*เล่มที่ 13 หน้า 1

มโนรถปูรณี นาม องฺคุตฺตรนิกายฏฺฐกถา
เอกกนิปาตวณฺณนา

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
คนฺถารมฺภกถา
กรุณาสีตลหทยํ ปญฺญาปชฺโชตวิหตโมหตมํ
สนรามรโลกคุรุํ (1) วนฺเท สุคตํ คติวิมุตฺตํ ฯ
พุทฺโธปิ พุทฺธภาวํ ภาเวตฺวา เจว สจฺฉิกตฺวา จ
ยํ อุปคโต วิคตมลํ (2) วนฺเท ตมนุตฺตรํ ธมฺมํ ฯ
สุคตสฺส โอรสานํ ปุตฺตานํ มารเสนมถนานํ
อฏฺฐนฺนํปิ สมูหํ สิรสา วนฺเท อริยสํฆํ ฯ
อิติ เม ปสนฺนมติโน รตนตฺตยวนฺทนามยํ ปุญฺญํ
ยํ สุวิหตนฺตราโย หุตฺวา ตสฺสานุภาเวน ฯ
เอกกทุกาทิปฏิมณฺฑิตสฺส องฺคุตฺตราคมวรสฺส
ธมฺมกถิกปุงฺควานํ วิจิตฺตปฏิภาณชนนสฺส ฯ
อตฺถปฺปกาสนตฺถํ อฏฺฐกถา อาทิโต วสีสเตหิ (3)
ปญฺจหิ ยา สงฺคีตา จ (4) อนุสงฺคีตา จ ปจฺฉาปิ ฯ
สีหฬทีปมฺหิ อาภตา (5) วสินา มหามหินฺเทน
# 1. ม. สนรามรโลกครุํ ฯ 2. ม. คตมลํ ฯ 3. ม. วสิสเตหิ ฯ
# 4. ม. จสทฺโท นตฺถิ ฯ 5. ม. ปน อาภตาถ ฯ

*เล่มที่ 13 เอกกนิปาตวณฺณนา หน้า 2

ฐปิตา สีหฬภาสาย ทีปวาสีนมตฺถาย ฯ
อปเนตฺวาน ตโตหํ สีหฬภาสํ มโนรมํ ภาสํ
ตนฺตินยานุจฺฉวิกํ อาโรเปนฺโต วิคตโทสํ ฯ
สมยํ อวิโลเปนฺโต เถรานํ เถรวํสปฺปทีปานํ (1)
สุนิปุณวินิจฺฉยานํ มหาวิหารวาสีนํ ฯ (2)
หิตฺวา ปุนปฺปุนาคต- มตฺถํ อตฺถํ ปกาสยิสฺสามิ
สุชนสฺส จ ตุฏฺฐตฺถํ จิรฏฺฐิตตฺถญฺจ ธมฺมสฺส ฯ
สาวตฺถิปฺปภูตีนํ นครานํ วณฺณนา กตา เหฏฺฐา
ทีฆสฺส มชฺฌิมสฺส (3) ยา เม อตฺถํ วทนฺเตน ฯ
วิตฺถารวเสน สุทํ วตฺถูนิ จ ตตฺถ ยานิ วุตฺตานิ
เตสํปิ น อิธ ภิยฺโย วิตฺถารกถํ กริสฺสามิ ฯ
สุตฺตานํ ปน อตฺถา น วินา วตฺถูหิ เย ปกาเสนฺติ (4)
เตสํ ปกาสนตฺถํ วตฺถูนิปิ กเถสฺสามิ ฯ (5)
สีลกถา ธุตธมฺมา กมฺมฏฺฐานานิ เจว สพฺพานิ
จริยาวิธานสหิโต ฌานสมาปตฺติวิตฺถาโร ฯ
สพฺพา จ อภิญฺญาโย ปญฺญาสกลวินิจฺฉโย (6) เจว
ขนฺธธาตายตนินฺ- อริยานิ เจว จตฺตาริ จ ฯ (7)
# 1. ม. เถรวํสทีปานํ ฯ 2. สี. มหาวิหาราธิวาสีนํ ฯ ม. มหาวิหาเร นวสีนํ ฯ
# 3. สี. ม. มชฺฌิมสฺส จ ฯ 4. ม. ปกาสนฺติ ฯ 5. ม. ทสฺสยิสฺสามิ ฯ
#6. ม. ปญฺญาสงฺกลนนิจฺฉโย ฯ 7. ม. จสทฺโท นตฺถิ ฯ

