*เล่มที่ 6 หน้า 1

สุมงฺคลวิลาสินี นาม ทีฆนิกายฏฺฐกถา
ปาฏิกวคฺควณฺณนา

ปาฏิกสุตฺตวณฺณนา
สุนกฺขตฺตวตฺถุวณฺณนา
เอวมฺเม สุตํ ฯเป ฯ มลฺเลสุ วิหรตีติ ปาฏิกสุตฺตํ ฯ
ตตฺรายํ อนุปุพฺพปทวณฺณนา ฯ(1) มลฺเลสุ วิหรตีติ มลฺลา นาม
ชานปทิโน ราชกุมารา เตสํ นิวาโส เอโกปิ ชนปโท รุฬฺหิ-
สทฺเทน(2) มลฺลาติ วุจฺจติ ฯ ตสฺมึ มลฺเลสุ ชนปเท ฯ อนุปิยํ
นาม มลฺลานํ นิคโมติ อนุปิยนฺติ เอวํนามโก มลฺลานํ
ชนปทสฺส เอโก นิคโมฯ ตํ โคจรคามํ กตฺวา เอกสฺมึ
ฉายูทกสมฺปนฺเน วนสณฺเฑ วิหรตีติ อตฺโถ ฯ อโนปิยนฺติปิ
ปาโฐ ฯ ปาวิสีติ ปวิฏฺโฐ ฯ ภควา ปน น ตาว ปวิฏฺโฐ
ปวิสิสฺสามีติ นิกฺขนฺตตฺตา ปน ปาวิสีติ วุตฺโต ฯ ยถา กึ ฯ
ยถา คามํ คมิสฺสามีติ นิกฺขนฺโต ปุริโส ตํ คามํ อปฺปตฺโตปิ (3)
กุหึ ยุตฺถนฺนาโมติ วุตฺเต คามํ คโตติ วุจฺจติ เอวํ ฯ
เอตทโหสีติ คามสมีเป ฐตฺวา สุริยํ (4) โอโลเกนฺตสฺส เอตํ
อโหสิ ฯ อติปฺปโค โขติ อติวิย ปโต(5) โข น ตาว กุเลสุ
# 1. ม. อปุพฺพปทวณฺณนา ฯ 2. ม.รุฬฺหีสทฺเทน ฯ 3. ม.อปตฺโตปิ ฯ
4. ม.สูริยํ ฯ 5. ม.ปโค ฯ

*เล่มที่ 6 ปาฏิกวคฺควณฺณนา หน้า 2

ยาคุภตฺตํ นิฏฺฐิตนฺติ ฯ กึ ปน ภควา กาลํ อชานิตฺวา
นิกฺขนฺโตติ ฯ น อชานิตฺวา ฯ ปจฺจูสกาเลเยว หิ ภควา
ญาณชาลํ ปตฺถริตฺวา โลกํ โวโลเกนฺโต ญาณชาลสฺส (1) อนฺโต
ปวิฏฺฐํ ภคฺควโคตฺตํ ฉนฺนปริพฺพาชกํ ทิสฺวา อชฺชาหํ อิมสฺส
ปริพฺพาชกสฺส มยา ปุพฺเพ กตการณํ อาหริตฺวา(2) ธมฺมํ
กเถสฺสามิ ฯ สา ธมฺมกถา อสฺส มยิ ปสาทปฏิลาภวเสน
สผลา ภวิสฺสตีติ ญตฺวาว ปริพฺพาชการามํ ปวิสิตุกาโม
อติปฺปโคว นิกฺขมิ ฯ ตสฺมา ตตฺถ ปวิสิตุกามตาย เอวํ จิตฺตํ
อุปฺปาเทสิ.
เอตทโวจาติ ภควนฺตํ ทิสฺวา มานตฺถทฺธตํ อกตฺวา
สตฺถารํ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา เอตํ เอตุ โข ภนฺเตติ อาทิกํ วจนํ
อโวจ ฯ ยุมํ ปริยายนฺติ ยุมํ วารํ ฯ อชฺช ยุมํ อาคมนวารนฺติ
อตฺโถ ฯ กึ ปน ภควา ปุพฺเพปิ ตตฺถ คตปุพฺโพปิ ฯ(3) น
คตปุพฺโพ ฯ โลกสมุทาจารวเสน ปน เอวมาห ฯ โลกิยา หิ
จิรสฺสํ อาคตมฺปิ อนาคตปุพฺพมฺปิ มนาปชาติยํ(4) อาคตํ ทิสฺวา
กุโต ภวํ อาคโต ฯ จิรสฺสํ ภวํ อาคโต ฯ กถํ เต ยุธาคมน-
มคฺโค ญาโต ฯ กึ มคฺคมุโฬฺหสีติ อาทีนิ วทนฺติ ฯ ตสฺมา อยํ(5)
มฺปิ โลกสมุทาจารวเสน เอวมาหาติ เวทิตพฺโพ ฯ ยุทมาสนนฺติ อตฺตโน
#1. สี.พุทฺธญาณสฺส ฯ 2. ม.สมาหริตฺวา ฯ 3. ม.คตปุพฺโพติ ฯ
#4. ม.มนาปชาติกํ ฯ 5. ม. อยมฺปิ ฯ

*เล่มที่ 6 ปาฏิกสุตฺตวณฺณนา หน้า 3

นิสินฺนาสนํ ปปฺโผเฏตฺวา ททมาโน เอวมาห ฯ
สุนกฺขตฺโต ลิจฺฉวิปุตฺโตติ สุนกฺขตฺโต นาม ลิจฺฉวิราช-
ปุตฺโต ฯ โส กิร ตสฺส คิหิสหาโย โหติ ฯ กาเลน กาลํ ตสฺส
สนฺติกํ อาคจฺฉติ ฯ (2)ปจฺจกฺขาโตติ ปจฺจกฺขามิทานาหํ ภนฺเต
ภควนฺตํ ฯ นทานาหํ ภนฺเต ภควนฺตํ อุทฺทิสฺส วิหริสฺสามีติ
เอวํ ปฏิอกฺขาโต นิสฺสฏฺโฐ ปริจฺจตฺโต ฯ
ภควนฺตํ อุทฺทิสฺสาติ ภควา เม สตฺถา ฯ ภควโต อหํ
โอวาทํ ปฏิกโรมีติ เอวํ อปทิสิตฺวา ฯ โกสนฺโต กนฺติ(3) ยาจโก
วา ยาจิตกํ ปจฺจาจิกฺเขยฺย ฯ ยาจิตโก วา ยาจกํ ฯ ตฺวํ ปน
เนว ยาจโก น ยาจิตโก ฯ เอวํ สนฺเต โมฆปุริส โก สนฺโต
โก สมาโน กํ ปจฺจาจิกฺขสีติ ทสฺเสติ ฯ ปสฺส โมฆปุริสาติ
ปสฺส ตุจฺฉปุริส ฯ ยาวญฺจ เต ยุทํ อปรทฺธนฺติ ยตฺตกํ อิทํ
ตว อปรทฺธํ ฯ ยตฺตโก เต อปราโธฯ ตตฺตโก โทโสติ เอวาหํ
ภวนฺตํ (4) โทสํ อาโรเปมีติ ทสฺเสติ ฯ
อุตฺตริมนุสฺสธมฺมาติ ปญฺจสีลทสสีลสงฺขาตา มนุสฺสธมฺมา
อุตฺตริ ฯ ยุทฺธิปาฏิหาริยนฺติ ยุทฺธิภูตํ ปาฏิหาริยํ ฯ กเต วาติ
กตมฺหิ วา ฯ ยสฺสตฺถายาติ ยสฺส ทุกฺขกฺขยสฺส อตฺถาย ฯ โส
นิยฺยาติ ตกฺกรสฺสาติ โส ธมฺโม ตกฺกรสฺส ยถา มยา ธมฺโม
#1. ม.เอตฺถนฺตเร สมฺปาเทตฺวาติ ทิสฺสติ ฯ 2. ม.ยุ.คจฺฉติ ฯ
#3. ม.โกสนฺโต กํ ปจฺจาจิกฺขสีติ ฯ 4. ม.ภคฺควตสฺส ฯ

*เล่มที่ 6 ปาฏิกวคฺควณฺณนา หน้า 4

เทสิโต ฯ ตถา การกสฺส สมฺมาปฏิปนฺนสฺส ปุคฺคลสฺส สพฺพ-
วฏฺฏทุกฺขกฺขยาย อมตนิพฺพานสจฺฉิกิริยาย(1) คจฺฉติ(2) สํวตฺตตีติ
ปุจฺฉติ ฯ ตตฺร สุนกฺขตฺตาติ ตสฺมึ สุนกฺขตฺต มยา เทสิเต
ธมฺเม ตกฺกรสฺส สมฺมาทุกฺขกฺขยาย สํวตฺตมาเน กึ อุตฺตริ-
มนุสฺสธมฺมา ยุทฺธิปาฏิหาริยํ กตํ กริสฺสติ ฯ โก เตน กเตน
อตฺโถ ฯ ตสฺมิญฺหิ กเตปิ อกเตปิ มม สาสนสฺส ปริหานิ นตฺถิ
เทวมนุสฺสานญฺหิ อมตนิพฺพานํ สมฺปาปนตฺถาย อหํ ปารมิโย
ปูเรสึ ฯ น ปาฏิหาริยกรณตฺถายาติ ปาฏิหาริยสฺส นิรตฺถกตํ
ทสฺเสตฺวา ปสฺส โมฆปุริสาติ ทุติยํ โทสํ อาโรเปสิ ฯ
อคฺคญฺญนฺติ โลกปญฺญตฺตึ ฯ ยุทํ นาม โลกสฺส อคฺคนฺติ
เอวํ ชานิตพฺพํ(3) อคฺคมริยาทํ น ตํ ปญฺญเปตีติ วทติ ฯ
เสสเมตฺถ อนนฺตรวารานุสาเรเนว(4) เวทิตพฺพํ ฯ อเนกปริยาเยน
โขติ ยุทํ กสฺมา อารทฺธํฯ สุนกฺขตฺโต กิร ภควโต คุณํ
มกฺเขสฺสามิ ฯ โทสํ ปญฺญเปสฺสามีติ เอตฺตกํ วิปฺปลปิตฺวา
ภควโต กถํ สุณนฺโต อปฺปติฏฺโฐ นีรโว(5) อฏฺฐาสิ(6) ฯ อถ
ภควา สุนกฺขตฺต เอวํ ตฺวํ มกฺขิภาเว ฐิโต สยเมว ครหํ
ปาปุณิสฺสสีติ มกฺขิภาเว อาทีนวทสฺสนตฺถํ อเนกปริยาเยนาติ
อาทิมาห ฯ
#1. ยุ.อมตมหานิพฺพาน... ฯ 2. ม.เอตฺถนฺตเร น คจฺฉติ สํวตฺตติ นาติ ทิสฺสติ ฯ
3. ม.ชานิคพฺพมฺปิ ฯ 4. ม.อนนฺตรวาทานุสาเรเนว ฯ 5. ม.นิรโว ฯ 6. สี.อโหสิ ฯ

*เล่มที่ 6 ปาฏิกสุตฺตวณฺณนา หน้า 5

ตตฺถ อเนกปริยาเยนาติ อเนกการเณน ฯ วชฺชิคาเมติ
วชฺชิราชูนํ (1) คาเม เวสาลีนคเร ฯ โน วิสหีติ นาสกฺขิ ฯ โส
อวิสหนฺโตติ โส สุนกฺขตฺโต ยสฺส ปุพฺเพ ติณฺณํ รตนานํ
วณฺณํ กเถนฺตสฺส มุขํ นปฺปโหติ ฯ โสทานิ เตเนว มุเขน
อวณฺณํ กเถติ ฯ(2) อวิสหนฺโตติ(3) อสกฺโกนฺโต พฺรหฺมจริยํ จริตุํ
อตฺตโน พาลตาย อวณฺณํ กเถตฺวา หีนายาวตฺโตติ ฯ(3) พุทฺโธ
ปน สุพุทฺโธว ฯ ธมฺโม สฺวากฺขาโตว ฯ สํโฆ สุปฏิปนฺโนว ฯ เอวํ
ตีณิ รตนานิ โถเมนฺตา มนุสฺสา ตุยฺเหว โทสํ ทสฺเสนฺตีติ ฯ
ยุติ โข เตติ เอวํ โข เต สุนกฺขตฺต วตฺตาโร ภวิสฺสนฺติ ฯ
ตโต เอวํ โทเส อุปฺปนฺเน สตฺถา อตีตานาคเต อปฺปฏิหตญาโณ
มยฺหํ เอวํ โทโส อุปฺปชฺชิสฺสตีติ ชานนฺโตปิ ปุเรตรํ น กเถสีติ
วตฺตุํ น ลจฺฉสีติ ทสฺเสติ ฯ อปกฺกเมวาติ อปกฺกมิเยว ฯ
อปกฺกนฺโต(4) วา จุโตติ อตฺโถ ฯ ยถา ตํ อาปายิโกติ ยถา
อปาเย นิพฺพตฺตนารโห สตฺโต นิรเย(5) นิพฺพตฺตนารโห สตฺโต
อปกฺกเมยฺย ฯ เอวเมว อปกฺกมีติ อตฺโถ ฯ
#1 ม.วชฺชิราชานํ ฯ 2. ยุ.กเถสิ ฯ 3. ม.อทฺธา อวิสหนฺโต อสกฺโกนฺโต ว พฺรหฺมจริยํ
จริตุํ อตฺตโน พาลตาย อวณฺณํ กเถตฺวา หีนายาวตฺโต ฯ 4. สี.อปสกฺกนฺโต ฯ
5. ม.อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ

*เล่มที่ 6 หน้า 6

โกรกฺขตฺติยวตฺถุวณฺณนา
เอกมิทาหนฺติ ยุมินา กึ ทสฺเสติ ฯ ยุทํ สุตฺตํ ทฺวีหิ
ปเทหิ อารทฺธํ ยุทฺธิปาฏิหาริยํ น กโรตีติ จ อคฺคญฺญํ
น ปญฺญเปตีติ(1) จ ฯ ตตฺถ อคฺคญฺญํ น ปญฺญเปตีติ ยุทํ ปทํ
สุตฺตปริโยสาเน ทสฺเสสฺสติ ฯ ปาฏิหาริยํ น กโรตีติ อิมสฺส
ปน ปทสฺส อนุสนฺธิทสฺสนวเสน อยํ เทสนา อารทฺธา ฯ
ตตฺถ เอกมิทาหนฺติ เอกสฺมึ อหํ ฯ สมยนฺติ สมเย ฯ
เอกสฺมึ กาเล อหนฺติ อตฺโถ ฯ ถูลูสูติ ถูลู นาม ชนปโท ฯ
ตตฺถ วิหรามิ ฯ อุตฺตรกา นามาติ ยุตฺถีลิงฺควเสน อุตฺตรกาติ
เอวํนามโก ถูลูชนปทสฺส(2) นิคโมฯ ตํ นิคมํ โคจรคามํ กตฺวาติ
อตฺโถ ฯ อเจโลติ นคฺโค ฯ โกรกฺขตฺติโยติ อนฺโตวงฺกปาโท
ขตฺติโย ฯ กุกฺกุรวตฺติโกติ สมาทินฺนกุกฺกุรวตฺโต(3) สุนโข วิย
ฆายิตฺวา ขาทติ ฯ อุทฺธนฏฺฐาเน(4) นิปชฺชติ ฯ อญฺญํปิ สุนข-
กิริยเมว กโรติ ฯ จตุโกณฺฑิโกติ จตุสงฺฆฏฺฏิโก เทฺว ชานูนิ(6)
เทฺว จ กปฺปุเร(7) ภูมิยํ ฐเปตฺวา วิจรติ ฯ ฉมานิกิณฺณนฺติ
ภูมิยํ นิกิณฺณํ ปกฺขิตฺตํ ฐปิตํ ฯ ภกฺขสนฺติ ภกฺขํ ยงฺกิญฺจิ
ขาทนียํ โภชนียํ ฯ มุเขเนวาติ หตฺเถน อปรามสิตฺวา ขาทนียํ
มุเขเนว ขาทติ ฯ โภชนียมฺปิ มุเขเนว ภุญฺชติ ฯ สาธุรูโปติ
#1. ย.ปญฺญเปติ ฯ 2. ม.ถูลูนํ ชนปทสฺส ฯ ยุ. ขุลูนํ ฯ 3. ม.สมาทินฺนกุกฺกุรวโต ฯ
4. ม.อุทฺธนนฺตเร ฯ 5. ม.จตุกฺกุณฺฑิโกติ ฯ 6. ม.ชาณูนิ ฯ 7. ม. กปฺปเร ฯ