*เล่มที่ 5 หน้า 1

สุมงฺคลวิลาสินี นาม ทีฆนิกายฏฺฐกถา
มหาวคฺควณฺณนา

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
มหาปทานสุตฺตวณฺณนา
สุตฺตนิทานวณฺณนา
เอวมฺเม สุตํ ฯเป ฯ กเรริกุฏิกายนฺติ มหาปทานสุตฺตํ ฯ
ตตฺรายํ อนุปุพฺพปทวณฺณนา กเรริกุฏิกายนฺติ กเรรีติ
วรุณรุกฺขสฺส นามํ ฯ กเรริมณฺฑโป ตสฺสา กุฏิกาย ทฺวาเร
ฐิโต ฯ ตสฺมา กเรริกุฏิกาติ วุจฺจติ ฯ ยถา โกสมฺพรุกฺขสฺส
ทฺวาเร ฐิตตฺตา โกสมฺพกุฏิกาติ ฯ อนฺโตเชตวเน กิร กเรริกุฏิ
โกสมฺพกุฏิ คนฺธกุฏิ สฬลฆรนฺติ (1) จตฺตาริ มหาเคหานิ ฯ เอเกกุํ
สตสหสฺสปริจฺจาเคน นิปฺผนฺนํ ฯ เตสุ สฬลฆรุํ รญฺญา
ปเสนทินา การิตํ ฯ เสสานิ อนาถปิณฺฑิเกน (2) การิตานิ ฯ (3) อิติ
ภควา อนาถปิณฺฑิเกน คหปตินา ถมฺภานน อุปริ การิตาย
เทววิมานกปฺปาย กเรริกุฏิกายํ วิหรติ ฯ
ปจฺฉาภตฺตนฺติ เอกาสนิกขลุปจฺฉาภตฺติกานํ ปาโตว (4)
ภุตฺตานํ อนฺโตมชฺฌนฺติเกปิ (5) ปจฺฉาภตฺตเมว ฯ อิธ ปน
# 1. ม. สลฬาคารนฺติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
2. สี. ยุ. อนาถปิณฺฑิกคหปตินา ฯ
3. สี. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ 4. สี. ยุ. ปาโต ฯ
5. ม. อนฺโตมชฺฌนฺหิเกปิ ฯ

*เล่มที่ 5 มหาวคฺควณฺณนา หน้า 2

ปกติภตฺตสฺส ปจฺฉโต ปจฺฉาภตฺตนฺติ อธิปฺเปตํ ฯ ปิณฺฑปาต-
ปฏิกฺกนฺตานนฺติ ปิณฺฑปาตโต ปฏิกฺกนฺตานํ ฯ ภตฺตกิจฺจํ
นิฏฺฐเปตฺวา อุฏฺฐิตานนฺติ อตฺโถ ฯ
กเรริมณฺฑลมาเลติ ตสฺเสว กเรริมณฺฑปสฺส อวิทูเร กตาย
นิสีทนสาลาย ฯ โส กิร กเรริมณฺฑโป คนฺธกุฏิกาย จ สาลาย
จ อนฺตเร โหติ ฯ ตสฺมา คนฺธกุฏิปิ กเรริกุฏิกาปิ สาลาปิ
กเรริมณฺฑลมาโลติ วุจฺจติ ฯ
ปุพฺเพนิวาสปฏิสํยุตฺตาติ เอกมฺปิ ชาตึ เทฺวปิ ชาติโยติ
เอวํ วิภตฺเตน ปุพฺเพนิวุฏฺฐกฺขนฺธสนฺตานสงฺขาเตน ปุพฺเพนิวาเสน
สทฺธึ โยเชตฺวา ปวตฺติตา ฯ ธมฺมีติ ธมฺมสํยุตฺตา ฯ อุทปาทีติ
อโห อจฺฉริยํ ทสพลสฺส ปุพฺเพนิวาสญาณํ ฯ ปุพฺเพนิวาสํ นาม
เก อนุสฺสรนฺติ ฯ เก นานุสฺสรนฺตีติ ฯ ติตฺถิยา อนุสฺสรนฺติ ฯ (1)สาวกา
ปจฺเจกพุทฺธา(1) อนุสฺสรนฺติ ฯ กตรติตฺถิยา อนุสฺสรนฺติ ฯ เย
อคฺคปฺปตฺตา กมฺมวาทิโน ฯ (2) เตปิ จตฺตาลีสํเยว กปฺเป อนุสฺสรนฺติ
น(3) ตโต ปรํ ฯ (3) สาวกา กปฺปสตสหสฺสํ อนุสฺสรนฺติ ฯ เทฺว
อคฺคสาวกา อสงฺเขยฺยํ (4) เจว กปฺปสตสหสฺสญฺจ ฯ ปจฺเจก-
พุทฺธา เทฺว อสงฺเขยฺยานิ กปฺปสตสหสฺสญฺจ ฯ พุทฺธานํ ปน
เอตฺตกนฺติ ปริจฺเฉโท นตฺถิ ฯ ยาวตกํ อากงฺขนฺติ ฯ ตาวตกํ
# 1. ม. สาวกา จ ปจฺเจกพุทฺธา จ พุทฺธา ฯ 2. ม. อคฺคปฺปตฺตกมฺมวาทิโน ฯ
3. สี. ยุ. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ 4. ม. อสงฺเขยฺยญฺเจว ฯ