*เล่มที่ 13 คนฺถารมฺภกถา หน้า 3

สจฺจานิ ปจฺจยากา- รเทสนา สุปริสุทฺธนิปุณนยา
อธิมุตฺตตนฺติมตฺตา (1) วิปสฺสนาภาวนา เจว ฯ
อิติ ปน สพฺพํ ยสฺมา ปน (2) วิสุทฺธิมคฺเค มยา สุปริสุทฺธํ
วุตฺตํ ตสฺมา หิ (3) ภิยฺโย เนตํ (4) อิธ วิจารยิสฺสามิ ฯ
มชฺเฌ วิสุทฺธิมคฺโค เอส จตุนฺนํปิ อาคมานํ (5)
ฐตฺวา ปกาสยิสฺสติ ตตฺถ ยถาภาสิตํ อตฺถํ ฯ (6)
อิจฺเจว กโต ตสฺมา ตมฺปิ คเหตฺวาน สทฺธิเมตาย
อฏฺฐกถาย วิชานาถ องฺคุตฺตราคมนิทสฺสิตํ (7) อตฺถนฺติ ฯ
คนฺถารมฺภกถา นิฏฺฐิตา ฯ
# 1. สี. ม. อวิมุตฺตตนฺติมคฺคา ฯ 2. ม. ปนสทฺโท นตฺถิ ฯ 3. ม. หิสทฺโท นตฺถิ ฯ
# 4. ม. น ตํ ฯ 5. ม. อาคมานํ หิ ฯ 6. ม. ยถาภาสิตมตฺถํ ฯ 7. ม. องฺคุตฺตรนิสฺสิตํ ฯ

* เล่มที่ 13 หน้า 4

รูปาทิวคฺควณฺณนา
ตตฺถ องฺคุตฺตราคโม นาม เอกกนิปาโต ทุกนิปาโต
ติกนิปาโต จตุกฺกนิปาโต ปญฺจกนิปาโต ฉกฺกนิปาโต สตฺตก-
นิปาโต อฏฺฐกนิปาโต นวกนิปาโต ทสกนิปาโต เอกาทสก-
นิปาโตติ เอกาทส นิปาตา โหนฺติ ฯ สุตฺตโต
นว สุตฺตสหสฺสานิ ปญฺจ สุตฺตสตานิ จ
สตฺตปญฺญาส สุตฺตานิ โหนฺติ องฺคุตฺตราคเม.
ตสฺส นิปาเตสุ เอกกนิปาโต อาทิ สุตฺเตสุ จิตฺต-
ปริยาทานสุตฺตํ ฯ ตสฺสาปิ เอวมฺเม สุตนฺติอาทิกํ อายสฺมตา
อานนฺเทน ปฐมมหาสงฺคีติกาเล วุตฺตํ นิทานมาทิ ฯ สา ปเนสา
ปฐมมหาสงฺคีติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย อาทิมฺหิ
วิตฺถาริตา ตสฺมา สา ตตฺถ วิตฺถาริตนเยเนว เวทิตพฺพา ฯ
ยํ ปเนตํ เอวมฺเม สุตนฺติอาทิกํ นิทานํ ตตฺถ เอวนฺติ
นิปาตปทํ เมติอาทีนิ นามปทานิ ฯ สาวตฺถิยํ วิหรตีติ เอตฺถ
วีติ อุปสคฺคปทํ หรตีติ อาขฺยาตปทํ ฯ อิมินา ตาว นเยน
ปทวิภาโค เวทิตพฺโพ ฯ
อตฺถโต ปน เอวํสทฺโท ตาว อุปมูปเทสสมฺปหํสน-
ครหณวจนสมฺปฏิจฺฉนาการนิทสฺสนาวธารณาทิอเนกตฺถปฺปเภโท ฯ
ตถา เหส เอวํ ชาเตน มจฺเจน กตฺตพฺพํ กุสลํ พหุนฺติ เอวมาทีสุ (1)
# 1. ขุ. ธ. 25/14/22 ฯ

