*เล่มที่ 9 หน้า 1
ปปญฺจสูทนี นาม มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถา
มชฺฌิมปณฺณาสกวณฺณนา
_______________
คหปติวคฺควณฺณนา
กนฺทรกสุตฺตวณฺณนา
เอวมฺเม สุตนฺติ กนฺทรกสุตฺตํ ฯ ตตฺถ จมฺปายนฺติ
เอวํนามเก นคเร ฯ ตสฺส หิ นครสฺส อารามโปกฺขรณีอาทีสุ
เตสุ เตสุ ฐาเนสุ จมฺปกรุกฺขาว อุสฺสนฺนา อเหสุํ ตสฺมา
จมฺปาติ สงฺขํ อคมาสิ ฯ คคฺคราย โปกฺขรณิยา ตีเรติ ตสฺส
จมฺปกนครสฺส (1) อวิทูเร คคฺคราย นาม ราชมเหสิยา ขนิตตฺตา
คคฺคราติ ลทฺธโวหารา โปกฺขรณี อตฺถิ ฯ ตสฺสา ตีเร สมนฺตโต
นีลาทิปญฺจวณฺณกุสุมปฏิมณฺฑิตํ มหนฺตํ จมฺปกวนํ ฯ ตสฺมึ
ภควา กุสุมคนฺธสุคนฺเธ จมฺปกวเน วิหรติ ฯ ตํ สนฺธาย
คคฺคราย โปกฺขรณิยา ตีเรติ วุตฺตํ ฯ มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน
สทฺธินฺติ อทสฺสิตปริจฺเฉเทน มหนฺเตน ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ ฯ
เปสฺโสติ ตสฺส นามํ ฯ หตฺถาโรหปุตฺโตติ หตฺถาจริยปุตฺโต ฯ (2)
กนฺทรโก จ ปริพฺพาชโกติ กนฺทรโกติ เอวํนาโม ฉนฺน-
ปริพฺพาชโก ฯ อภิวาเทตฺวาติ ฉพฺพณฺณานํ ฆนพุทฺธรสฺมีนํ อนฺตรํ
ปวิสิตฺวา ปสนฺนลาขารเส นิมฺมุชฺชมาโน วิย สิงฺคิสุวณฺณวณฺณํ
# 1. ม. จมฺปานครสฺส ฯ 2. ม. หตฺถาจริยสฺส ปุตฺโต ฯ

*เล่มที่ 9 คหปติวคฺควณฺณนา หน้า 2

ทุสฺสวรํ ปสาเรตฺวา สสีสํ ปารุปมาโน วิย วณฺณคนฺธสมฺปนฺนํ
จมฺปกปุปฺผปิลนฺธนํ (3) สิรสา สมฺปฏิจฺฉนฺโต วิย สิเนรุปาทํ
อุปคจฺฉนฺโต ปุณฺณจนฺโท วิย ภควโต จกฺกลกฺขณปฏิมณฺฑิเต
อลฺลตฺตกวณฺณผุลฺลปทุมสสฺสิริเก ปาเท วนฺทิตฺวาติ อตฺโถ ฯ
เอกมนฺตํ นิสีทีติ ฉนิสชฺชโทสวิรหิเต เอกสฺมึ โอกาเส นิสีทิ ฯ
ตุณฺหีภูตํ ตุณฺหีภูตนฺติ ยโต ยโต อนุวิโลเกติ ฯ ตโต ตโต
ตุณฺหีภูตํเยวาติ (1)อตฺโถ ฯ ตตฺถ หิ เอกภิกฺขุสฺสาปิ หตฺถกุกฺกุจฺจํ
วา ปาทกุกฺกุจฺจํ วา นตฺถิ ฯ สพฺเพว (2) ภควโต เจว คารเวน
อตฺตโน จ สิกฺขิตสิกฺขตาย อญฺญมญฺญํ วิคตสลฺลาปา อนฺตมโส
อุกฺกาสิตสทฺทํปิ อกโรนฺตา สุนิขาตอินฺทขีลา วิย นิวาตฏฺฐาเน
สนฺนิสินฺนมหาสมุทฺทอุทกํ วิย กาเยนปิ นิจฺจลา มนสาปิ
อวิกฺขิตฺตา รตฺตวลาหกา วิย สิเนรุกูฏํ ภควนฺตํ ปริวาเรตฺวา
นิสีทึสุ ฯ ปริพฺพาชกสฺส เอวํ สนฺนิสินฺนํ ปริสํ ทิสฺวา มหนฺตํ
ปีติโสมนสฺสํ อุปฺปชฺชิ ฯ อุปฺปนฺนํ จ (3)ปน อนฺโตหทยสฺมึเยว
สนฺนิทหิตุํ (4) อสกฺโกนฺโต ปิยสมุทาจารํ (5) สมุฏฺฐาเปสิ ฯ ตสฺมา
อจฺฉริยํ โภ โคตมาติอาทิมาห ฯ (6)
ตสฺส อนฺธสฺส ปพฺพตาโรหนํ วิย นิจฺจํ น โหตีติ
อจฺฉริยํ ฯ อยํ ตาว ตนฺตินโย ฯ (7) อยํ ปน อฏฺฐกถานโย ฯ
# 1. ม. ตุณฺหีภูตเมวาติ ฯ 2. ม. สพฺเพ ฯ 3. ม. มยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
# 4. สี. สนฺนิสีเทตุํ ฯ 5. ม. ปิยสมุทฺทาหารํ ฯ
# 6. ม. อจฺฉริยํ โภติอาทิมาห ฯ 7 ม. สทฺทนโย ฯ