*เล่มที่ 5 มหาวคฺควณฺณนา หน้า 3

อนุสฺสรนฺติ ฯ ติตฺถิยา (1) ขนฺธปฏิปาฏิยา อนุสฺสรนฺติ ฯ ปฏิปาฏึ
มุญฺจิตฺวา น สกฺโกนฺติ ฯ ปฏิปาฏิยา อนุสฺสรนฺตาปิ อสญฺญภวํ
ปตฺวา ขนฺธปฺปวตฺตึ น ปสฺสนฺติ ฯ ชาเล ปติตา สกุณา (2) วิย ฯ
กูเป ปติตา ปงฺคลา วิย จ โหนฺติ ฯ เต ตตฺถ ฐตฺวา
เอตฺตกเมว ฯ อิโต ปรํ นตฺถีติ ทิฏฺฐึ คณฺหนฺติ ฯ อิติ ติตฺถิยานํ
ปุพฺเพนิวาสานุสฺสรณํ อนฺธานํ ยฏฺฐิโกฏิคมนํ วิย โหติ ฯ ยถา
หิ อนฺธา ยฏฺฐิโกฏิคฺคาหเก สติเยว คจฺฉนฺติ ฯ อสติ ตตฺเถว
นิสีทนฺติ ฯ เอวเมว ติตฺถิยา ขนฺธปฏิปาฏิยาว อนุสฺสริตุํ สกฺโกนฺติ ฯ
ปฏิปาฏึ วิสชฺเชตฺวา น สกฺโกนฺติ ฯ
สาวกาปิ ขนฺธปฏิปาฏิยาว อนุสฺสรนฺติ ฯ อสญฺญภวํ ปตฺวา
ขนฺธปฺปวตฺตึ น ปสฺสนฺติ ฯ เอวํ สนฺเตปิ เต วฏฺเฏ สํสรณก-
สตฺตานํ ขนฺธานํ อภาวกาโล นาม นตฺถิ ฯ อสญฺญภเว ปน
ปญฺจ กปฺปสตานิ ปวตฺตนฺตีติ เอตฺตกํ กาลํ อติกฺกมิตฺวา พุทฺเธหิ
ทินฺนนเย ฐตฺวา ปรโต อนุสฺสรนฺติ ฯ เสยฺยถาปิ อายสฺมา
โสภิโต ฯ เทฺว อคฺคสาวกา ปน ปจฺเจกพุทฺธา จ จุติปฏิสนฺธึ
โอโลเกตฺวา อนุสฺสรนฺติ ฯ พุทฺธานํ จุติปฏิสนฺธิกิจฺจํ นตฺถิ ฯ
ยํ ยํ (3) ฐานํ ปสฺสิตุกามา โหนฺติ ฯ ตํ ตเทว ปสฺสนฺติ ฯ
ติตฺถิยา จ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรมานา อตฺตนา ทิฏฺฐกต-
สุตเมว อนุสฺสรนฺติ ฯ ตถา สาวกา จ ปจฺเจกพุทฺธา จ ฯ
# 1. สี. ยุ. เย อคฺคปฺปตฺตา กมฺมวาทิโน ติตฺถิยา เต ฯ
2. ม. กุณฺฐา ฯ 3. ยุ. ปน ฯ