* เล่มที่ 13 รูปาทิวคฺควณฺณนา หน้า 5

อุปมายํ อาคโต ฯ เอวํ เต อภิกฺกมิตพฺพํ เอวํ เต ปฏิกฺกมิตพฺพนฺติ-
อาทีสุ (1) อุปเทเส ฯ เอวเมตํ ภควา เอวเมตํ สุคตาติอาทีสุ (2)
สมฺปหํสเน ฯ เอวเมวํ (3) ปนายํ วสลี ยสฺมึ วา ตสฺมึ วา ตสฺส
มุณฺฑกสฺส สมณกสฺส วณฺณํ ภาสตีติ เอวมาทีสุ (4) ครหเณ ฯ
เอวมฺภนฺเตติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุนฺติอาทีสุ (5)
วจนสมฺปฏิจฺฉเน ฯ เอวํ พฺยา โข อหํ อาวุโส ภควตา ธมฺมํ
เทสิตํ อาชานามีติอาทีสุ (6) อากาเร ฯ เอหิ ตฺวํ มาณวก เยน
สมโณ อานนฺโท เตนุปสงฺกม อุปสงฺกมิตฺวา มม วจเนน สมณํ
อานนฺทํ อปฺปาพาธํ อปฺปาตงฺกํ ลหุฏฺฐานํ พลํ ผาสุวิหารํ
ปุจฺฉ สุโภ มาณโว โตเทยฺยปุตฺโต ภควนฺตํ อานนฺทํ อปฺปาพาธํ
อปฺปาตงฺกํ ลหุฏฺฐานํ พลํ ผาสุวิหารํ ปุจฺฉตติ เอวญฺจ วเทหิ
สาธุ กิร ภวํ อานนฺโท เยน สุภสฺส มาณวสฺส โตเทยฺยปุตฺตสฺส
นิเวสนํ เตนุปสงฺกมตุ อนุกมฺปํ อุปาทายาติอาทีสุ (7) นิทสฺสเน ฯ
ตํ กึ มญฺญถ กาลามา อิเม ธมฺมา กุสลา วา อกุสลา
วาติ ฯ อกุสลา ภนฺเต ฯ สาวชฺชา วา อนวชฺชา วาติ
สาวชฺชา ภนฺเต ฯ วิญฺญุครหิตา วา วิญฺญุปฺปสตฺถา วาติ ฯ
วิญฺญุครหิตา ภนฺเต ฯ สมตฺตา สมาทินฺนา อหิตาย ทุกฺขาย
# 1. องฺ. จตุกฺก. 21/122/165 ฯ 2. องฺ. ติก. 20/505/247 ฯ
# 3. ม. เอวเมวํ ฯ 4. สํ. ส. 15/627/235 ฯ 5. ม. วจนสมฺปฏิคฺคเห ฯ
# 6. ม. มู. 12/440/472 ฯ 7. ที. สี. 9/315/250 ฯ

* เล่มที่ 13 เอกกนิปาตวณฺณนา หน้า 6

สํวตฺตนฺติ โน วา กถํ โว เอตฺถ โหตีติ ฯ สมตฺตา ภนฺเต
สมาทินฺนา อหิตาย ทุกฺขาย สํวตฺตนฺติ เอวํ โน เอตฺถ
โหตีติอาทีสุ (1) อวธารเณ ฯ สฺวายมิธ อาการนิทสฺสนาวธารเณสุ
ทฏฺฐพฺโพ ฯ
ตตฺถ อาการตฺเถน เอวํสทฺเทน เอตมตฺถํ ทีเปติ ฯ
นานานยนิปุณมเนกชฺฌาสยสมุฏฺฐานํ อตฺถพฺยญฺชนสมฺปนฺนํ
วิวิธปาฏิหาริยํ ธมฺมตฺถเทสนาปฏิเวธคมฺภีรํ สพฺพสตฺตานํ
สกสกภาสานุรูปโต โสตปถมาคจฺฉนฺตํ ตสฺส ภควโต วจนํ
สพฺพปฺปกาเรน โก สมตฺโถ วิญฺญาตุํ สพฺพถาเมน ปน
โสตุกามตํ ชเนตฺวาปิ เอวมฺเม สุตํ มยาปิ เอเกนากาเรน
สุตนฺติ ฯ
นิทสฺสนตฺเถน นาหํ สยมฺภู น มยา อิทํ สจฺฉิกตนฺติ
อตฺตานํ ปริโมเจนฺโต เอวมฺเม สุตํ มยาปิ เอวํ สุตนฺติ อิทานิ
วตฺตพฺพํ สกลสุตฺตํ นิทสฺเสติ ฯ
อวธารณตฺเถน เอวํสทฺเทน (2) เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม
สาวกานํ ภิกฺขูนํ พหุสฺสุตานํ ยทิทํ อานนฺโท (3) สติมนฺตานํ
คติมนฺตานํ ธิติมนฺตานํ อุปฏฺฐากานํ ยทิทํ อานนฺโทติ เอวํ
ภควตา อายสฺมา อานนฺโท อตฺถกุสโล ธมฺมกุสโล พฺยญฺชน-
กุสโล นิรุตฺติกุสโล ปุพฺพาปรกุสโลติ (4) เอวํ ธมฺมเสนาปตินา จ
# 1. องฺ. ติก. 20/505/244 ฯ 2. ม. เอวํสทฺเทนาติ นตฺถิ ฯ
# 3. องฺ. เอก. 20/149/32 ฯ 4. องฺ. ปญจก. 22/169/255 ฯ