเต กุมาร มาตุสนฺตกํ เอตฺตกํ ปิตุสนฺตกํ เอตฺตกํ
อยฺยกเปยฺยกานนฺติ ยาว สตฺตมา กุลปริวฏฺฏา ธนํ อาจิกฺขิตฺวา
เอตํ ปฏิปชฺชาหีติ อาห ฯ สุเมธปณฺฑิโต จินฺเตสิ อิมํ ธนํ
สํหริตฺวา มยฺหํ ปิตามหาทโย(1) ปรโลกํ คจฺฉนฺตา เอกํ
กหาปณมฺปิ คเหตฺวา คตา นาม นตฺถิ(2) มยา ปน คเหตฺวา
คมนการณํ กาตุํ วฏฺฏตีติ ฯ โส รญฺโญ อาโรเจตฺวา นคเร
เภริญฺจาราเปตฺวา มหาชนสฺส ทานํ ทตฺวา ตาปสปพฺพชฺชํ
# 1. ม. ปิตุปิตามหาทโย ฯ 2. ม. น คตา ฯ

*เล่มที่ 28 นิทานกถา หน้า 4

ปพฺพชิ ฯ อิมสฺส ปนตฺถสฺส อาวิภาวตฺถํ อิมสฺมึ ฐาเน สุเมธกถา
กเถตพฺพา ฯ สา ปเนสา กิญฺจาปิ พุทฺธวํเส นิรนฺตรํ อาคตาเยว
คาถาสมฺพนฺเธน(1) ปน อาคตตฺตา น สุฏฺฐุ ปากฏา ตสฺมา ตํ
อนฺตรนฺตรา คาถาสมฺพนฺธทีปเกหิ วจเนหิ สทฺธึ กเถสฺสาม(2) ฯ

สุเมธกถา
กปฺปสตสหสฺสาธิกานํ จตุนฺนํ อสงฺเขยฺยานํ มตฺถเก
ทสหิ สทฺเทหิ อวิวิตฺตํ อมรวตีติ จ อมรนฺติ จ ลทฺธนามํ
นครํ อโหสิ ยํ สนฺธาย พุทฺธวํเส วุตฺตํ
กปฺเป จ สตสหสฺเส จตุโร จ อสงฺขิเย
อมรํ นาม นครํ ทสฺสเนยฺยํ มโนรมํ
ทสหิ สทฺเทหิ อวิวิตฺตํ อนฺนปานสมายุตนฺติ ฯ
ตตฺถ ทสหิ สทฺเทหิ อวิวิตฺตนฺติ หตฺถิสทฺเทน อสฺสสทฺเทน
รถสทฺเทน เภริสทฺเทน มุทิงฺคสทฺเทน วีณาสทฺเทน คีตสทฺเทน(3)
สงฺขสทฺเทน สมฺมชฺชสทฺเทน(4) ตาฬสทฺเทน อสถ (5) ขาทถ ปิวถาติ
ทสเมน สทฺเทนาติ อิเมหิ ทสหิ สทฺเทหิ อวิวิตฺตํ อโหสิ ฯ
เตสํ ปน สทฺทานํ เอกเทสเมว คเหตฺวา
หตฺถิสทฺทํ อสฺสสทฺทํ เภริสงฺขรถานิ จ
ขาทถ ปิวถ เจว อนฺนปาเนน โฆสิตนฺติ ฯ
# 1. สี. ยุ. คาถาพนฺธเนน ฯ 2. ม. ม. กเถสฺสาม ฯ
# 3. ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ 4. ม. สมฺมสทฺเทน ฯ 5. ม. อสฺนาถ ฯ