*เล่มที่ 9 กนฺทรกสุตฺตวณฺณนา หน้า 3

อจฺฉรานํ โยคนฺติ (1) อจฺฉริยํ ฯ อจฺฉรํ ปหริตุํ ยุตฺตนฺติ อตฺโถ ฯ
อภูตปุพฺพภูตนฺติ อพฺภูตํ ฯ อุภยมฺเปตํ วิมฺหยาวหสฺเสตํ อธิวจนํ ฯ
ตํ ปเนตํ ครหอจฺฉริยํ ปสํสาอจฺฉริยนฺติ ทุวิธํ โหติ ตตฺถ
อจฺฉริยํ โมคฺคลฺลาน อพฺภูตํ โมคฺคลฺลาน ฯ ยาว พาหาคหณาปิ
นาม โส โมฆปุริโส อาคมิสฺสตีติ (2) อิทํ ครหอจฺฉริยํ นาม ฯ
อจฺฉริยํ นนฺทมาเต อพฺภูตํ นนฺทมาเต ฯ ยตฺร หิ นาม
จิตฺตุปฺปาทํปิ ปริโสเธสฺสสีติ (3) อิทํ ปสํสาอจฺฉริยํ นาม ฯ อิธาปิ
อิทเมว อธิปฺเปตํ ฯ อยญฺหิ ปสํสนฺโต เอวมาห ฯ
ยาวญฺจิทนฺติ เอตฺถ อิทนฺติ นิปาตมตฺตํ ฯ ยาวาติ
ปมาณปริจฺเฉโท ฯ ยาว สมฺมาปฏิปาทิโต ฯ ยตฺตเกน ปมาเณน
สมฺมาปฏิปาทิโต น สกฺกา ตสฺส(4) วณฺเณตุํ อถโข อจฺฉริย-
เมเวตํ อพฺภูตเมเวตนฺติ วุตฺตํ โหติ เอตปรมํเยวาติ เอวํ
สมฺมาปฏิปาทิโต เอส ภิกฺขุสงฺโฆ ตสฺสาปิ ภิกฺขุสงฺฆสฺส
ปรโมติ เอตปรโม ฯ ตํ เอตปรมํ ฯ ยถา อยํ ปฏิปาทิโต
เอวํ ปฏิปาทิตํ กตฺวา ปฏิปาเทสุํ น อิโต ภิยฺโยติ อตฺโถ ฯ
ทุติยนเย เอวํ ปฏิปาเทสฺสนฺติ น อิโต ภิยฺโยติ โยเชตพฺพํ ฯ
ตตฺถ ปฏิปาทิโตติ อภิสมาจาริกวตฺตํ อาทึ กตฺวา สมฺมา
อปจฺจนีกปฏิปตฺติยํ โยชิโต ฯ อถ กสฺมา อยํ ปริพฺพาชโก
# 1. ม. อจฺฉราโยคฺคนฺติ ฯ
# 2. ม. อาคเมสฺสตีติ ฯ วิ. จุลฺ. 7/448/285 ฯ องฺ. อฏฺฐก. 23/110/20 ฯ
# 3. องฺ. สตฺตก. 23/50/66 ฯ 4. ม. วณฺเณ วตฺตุํ ฯ

*เล่มที่ 9 คหปติวคฺควณฺณนา หน้า 4

อตีตานาคเต พุทฺเธ ทสฺเสติ ฯ กิมสฺส ติยทฺธชานนญาณํ อตฺถีติ
นตฺถิ นยคฺคาเหปิ ปน ฐตฺวา (1)เยนากาเรน อยํ ภิกฺขุสงฺโฆ
สนฺนิสินฺโน ทนฺโต วินีโต อุปสนฺโน ฯ อตีตพุทฺธาปิ เอตปรมํเยว
กตฺวา ปฏิปชฺชาเปสุํ อนาคตพุทฺธาปิ ปฏิปชฺชาเปสฺสนฺติ นตฺถิ
อิโต อุตฺตริ ปฏิปาทนาติ มญฺญมาโน อนุพุทฺธิยา เอวมาห ฯ
เอวเมตํ กนฺทรกาติ ปาฏิเอกฺโก อนุสนฺธิ ภควา กิร
ตํ สุตฺวา กนฺทรก ตฺวํ ภิกฺขุสงฺฆํ อุปสนฺโตติ วทสิ อิมสฺส
ปน ภิกฺขุสงฺฆสฺส อุปสนฺตการณํ ตุยฺหํ อปากฏํ น หิ ตฺวํ
สมตึสปารมิโย ปูเรตฺวา กุสลมูลํ ปริปาเจตฺวา โพธิปลฺลงฺเก
สพฺพญฺญุตญาณํ ปฏิวิชฺฌิ มยา ปน ปารมิโย ปูเรตฺวา
ญาตตฺถจริยํ โลกตฺถจริยํ พุทฺธตฺถจริยญฺจ โกฏึ ปาเปตฺวา
โพธิปลฺลงฺเก สพฺพญฺญุตญาณํ ปฏิวิทฺธํ มยฺหํ เอเตสํ
อุปสนฺตการณํ ปากฏนฺติ ทสฺเสตุํ อิมํ เทสนํ อารภิ ฯ
สนฺติ หิ กนฺทรกาติ ปาฏิเอกฺโก อนุสนฺธิ ภควโต กิร
เอตทโหสิ อยํ ปริพฺพาชโก อิมํ ภิกฺขุสงฺฆํ อุปสนฺโตติ วทติ
อยญฺจ ภิกฺขุสงฺโฆ กปฺเปตฺวา ปกปฺเปตฺวา กุหกภาเวน
อิริยาปถํ สณฺฐเปนฺโต จิตฺเตน อนุปสนฺโต น อุปสนฺตาการํ
ทสฺเสติ เอตฺถ ปน ภิกฺขุสงฺเฆ ปฏิปทํ ปูรยมานาปิ ปฏิปทํ
ปูเรตฺวา มตฺถกํ ปตฺตา ฐิตภิกฺขูปิ อตฺถิ ตตฺถ ปฏิปทํ ปูเรตฺวา
# 1. ม. นยคฺคาเหน ปน วตฺวา ฯ

*เล่มที่ 9 กนฺทรกสุตฺตวณฺณนา หน้า 5

มตฺถกํ ปตฺตา อตฺตนา ปฏิวิทฺธคุเณเหว อุปสนฺตา ปฏิปทํ
ปูรยมานา อุปริมคฺคสฺส วิปสฺสนาย อุปสนฺตา อิโต มุตฺตา
ปน อวเสสา จตูหิ สติปฏฺฐาเนหิ อุปสนฺตา ตํ เนสํ
อุปสนฺตการณํ ทสฺเสสฺสามีติ อิมินา จ อิมินา จ การเณน
อยํ ภิกฺขุสงฺโฆ อุปสนฺโตติ ทสฺเสตุํ สนฺติ หิ กนฺทรกาติ-
อาทิมาห ฯ
ตตฺถ อรหนฺโต ขีณาสวาติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ ตํ
มูลปริยายสุตฺตวณฺณายเมว วุตฺตํ เสขปฏิปทมฺปิ ตตฺเถว
วิตฺถาริตํ ฯ สนฺตตสีลาติ สตตสีลา นิรนฺตรสีลา ฯ สนฺตต-
วุตฺติโนติ ตสฺเสว เววจนํ สนฺตตชีวิกา วาติปิ อตฺโถ ฯ ตสฺมึ
สนฺตตสีเล ฐตฺวาว ชีวิกํ กปฺเปนฺติ น ทุสฺสีลฺยํ มรณํ
ปาปุณนฺตีติ อตฺโถ ฯ
นิปกาติ เนปกฺเกน สมนฺนาคตา ปญฺญวนฺโต นิปก-
วุตฺติโนติ ปญฺญาย ฐตฺวา ชีวิตํ กปฺเปนฺติ ฯ ยถา เอกจฺโจ
สาสเน ปพฺพชิตฺวาปิ ชีวิตการณา ฉสุ อโคจเรสุ จรติ
เวสิยโคจโร โหติ วิธวถูลกุมาริกปณฺฑกปานาคารภิกฺขุนีโคจโร
โหติ สํสฏฺโฐ วิหรติ ราชูหิ ราชมหามตฺเตหิ ติตฺถิเยหิ
ติตฺถิยสาวเกหิ อนนุโลมิเกน คิหิสํสคฺเคน (1) เวชฺชกมฺมํ กโรติ
ทูตกมฺมํ กโรติ ปหิณกมฺมํ กโรติ คณฺฑํ ผาเลติ อรุมกฺขนํ
# 1. อภิ. วิ. 35/604/332 ฯ

*เล่มที่ 9 คหปติวคฺควณฺณนา หน้า 6

เทติ อุทฺธํวิเรจนํ เทติ อโธวิเรจนํ เทติ นตฺถุเตลํ ปจติ
ปิวนเตลํ ปจติ เวฬุทานํ เทติ ปตฺตทานํ ปุปฺผทานํ ผลทานํ
สินานทานํ ทนฺตกฏฺฐทานํ มุโขทกทานํ จุณฺณมตฺติกทานํ เทติ (1)
ปาตุกมฺยํ (2) กโรติ มุคฺคสูปิยํ ปาริภฏฺยํ ชงฺฆเปสนิกํ กโรตีติ
เอกวีสติวิธาย อเนสนาย ชีวิตํ กปฺเปนฺโต อนิปกวุตฺติ นาม
โหติ น ปญฺญาย ฐตฺวา ชีวิตํ กปฺเปติ ตโต กาลกิริยํ
กตฺวา สมณยกฺโข นาม หุตฺวา ตสฺส สงฺฆาฏิปิ อาทิตฺตา
โหติ สมฺปชฺชลิตาติ วุตฺตนเยน มหาทุกฺขํ อนุโภติ เอวํวิธา
อหุตฺวา ชีวิตเหตุปิ สิกฺขาปทํ อนติกฺกมนฺโต จตุปาริสุทฺธิสีเล
ปติฏฺฐาย ยถาพลํ พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหิตฺวา รถวินีตปฏิปทํ
มหาโคสิงฺคปฏิปทํ มหาสุญฺญตาปฏิปทํ อนงฺคณปฏิปทํ ธมฺม-
ทายาทปฏิปทํ นาลกปฏิปทํ ตุวฏฺฏกปฏิปทํ จนฺโทปมปฏิปทนฺติ
อิมานิ อริยปฏิปทานิ ปูเรนฺโต จตุปจฺจยสนฺโตสภาวนาราม-
อริยวํสปฏิปตฺติยํ กายสกฺขิโน หุตฺวา อนีกา นิกฺขนฺตหตฺถี วิย
ยูถา วิสฺสฏฺฐสีโห วิย นิปฺปจฺฉาพนฺธา มหานาวา (3) วิย จ
คมนาทีสุ เอกวิหาริโน วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา อชฺช อชฺช (4)
อรหตฺตนฺติ ปวตฺตอุสฺสาหา วิหรนฺตีติ อตฺโถ ฯ
สุปติฏฺฐิตจิตฺตาติ จตูสุ สติปฏฺฐาเนสุ สุฏฺฐุ ฐิตจิตฺตา (5)
# 1. สี. จุณฺณทานํ มตฺติกทานํ 2. ม. ปากฏมยํ ฯ
# 3. สี. นิปฺปจฺจาพนฺธมหานาวา ฯ ม. นิปฺปจฺจาพนฺธมหานาวา ฯ
# 4 ม. อชฺชอชฺเชว ฯ 5. ม. สุฏฺฐุปิฐิตจิตตา ฯ