*เล่มที่ 5 มหาวคฺควณฺณนา หน้า 4

พุทฺธา ปน อตฺตนา วา ปเรหิ วา ทิฏฺฐกตสุตํ สพฺพเมว
อนุสฺสรนฺติ ฯ
ติตฺถิยานํ ปุพฺเพนิวาสญานํ ขชฺโชปนกโอภาสสทิสํ ฯ (1)
สาวกานํ ปทีโปภาสสทิสํ ฯ อคฺคสาวกานํ โอสธิตารโกภาส-
สทิสํ ฯ ปจฺเจกพุทฺธานํ จนฺโทภาสสทิสํ ฯ พุทฺธานํ สหสฺสสุริย-
มณฺฑโลภาสสทิสํ ฯ (2)ตสฺส เอตฺตกานิ ชาติสตานิ ชาติสหสฺสานิ
ชาติสตสหสฺสานีติ วา เอตฺตกานิ กปฺปสตานิ กปฺปสหสฺสานิ
กปฺปสตสหสฺสานีติ วา นตฺถิ ฯ ยํ กิญฺจิ อนุสฺสรนฺตสฺส เนว
ขลิตํ ฯ น ปฏิฆาโต (3) โหติ ฯ อาวชฺชนปฏิพทฺธเมว อากงฺขมนสิการ-
จิตฺตุปฺปาทปฏิพทฺธเมว โหติ ฯ ทุพฺพลปตฺตปูเฏ (4) เวคกฺขิตฺตนาราโจ(5)
วิย สิเนรุกูเฏ วิสฏฺฐอินฺทวชิรํ วิย จ อสชฺชมานเมว คจฺฉติ ฯ
อโห มหนฺตํ ภควโต ปุพฺเพนิวาสญาณนฺติ เอวํ ภควนฺตํเยว
อารพฺภ กถา (6) อุปฺปนฺนา ฯ ชาตา ปวตฺตาติ อตฺโถ ฯ ตํ สพฺพํปิ
สงฺเขปโต ทสฺเสตุํ อิติปิ ปุพฺเพนิวาโส ฯ อิติปิ ปุพฺเพนิวาโสติ
เอตฺตกเมว ปาลิยํ วุตฺตํ ฯ ตตฺถ อิติปีติ เอวํปิ ฯ
อสฺโสสิ โข ฯเป ฯ อถ ภควา อนุปฺปตฺโตติ เอตฺถ
ยํวตฺตพฺพํ ฯ ตํ พฺรหฺมชาลสุตฺตวณฺณนายํ (7) วุตฺตเมว ฯ อยเมว หิ
# 1. สี. ม. ขชฺโชปนกกิมิโอภาสสทิสํ ฯ 2. ม. สรทสูริย... ฯ 3. ม. ปฏิฆาตํ ฯ
4. ม. ทุพฺพลปตฺตปุเฎ ฯ 5. สี. เวคตตฺตนาราโจ ฯ ม. เวคกฺขิตฺตนาราโจ ฯ
6. สี. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ 7. ม. พฺรหฺมชาลสุตฺตวณฺณนายํ ฯ

*เล่มที่ 5 มหาปทานสุตฺตวณฺณนา หน้า 5

วิเสโส ตตฺถ สพฺพญฺญุตญาเณน อสฺโสสิ ฯ อิธ ทิพฺพโสเตน ฯ
ตตฺถ จ วณฺณาวณฺณกถา วิปฺปกตา ฯ อิธ ปุพฺเพนิวาสกถา ฯ
ตสฺมา ภควา อิเม ภิกฺขู มม ปุพฺเพนิวาสญาณํ อารพฺภ คุณํ
โถเมนฺติ ฯ ปุพฺเพนิวาสญาณสฺส ปน เม นิปฺผตฺตึ น ชานนฺติ ฯ
หนฺท เนสํ ตสฺส นิปฺผตฺตึ กเถตฺวา ทสฺสามีติ อาคนฺตฺวา
ปกติยาปิ พุทฺธานํ นิสีทิตฺวา ธมฺมเทสนตฺถเมว ฐปิเต ตํขณํ (1)
ภิกฺขูหิ ปปฺโผเฏตฺวา ทินฺเน วรพุทฺธาสเน นิสีทิตฺวา กาย
นุตฺถ ภิกฺขเวติ ปุจฺฉาย จ อิธ(2) ภนฺเตติอาทิโต ปฏิวจนสฺส(2)
จ ปริโยสาเน เตสํ ปุพฺเพนิวาสปฏิสํยุตฺตํ ธมฺมกถํ (3) กเถตุกาโม
อิจฺเฉยฺยาถ โนติอาทิมาห ฯ
ตตฺถ อิจฺเฉยฺยาถ โนติ อิจฺเฉยฺยาถ นุ ฯ อถ นํ
ปหฏฺฐมานสา ภิกฺขู ยาจมานา เอตสฺส ภควาติอาทิมาหํสุ ฯ
ตตฺถ เอตสฺสาติ เอตสฺส ธมฺมกถากรณสฺส ฯ
อถ ภควา เตสํ ยาจนํ คเหตฺวา กเถตุกาโม เตนหิ
ภิกฺขเว สุณาถาติ เต โสตาวธานสาธุกมนสิกาเรสุ (4) นิโยเชตฺวา
อญฺเญสํ อสาธารณํ ฉินฺนวฏุมกานุสฺสรณํ ปกาเสตุกาโม อิโต
โส ภิกฺขเวติอาทิมาห ฯ
ตตฺถ ยํ วิปสฺสีติ ยสฺมึ กปฺเป วิปสฺสี ฯ อยญฺหิ ยํสทฺโท(5)
# 1. ม. ตงฺขเณ ฯ 2. ม. อิธ ภนฺเตติอาทิปฏิวจนสฺส ฯ 3. ม. ธมฺมึ กถํ ฯ
4. ม. โสตาวธารณสาธุกมนสิกาเรสุ ฯ 5. ม. ยนฺติ สทฺโท ฯ

*เล่มที่ 5 มหาวคฺควณฺณนา หน้า 6

ยํ เม ภนฺเต เทวานํ ตาวตึสานํ สมฺมุขา สุตํ สมฺมุขา
ปฏิคฺคหิตํ ฯ อาโรเจมิ ตํ(1) ภควโตติ (2) อาทีสุ ปจฺจตฺตวจเน
ทิสฺสติ ฯ
ยนฺตํ อปุจฺฉิมฺห อกิตฺตยิ โน
อญฺญนฺตํ ปุจฺฉาม ตทิงฺฆ พฺรูหีติ (3)
อาทีสุ อุปโยควจเน ฯ อฏฺฐานเมตํ ภิกฺขเว อนวกาโส ฯ ยํ
อกิสฺสา โลกธาตุยาติอาทีสุ (4) กรณวจเน ฯ อิธ ปน ภุมฺเมติ (5)
ทฏฺฐพฺโพ ฯ เตน วุตฺตํ ยสฺมึ กปฺเปติ ฯ อุทปาทีติ ทสสหสฺสี-
โลกธาตุํอุนฺนาเทนฺโต อุปฺปชฺชิ ฯ
ภทฺทกปฺเปติ ปญฺจพุทฺธุปฺปาทปฏิมณฺฑิตตฺตา สุนฺทรกปฺเป
สารกปฺเปติ ภควา อิมํ กปฺปํ โถเมนฺโต เอวมาห ฯ ยโต
ปฏฺฐาย กิร อมฺหากํ ภควตา อภินีหาโร กโต ฯ เอตสฺมึ
อนฺตเร เอกกปฺเปปิ ปญฺจ พุทฺธา นิพฺพตฺตา นาม นตฺถิ ฯ
อมฺหากํ ภควโต อภินีหารสฺส ปุรโต ปน ตณฺหงฺกโร
เมธงฺกโร สรณงฺกโร ทีปงฺกโรติ จตฺตาโร พุทฺธา เอกสฺมึ
กปฺเป นิพฺพตฺตึสุ ฯ เตสํ อุปริมภาเค (6) เอกํ อสงฺเขยฺยํ
พุทฺธสุญฺญเมว อโหสิ ฯ
# 1. สฺยา. อาโรเจเมตํ ฯ 2. ที. มหา. 10/209/252 ฯ
3. ขุ. สุ. 25/428/534 ฯ 4. องฺ. เอก. 20/162-163/36 ฯ
5. ม. ยุ. ภุมฺมตฺเถติ ฯ 6. ม. ยุ. โอรภาเค ฯ เอวมุปริปิ ฯ