*เล่มที่ 28 ทูเรนิทานํ หน้า 5

พุทฺธวํเส อิมํ คาถํ วตฺวา
นครํ สพฺพงฺคสมฺปนฺนํ สพฺพกมฺมมุปาคตํ (1)
สตฺตรตนสมฺปนฺนํ นานาชนสมากุลํ
สมิทฺธํ เทวนครํว อาวาสํ ปุญฺญกมฺมินํ ฯ
นคเร อมรวติยา สุเมโธ นาม พฺราหฺมโณ
อเนกโกฏิสนฺนิจโย ปหูตธนธญฺญวา
อชฺฌายโก มนฺตธโร ติณฺณํ เวทาน ปารคู
ลกฺขเณ อิติหาเส จ สธมฺเม ปารมึ คโตติ
วุตฺตํ ฯ อเถกทิวสํ โส สุเมธปณฺฑิโต อุปริ ปาสาทวรตเล
รโหคโต หุตฺวา ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสินฺโน จินฺเตสิ ปุนพฺภเว
ปณฺฑิต ปฏิสนฺธิคหณํ นาม ทุกฺขํ ตถา นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน(2)
สรีรเภทนํ อหํ จ ชาติธมฺโม ชราธมฺโม พฺยาธิธมฺโม
มรณธมฺโม เอวํภูเตน มยา อชาตึ อชรํ อพฺยาธึ อทุกฺขํ(3) สุขํ สีตลํ
อมตมหานิพฺพานํ ปริเยสิตุํ วฏฺฏติ อวสฺสํ ภวโต มุจฺจิตฺวา
นิพฺพานคามินา เอเกน มคฺเคน ภวิตพฺพนฺติ เตน วุตฺตํ
รโหคโต นิสีทิตฺวา เอวํ จินฺเตสิหนฺตทา
ทุกฺโข ปุนพฺภโว นาม สรีรสฺส ปเภทนํ ฯ (4)
ชาติธมฺโม ชราธมฺโม พฺยาธิธมฺโม จหํ(5) ตถา
อชรํ อมรํ (6) เขมํ ปริเยสิสฺสามิ นิพฺพุตึ ฯ
# 1. ม. สพฺพกมฺม... ฯ 2. ม. นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเนฯ
# 3. สี. ยุ. อทุกฺขมสุขํ ฯ 4. ม. จ เภทนํ ฯ 5. ม. สหํ ฯ
# 6. ม. อมตํ ฯ

*เล่มที่ 28 นิทานกถา หน้า 6

ยนฺนูนิมํ ปูติกายํ นานากุณปปูริตํ
ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺเฉยฺยํ อนเปกฺโข อนตฺถิโก ฯ
อตฺถิ เหหิติ โส มคฺโค น โส สกฺกา น เหตุเย
ปริเยสิสฺสามิ ตํ มคฺคํ ภวโต ปริมุตฺติยาติ ฯ
ตโต อุตฺตรึปิ (1) เอวํ จินฺเตสิ ยถา หิ โลเก ทุกฺขสฺส
ปฏิปกฺขภูตํ สุขํ นาม อตฺถิ เอวํ ภเว สติ ตปฺปฏิปกฺเขน
วิภเวนาปิ ภวิตพฺพํ ฯ ยถา จ อุเณฺห สติ ตสฺส วูปสมภูตํ
สีตมฺปิ(2) อตฺถิ เอวํ ราคาทีนํ อคฺคีนํ วูปสเมน นิพฺพาเนนาปิ
ภวิตพฺพํ ฯ ยถา จ ปาปกสฺส(3) ลามกสฺส ธมฺมสฺส
ปฏิปกฺขภูโต กลฺยาโณ อนวชฺชธมฺโมปิ อตฺถิเยว เอวเมว โข
ปาปิกาย ชาติยา สติ สพฺพชาติเขปนโต อชาติสงฺขาเตน
นิพฺพาเนนาปิ ภวิตพฺพเมวาติ ฯ เตน วุตฺตํ
ยถาปิ ทุกฺเข วิชฺชนฺเต สุขํ นามปิ วิชฺชติ
เอวํ ภเว วิชฺชมาเน วิภโว อิจฺฉิตพฺพโก ฯ
ยถาปิ อุเณฺห วิชฺชนฺเต อปรํ วิชฺชติ สีคลํ
เอวํ ติวิธคฺคิ วิชฺชเต(4) นิพฺพานํ อิจฺฉิตพฺพกํ
ยถาปิ ปาเป วิชฺชนฺเต กลฺยาณมฺปิ วิชฺชติ
เอวเมว ชาติ วิชฺชนฺเต อชาติ อิจฺฉิตพฺพกนฺติ (5) ฯ
# 1. ม. อุตฺตริปิ ฯ 2. ม. สีตมฺปิ ฯ 3. ม. ยถา จ ปาปสฺสฯ
# 3. ม. วิชฺชนฺเต ฯ 4. ม. อชาติปิจฺฉิตพฺพกนฺติ ฯ