เล่มที่ 4 หน้า 1

สุมงฺคลวิลาสินี นาม ทีฆนิกายฏฺฐกถา
สีลกฺขนฺธวคฺควณฺณนา

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
คนฺถารมฺภกถา
กรุณาสีตลหทยํ ปญฺญาปชฺโชตวิหตโมหตมํ
สนรามรโลกครุํ วนฺเท สุคตํ คติวิมุตฺตํ ฯ
พุทฺโธ ปน พุทฺธภาวํ (1) ภาเวตฺวา เจว สจฺฉิกตฺวา จ
ยํ อุปคโต วิคตมลํ (2) วนฺเท ตมนุตฺตรํ ธมฺมํ ฯ
สุคตสฺส โอรสานํ ปุตฺตานํ มารเสนมถนานํ
อฏฺฐนฺนมฺปิ จ (3) สมูหํ สิรสา วนฺเท อริยสงฺฆํ ฯ
อิติ เม ปสนฺนมติโน รตนตฺตยวนฺทนามยํ ปุญฺญํ ยํ
สุวิหตนฺตราโย หุตฺวา ตสฺสานุภาเวน ทีฆสฺส ทีฆสุตฺตงฺกิตสฺส
นิปุณสฺส อาคมวรสฺส พุทฺธานุพุทฺธสํวณฺณิตสฺส สทฺธาวห-
คุณสฺส อตฺถปฺปกาสนตฺถํ อฏฺฐกถา อาทิโต วสีสเตหิ ปญฺจหิ
ยา สงฺคีตา อนุสงฺคีตา จ ปจฺฉาปิ สีหฬทีปมฺปน อาภตาถ
วสินา มหามหินฺเทน ฐปิตา สีหฬภาสาย ทีปวาสีนมตฺถาย
อปเนตฺวาน ตโตหํ สีหฬภาสํ มโนรมํ ภาสํ ตนฺตินยา-
นุจฺฉวิกํ อาโรเปนฺโต วิคตโทสํ สมยํ อวิโลเมนฺโต เถรานํ
# 1 ม. พุทฺโธปิ พุทฺธภาวํ ฯ 2. ม. คตมลํ ฯ 3. ม. จสทฺโท นตฺถิ ฯ

เล่มที่ 4 สีลกฺขนฺธวคฺควณฺณนา หน้า 2

เถรวํสปฺปทีปานํ สุนิปุณวินิจฺฉยานํ มหาวิหาเรนิวาสีนํ (1) หิตฺวา
ปุนปฺปุนาคตมตฺถํ อตฺถํ ปกาสยิสฺสามิ สุชนสฺส จ ตุฏฺฐตฺถํ
จิรฏฺฐิตตฺถญฺจ ธมฺมสฺส สีลกถา ธุตธมฺมา กมฺมฏฺฐานานิ เจว
สพฺพานิ จริยาวิธานสหิโต ฌานสมาปตฺติวิตฺฐาโร สพฺพา จ
อภิญฺญาโย ปญฺญาสงฺกลวินิจฺฉโย (2) เจว ขนฺธธาตายตนินฺทฺริยานิ (3)
อริยานิ เจว จตฺตาริ สจฺจานิ ปจฺจยาการเทสนา สุปริสุทฺธ-
นิปุณนยาอวิมุตฺตตนฺติมคฺคา วิปสฺสนาภาวนา เจว อิติ ปน
สพฺพํ ยสฺมา วิสุทฺธิมคฺเค มยา สุปริสุทฺธํ วุตฺตํ ตสฺมา ภิยฺโย
เนตํ (4) อิธ วิจารยิสฺสามิ ฯ มชฺเฌ วิสุทฺธิมคฺโค เอส จตุนฺนํปิ
อาคมาน หิ ฐตฺวา ปกาสยิสฺสติ ตตฺถ ยถาภาสิตํ อตฺถํ
อิจฺเจว กโต ตสฺมา ตมฺปิ คเหตฺวาน สทฺธิเมตาย อฏฺฐกถาย
วิชานถ ทีฆาคมนิสฺสิตํ อตฺถนฺติ ฯ

นิทานกถา
ตตฺถ ทีฆาคโม นาม สีลกฺขนฺธวคฺโค มหาวคฺโค ปาติย-
วคฺโคติ (5)วคฺคโต ติวคฺโค โหติ ฯ สุตฺตโต จตุตฺตึสสุตฺตสงฺคโห ฯ
เตสุ (6) วคฺเคสุ สีลกฺขนฺโธ อาทิ ฯ สุตฺเตสุ พฺรหฺมชาลํ ฯ พฺรหฺม-
# 1 ม. มหาวิหาเร นวาสีนํ ฯ 2. ม. ปญฺญาสงฺกลนิจฺฉโย ฯ
# สี ปญฺญาสงฺขลนนิจฺฉโย ฯ 3 ม. ขนฺธาธาตายตนินทฺริยานิ ฯ
# 4 ม. น ตํ ฯ 5 ม. ปาถิกวคฺโค ฯ ยุ. ปาฏิกวคฺโค ฯ 6 ม. ตสฺส ฯ

เล่มที่ 4 นิทานกถา หน้า 3

ชาลสฺสาปิ เอวมฺเม สุตนฺติ อาทิกํ อายสฺมตา อานนฺเทน ปฐม-
มหาสงฺคีติกาเล วุตฺตํ นิทานมาทิ ฯ

ปฐมมหาสงฺคีติกถา
ปฐมมหาสงฺคีติ นาม เจสา กิญฺจาปิ วินยปิฏเก ตนฺติ-
มารูฬฺหา ฯ นิทานโกสลฺลตฺถํ ปน อิธาปิ เอวํ เวทิตพฺพา ฯ
ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนญฺหิ อาทึ กตฺวา ยาว สุภทฺทปริพฺพาชก-
วินยนา กตพุทฺธกิจฺเจ กุสินารายํ อุปวตฺตเน มลฺลานํ สาลวเน
ยมกสาลานมนฺตเร วิสาขปุณฺณมีทิวเส (1) ปจฺจูสสมเย อนุปาทิ-
เสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพุเต ภควติ โลกนาเถ ภควโต
ธาตุภาชนทิวเส สนฺนิปติตานํ สตฺตนฺนํ ภิกฺขุสตสหสฺสานํ
สงฺฆตฺเถโร อายสฺมา มหากสฺสโป สตฺตาหปรินิพฺพุเต ภควติ
สุภทฺเทน วุฑฺฒปพฺพชิเตน อลํ อาวุโส มา โสจิตฺถ ฯ มา
ปริเทวิตฺถ ฯ สุมุตฺตา มยํ เตน มหาสมเณน ฯ อุปทฺทุตา จ
โหม อิทํ โว กปฺปติ ฯ อิทํ โว น กปฺปตีติ ฯ อิทานิ ปน
มยํ ยํ อิจฺฉิสฺสาม ฯ ตํ กริสฺสาม ฯ ยํ น อิจฺฉิสฺสาม ฯ น
ตํ กริสฺสามาติ (2) วุตฺตวจนมนุสฺสรนฺโต ฯ อีทิสสฺส จ สงฺฆ-
สนฺนิปาตสฺส ปุน ทุลฺลภภาวํ มญฺญมาโน ฐานํ โข ปเนตํ
วิชฺชติ ยํ ปาปภิกฺขู อตีตสตฺถุกํ ปาวจนนฺติ มญฺญมานา ปกฺขํ
# 1 สี ม. ยุ. วิสาขปุณฺณมทิวเส ฯ 2. วิ. จุล. 7/614/379 ฯ

เล่มที่ 4 สีลกฺขนฺธวคฺควณฺณนา หน้า 4

ลภิตฺวา นจิรสฺเสว สทฺธมฺมํ อนฺตรธาเปยฺยุํ ฯ ยาว จ ธมฺม-
วินโย ติฏฺฐติ ฯ ตาว อนตีตสตฺถุกเมว ปาวจนํ โหติ ฯ วุตฺตเญฺหตํ
ภควตา โย โว อานนฺท มยา ธมฺโม จ วินโย จ เทสิโต
ปญฺญตฺโต ฯ โส โว มมจฺจเยน สตฺถาติ (1) ยนฺนูนาหํ ธมฺมญฺจ
วินยญฺจ สงฺคาเยยฺยํ ฯ ยถยิทํ สาสนํ อทฺธนิยํ อสฺส จิรฏฺฐิติกํ
ยญฺจาหํ ภควตา ธาเรสฺสสิ ปน เม ตฺวํ กสฺสป สาณานิ
ปํสุกูลานิ นิพฺพสนานีติ (2) วตฺวา จีวเร สาธารณปริโภเคน อหํ
ภิกฺขเว ยาวเทว (3) อากงฺขามิ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ
ธมฺเมหิ [4] ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ ฯ กสฺสโปปิ ภิกฺขเว
ยาวเทว อากงฺขติ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ
[4] ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรตีติ (5) เอวมาทินา นเยน
นวานุปุพฺพวิหารฉฬภิญฺญาทิเภเท (6) อุตฺตริมนุสฺสธมฺเม อตฺตนา
สมสมฏฺฐปเนน จ อนุคฺคหิโต ตถา อากาเส ปาณึ จาเลตฺวา
อลคฺคจิตฺตตาย เจว จนฺโทปมปฏิปทาย จ ปสํสิโต ฯ ตสฺส
กิมญฺญํ อานณย ํ(7) ภวิสฺสติ ฯ นนุ มํ ภควา ราชา วิย
สกกวจอิสฺสริยานุปฺปทาเนน อตฺตโน กุลวํสปฺปติฏฺฐาปกํ ปุตฺตํ
สทฺธมฺมวํสปฺปติฏฺฐาปโก เม อยํ ภวิสฺสตีติ มนฺตฺวา อิมินา
# 1. ที. มหา. 10/141/178 ฯ 2. สํ. นิ. 16/524/260 ฯ
# 3. ม. ยาวเท ฯ เอวมุปริปิ ฯ 4. ม. เอตฺถนฺตเร สวิตกฺกํ สวิจารํ
# วิเวกชํ ปีติสุขนฺติ ทิสฺสติ ฯ 5. สํ. นิ. 16/497/248 ฯ
# 6. ม. นวานุปุพฺพวิหารฉฬภิญฺญาปฺปเภเท ฯ 7. ม. อาณณฺยํ ฯ

เล่มที่ 4 นิทานกถา หน้า 5

อสาธารเณน อนุคฺคเหน อนุคฺคเหสิ ฯ อิมาย จ อุฬาราย
ปสํสาย ปสํสีติ จินฺตยนฺโต ธมฺมวินยสงฺคายนตฺถํ ภิกฺขูนํ
อุสฺสาหํ ชเนสิ ฯ ยถาห ฯ
อถ โข อายสฺมา มหากสฺสสโป ภิกฺขู อามนฺเตสิ เอกมิทาหํ
อาวุโส สมยํ ปาวาย กุสินารํ อทฺธานมคฺคปฏิปนฺโน มหตา
ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ ปญฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหีติ (1) ฯ สพฺพํ สุภทฺท-
กณฺฑํ วิตฺถารโต เวทิตพฺพํ ฯ อตฺถํ ปนสฺส มหาปรินิพฺพานา-
วสาเน อาคตฏฺฐาเนเยว กถยิสฺสามิ (2) ฯ
ตโต ปรํ อาห หนฺท มยํ อาวุโส ธมฺมญฺจ วินยญฺจ
สงฺคายาม ปุเร อธมฺโม ทิปฺปติ ธมฺโม ปฏิพาหียติ (3) ปุเร
อวินโย ทิปฺปติ วินโย ปฏิพาหียติ ปุเร อธมฺมวาทิโน พลวนฺโต
โหนฺติ ธมฺมวาทิโน ทุพฺพลา โหนฺติ ปุเร อวินยวาทิโน พลวนฺโต
โหนฺติ วินยวาทิโน ทุพฺพลา โหนฺตีติ (4) ฯ
เต ภิกฺขู อาหํสุ เตนหิ ภนฺเต เถโร ภิกฺขู อุจฺจินตูติ ฯ
เถโร ปน สกลนวงฺคสตฺถุสาสนปริยตฺติธเร ปุถุชฺชนโสตาปนฺน-
สกทาคามิอนาคามิสุกฺขวิปสฺสกขีณาสวภิกฺขู อเนกสเต อเนก-
สหสฺเส จ วชฺเชตฺวา ติปิฏกสพฺพปริยตฺติปฺปเภทธเร (5) ปฏิสมฺภิทปฺปตฺเต
มหานุภาเว (เถเร) เยภุยฺเยน ภควตา (6) เอตทคฺคํ อาโรปิเต
# 1. วิ. จุล. 7/614/397 ฯ 2. ม. กถยิสฺสาม ฯ 3. ม. ปฏิพาหิยฺยติ ฯ
# 4. วิ. จุล. 7/614/380 ฯ 5. ม. ติปืฏกสพฺพปริยตฺติปฺปเภทธเร ฯ
# 6. ม. ภควโต ฯ

เล่มที่ 4 สีลกฺขนฺธวคฺควณฺณนา หน้า 6

เตวิชฺชาทิเภเท ขีณาสวภิกฺขูเยว เอกูนปญฺจสเต ปริคฺคเหสิ เย
สนฺธาย อิทํ วุตฺตํ อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป เอเกนูนานิ
ปญฺจ อรหนฺตสตานิ อุจฺจินีติ ฯ
กิสฺส ปน เถโร เอเกนูนมกาสีติ ฯ อายสฺมโต
อานนฺทตฺเถรสฺโสกาสกรณตฺถํ ฯ เตนาหายสฺมตา สหาปิ วินาปิ
น สกฺกา ธมฺมสงฺคีตึ กาตุํ ฯ โส หายสฺมา เสกฺโข สกรณีโย
ตสฺมา สหาปิ น สกฺกา ฯ ยสฺมา ปนสฺส กิญฺจิ ทสพลเทสิตํ
สุตฺตเคยฺยาทิกํ อปฺปจฺจกฺขํ นาม นตฺถิ ฯ ยถาห
ทฺวาสีติ พุทฺธโต คณฺหึ เทฺวสหสฺสานิ ภิกฺขุโต
จตุราสีติ สหสฺสานิ เย เม ธมฺมา ปวตฺติโนติ ฯ
ตสฺมา วินาปิ น สกฺกา ฯ
ยทิ เอวํ เสกฺโขปิ สมาโน ธมฺมสงฺคีติยา พหุการตฺตา
เถเรน อุจฺจินิตพฺโพ [1] อถ กสฺมา น อุจฺจินิโตติ ฯ ปรูปวาท-
วิวชฺชนโต ฯ เถโร หิ อายสฺมนฺเต อานนฺเท อติวิย วิสฺสฏฺโฐ
อโหสิ ฯ ตถา หิ นํ สิรสฺมึ ปลิเตสุ ชาเตสุปิ เนวายํ (2)
กุมารโก มตฺตมญฺญาสีติ กุมารกวาเทน โอวทติ ฯ สกฺย-
กุลปฺปสุโต จายสฺมา ตถาคตสฺส ภาตา จุลฺลปิตุ ปุตฺโต ฯ ตตฺถ
เกจิ ภิกฺขู ฉนฺทาคมนํ วิย มญฺญมานา พหู อเสกฺข-
ปