*เล่มที่ 12 หน้า 1

สารตฺถปฺปกาสินี นาม สํยุตฺตนิกายฏฺฐกถา
สฬายตนวคฺควณฺณนา
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
สฬายตนสํยุตฺตวณฺณนา

ปฐมปณฺณาสกวณฺณนา
สฬายตนวคฺคสฺส ปฐเม จกฺขุนฺติ เทฺว จกฺขูนิ ญาณ-
จกฺขุเจว มํสจกฺขุ จ ฯ ตตฺถ ญาณจกฺขุ ปญฺจวิธํ พุทฺธจกฺขุํ
ธมฺมจกฺขุํ สมนฺตจกฺขุํ ทิพฺพจกฺขุ ปญฺญาจกฺขูติ ฯ เตสุ พุทฺธ-
จกฺขุ นาม อาสยานุสยญาณญฺเจว อินฺทฺริยปโรปริยตฺตญาณญฺจ
ยํ พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โวโลเกนฺโตติ (1) อาคตํ ฯ ธมฺมจกฺขุํ นาม
เหฏฺฐิมา ตโย มคฺคา ตีณิ จ ผลานิ ยํ วิรชํ วีตมลํ
ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทีติ (2) อาคตํ ฯ สมนฺตจกฺขุํ นาม สพฺพญฺญุต-
ญาณํ ยํ ปาสาทมารุยฺห สมนฺตจกฺขุนฺติ(3) อาคตํ ฯ ทิพฺพจกฺขุํ
นาม อาโลกํ วฑฺฒเณน อุปฺปนฺนํ ญาณํ ยํ ทิพฺเพน
จกฺขุนา วิสุทฺเธนาติ (4) อาคตํ ฯ ปญฺญาจกฺขุํ นาม จตุสจฺจ-
ปริจฺเฉทกญาณํ ยํ จกฺขุํ อุทปาทีติ (5) อาคตํ ฯ
# 1. วิ. มหา. 4/9/11 ฯ ม. มู. 12/323/325 ฯ
#ม. ม. 13/511/463 ฯ 2. วิ. มหา. 4/16/22 ฯ
#ม. ม. 13/599/545 ฯ 3. วิ. มหา. 4/8/10 ฯ
# ม. มู. 12/322/325 ฯ ม. ม. 13/510/463 ฯ
#4. วิ. มหาวิ. 1/3/7 ฯ 5. วิ. มหา. 4/15/19 ฯ

*เล่มที่ 12 สฬายตนวคฺควณฺณนา หน้า 2

มํสจกฺขุปิ ทุวิธํ สสมฺภารจกฺขุ ปสาทจกฺขูติ ฯ เตสุ ยฺวายํ
อกฺขิกูปเก อกฺขิปฏเลหิ ปริวาริโต มํสปิณฺโฑ ยตฺถ จตสฺโส
ธาตุโย วณฺณคนฺธรโสชา สมฺภโว ชีวิตํ ภาโว จกฺขุปสาโท
กายปสาโทติ สงฺเขปโต เตรส สมฺภารา โหนฺติ ฯ วิตฺถารโต
ปน จตสฺโส ธาตุโย วณฺณคนฺธรโสชา สมฺภโวติ อิเม ปน
จตุสมุฏฺฐานวเสน ฉตฺตึส ชีวิตํ ภาโว จกฺขุปสาโท กายปฺ-
สาโทติ อิเม กมฺมสมุฏฺฐานา ตาว จตฺตาโรติ จตฺตาฬีส
สมฺภารา โหนฺติ ฯ อิทํ สสมฺภารจกฺขุ นาม ฯ ยํ ปเนตฺถ
เสตมณฺฑลปริจฺฉินฺเนน กณฺหมณฺฑเลน ปริวาริเต ทิฏฺฐมณฺฑเล (1)
สนฺนิวิฏฺฐรูปทสฺสนสมตฺถํ (2) อิทํ ปสาทจกฺขุํ นาม ฯ ตสฺส
ตโต ปเรสญฺจ โสตาทีนํ วิตฺถารกถา วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตาว ฯ
ตตฺถ ยทิทํ ปสาทจกฺขุ ตํ คเหตฺวา ภควา จกฺขุํ
ภิกฺขเว อนิจฺจนฺติอาทิมาห ฯ ตตฺถ จตูหิ การเณหิ อนิจฺจํ
อุทยพฺพยวนฺตตายาติอาทินา นเยน วิตฺถารกถา เหฏฺฐา
ปกาสิตาเยว ฯ โสตญฺจาติ (3) ปสาทโสตเมว อธิปฺเปตํ ฯ ตถาปิ
ฆานชิวฺหกายา ฯ มโนติ เตภูมกสมฺมสนจารจิตฺตํ ฯ อิติ อิทํ สุตฺตํ
ฉสุ อชฺฌตฺติกายตเนสุ ตีณิ ลกฺขณานิ ทสฺเสตฺวา กถิเต
พุชฺฌนกานํ อชฺฌาสเยน วุตฺตํ ฯ
ทุติยํ เทฺว ลกฺขณานิ ตติยํ เอกลกฺขณํ ทสฺเสตฺวา
กถิเต พุชฺฌนกานํ อชฺฌาสเยน วุตฺตํ ฯ เสสานิ ปน เตหิ
# 1 ม. ทิฏฺฐิมณฺฑเล ฯ 2 ม. เอตฺถนฺตเร ปสาทมตฺตนฺติ ทิสฺสติ ฯ
# 3 ม. โสตมฺปิ ฯ

*เล่มที่ 12 สฬายตนสํยุตฺตวณฺณนา หน้า 3

สลฺลกฺขิตานิ จ (1) เอตฺตเกเนว ตํ (2) สลฺลกฺเขสฺสนฺตีติ ฯ
จตุตฺเถ ฯ รูปคนฺธรสโผฏฺฐพฺพา จตุสมุฏฺฐานา สทฺโท
ทฺวิสมุฏฺฐาโน ธมฺมาติ เตภูมกธมฺมารมฺมณํ ฯ อิทมฺปิ พาหิเรสุ
ฉสุ อายตเนสุ ติลกฺขณํ ทสฺเสตฺวา กถิเต พุชฺฌนกานํ วเสน
วุตฺตํ ฯ ปญฺจเม ฉฏฺเฐ จ ทุติยตติเยสุ วุตฺตสทิโสว นโย ฯ
สตฺตมาทีนิ อตีตานาคเตสุ จกฺขาทีสุ อนิจฺจลกฺขณาทีนิ
สลฺลกฺเขตฺวา ปจฺจุปฺปนฺเนสุ พลวคาเหน กิลมนฺตานํ วเสน
วุตฺตานิ ฯ เสสํ สพฺพตฺถ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวาติ ฯ
อนิจฺจวคฺโค ปฐโม ฯ
ยมกวคฺคสฺส ปฐมทุติเยสุ ฯ อชฺฌตฺติกานนฺติ อชฺฌตฺตวเสน (3)
อชฺฌตฺติกานํ ฯ โย (4) ปน เนสํ อชฺฌตฺติกภาโว ฉนฺทราคสฺส
อธิมตฺตพลวตาย เวทิตพฺโพ ฯ มนุสฺสานํ หิ อนฺโตฆรํ วิย
ฉ อชฺฌตฺติกายตนานิ ฆรูปจารํ วิย ฉ พาหิรายตนานิ ฯ
ยถา เนสํ ปุตฺตทารธนธญฺญปุณฺเณ อนฺโตฆเร ฉนฺทราโค
อธิมตฺตพลวา โหติ ตตฺถ กสฺสจิ ปวิสิตุํ น เทนฺติ อปฺปมตฺเตน
ภาชนสทฺทมตฺเตนาปิ กึ เอตนฺติ วตฺตาโร ภวนฺติ เอวเมว
ฉสุ อชฺฌตฺติเกสุ อายตเนสุ อธิมตฺตพลวฉนฺทราโคติ ฯ อิติ อิมาย
ฉนฺทราคพลวตาย ตานิ อชฺฌตฺติกานีติ วุตฺตานิ ฯ
ฆรูปจาเร ปน โน ตถา พลวา โหติ ฯ ตตฺถ จรนฺเต
มนุสฺเสปิ จตุปฺปทานิปิ น สหสา นิวาเรนฺติ กิญจาปิ น
# 1 ม. วา ฯ 2 สี. วา ตํ ฯ ม.วา ฯ 3 ม. อชฌตฺตชฺฌตฺตวเสน ฯ
# 4 ม. โส ฯ

*เล่มที่ 12 สฬายตนวคฺควณฺณนา หน้า 4

วาเรนฺติ อนิจฺฉนฺตา ปน ปํสุปจฺฉิมตฺตมฺปิ คหิตุํ น วาเรนฺติ (1) ฯ
อิติ เนสํ ตตฺถ น อธิมตฺตพลวฉนฺทราโค โหติ ฯ รูปาทีสุปิ
ตตฺเถว (2) น อธิมตฺตพลวฉนฺทราโค ตสฺมา ตานิ พาหิรานีติ
วุตฺตานิ ฯ วิตฺถารโต ปน อชฺฌตฺติกพาหิรกถา วิสุทฺธิมคฺเค
วุตฺตาว ฯ เสสํ ทฺวีสุปิ สุตฺเตสุ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมว ฯ ตถา
ตติยจตุตฺเถสุ ฯ
ปญฺจเม นิสฺสฏาติ นิกฺขนฺตา ฯ วิสญฺญุตฺตาติ
โนสํยุตฺตา ฯ วิปฺปมุตฺตาติ โนอธิมุตฺตา ฯ วิมริยาทิกเตน (3)
เจตสาติ นิมฺมริยาทีกเตน เจตสา ฯ ยํ หิ กิเลสชาตํ วา
วฏฺฏํ วา อปฺปหีนํ โหติ เตน เสขานํ จิตฺตํ สมริยาทีกตํ
นาม ฯ ยํ ปหีนํ เตน วิมริยาทีกตํ ฯ อิธ ปน สพฺพโส
กิเสสานํ เจว วฏฺฏสฺส จ ปหีนตฺตา วิมริยาทีกเตน
กิเลสวฏฺฏปริยาทํ อติกฺกนฺเตน (4) [5] วิหรึสูติ อตฺโถ ฯ ฉฏฺเฐปิ
เอเสว นโย ฯ ฉสุปิ ปเนเตสุ จตุสจฺจเมว กถิตนฺติ
เวทิตพฺพํ ฯ
สตฺตมาทีสุ จตูสุ วฏฺฏวิวฏฺฏเมว กถิตํ ฯ อนุปุพฺพิกถา
ปน เนสํ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพาติ ฯ
ยมกวคฺโค ทุติโย
# 1. ม. น เทนฺติ ฯ 2. ม. ตเถว ฯ 3. ยุ. วิมริยาทิกเตน ฯ
# 4. ม. อติกฺกนฺเตน ฯ 5. ม. เอตฺถนฺตเร จิตฺเตนาติ ทิสฺสติ ฯ

*เล่มที่ 12 สฬายตนสํยุตฺตวณฺณนา หน้า 5

สพฺพวคฺคสฺส ปฐเม สพฺพํ โว ภิกฺขเวติ สพฺพํ นาม
จตุพฺพิธํ สพฺพสพฺพํ อายตนสพฺพํ สกฺกายสพฺพํ ปเทสสพฺพนฺติ ฯ
ตตฺถ
น ตสฺส อทฺทิฏฺฐมิธตฺถิ กิญฺจิ
อโถ อวิญฺญาตมชานิตพฺพํ
สพฺพํ อภิญฺญาสิ ยทตฺถิ เนยฺยํ
ตถาคโต เตน สมนฺตจกฺขูติ (1)
อิทํ สพฺพสพฺพํ นาม ฯ สพฺพํ โว ภิกฺขเว เทสิสฺสามิ ตํ
สุณาถาติ (2) อิทํ อายตนสพฺพํ นาม ฯ สพฺพธมฺมมูลปริยายํ โว
ภิกฺขเว เทสิสฺสามีติ (3) อิทํ สกฺกายสพฺพํ นาม ฯ สพฺพธมฺเมสุ
วา ปฐมสมนฺนาหาโร อุปฺปชฺชติ จิตฺตํ มโน มานสํ ฯเป ฯ
ตชฺชา มโนวิญญาณธาตูติ (4) อิทํ ปเทสสพฺพํ นาม ฯ อิติ
ปญฺจารมฺมณมตฺตํ ปเทสสพฺพํ ฯ เตภูมกธมฺมา สกฺกายสพฺพํ ฯ
จตุภูมกธมฺมา อายตนสพฺพํ ฯ ยงฺกิญฺจิ เนยฺยํ สพฺพสพฺพํ ฯ
ปเทสสพฺพํ สกฺกายสพฺพํ น ปาปุณาติ ฯ สกฺกายสพฺพํ
อายตนสพฺพํ น ปาปุณาติ ฯ อายตนสพฺพํ สพฺพสพฺพํ น
ปาปุณาติ ฯ กสฺมา ฯ สพฺพญฺญุตญาณสฺส อยํ นาม ธมฺโม
อารมฺมณํ น โหตีติ นตฺถิตาย ฯ อิมสฺมึ ปน สุตฺเต
# 1.ขุ. มหา. 29/727/436 ฯ ขุ. จูฬ. 30/216/113 ฯ
# ขุ. ปฏิ. 31/291/193 ฯ 2. สํ. สฬา. 18/24/19 ฯ
# 3. ม. มู 12/1/1 ฯ 4. อภิ. วิ. 35/130/110 ฯ

*เล่มที่ 12 สฬายตนวคฺควณฺณนา หน้า 6

อายตนสพฺพํ อธิปฺเปตํ ฯ
ปจฺจกฺขายาติ ปฏิกฺขิปิตฺวา ฯ วาจาวตฺถุกเมวสฺสาติ (1) วาจาย
วตฺตพฺพํ วตฺถุมตฺตกเมว ภเวยฺย ฯ อิมานิ ปน ทฺวาทสายตนานิ
อติกฺกมิตฺวา อยํ นาม อญฺโญ สภาวธมฺโม อตฺถีติ ทสฺเสตุํ
น สกฺกุเณยฺย ฯ ปุฏฺโฐ จ น สมฺปาเยยฺยาติ (2) กตมํ อญฺญํ
สพฺพํ นามาติ ปุจฺฉิโต อิทํ นามาติ วจเนน สมฺปาเทตุํ
น สกฺกุเณยฺย ฯ วิฆาตํ อาปชฺเชยฺยาติ ทุกฺขํ อาปชฺเชยฺย ฯ
ยถา ตํ ภิกฺขเว อวิสยสฺมินฺติ เอตฺถ ตนฺติ นิปาตมตฺตํ ฯ
ยถาติ การณวจนํ ฯ ยสฺมา อวิสเย ปุฏฺโฐติ อตฺโถ ฯ
อวิสยสฺมึ หิ สตฺตานํ วิฆาโตว โหตีติ(3) ฯ กูฏาคารมตฺตสิลํ
สีเสน อุกฺขิปิตฺวา คมฺภีเร อุทเก ตรณํ อวิสโย ตถา
จนฺทิมสูริยานํ อากฑฺฒิตฺวา ปาตนํ ตสฺมึ อวิสเย วายมนฺโต
วิฆาตเมว อาปชฺชติ เอวํ อิมสฺมิมฺปิ อวิสเย วิฆาตเมว
อาปชฺเชยฺยาติ อธิปฺปาโย ฯ
ทุติเย ฯ สพฺพ ปหานายาติ(4) สพฺพสฺส ปหานาย ฯ
จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตนฺติ จกฺขุสมฺผสฺสํมูเล ปจฺจยํ(5)
กตฺวา อุปฺปนฺนา สมฺปฏิจฺฉนฺนสนฺตีรณโวฏฺฐพฺพชวนเวทนา ฯ
จกฺขุวิญฺญาณสมฺปยุตฺตสฺส ปน วตฺตพฺพเมว นตฺถิ ฯ โสต-
ทฺวาราทิเวทนาปจฺจยาทีสุปิ เอเสว นโย ฯ เอตฺถ ปน มโนติ
#1. ม. วตฺถุกเมวสฺส ฯ ยุ. วตฺถุเรวสฺส ฯ 2. ยุ. สมฺปาเปยฺย ฯ
3. ม. โหติ ฯ 4. ม. ยุ. สพฺพปฺปหานาย ฯ
5. ม. จกฺขุสมฺผสฺสํ มูลปจฺจยํ ฯ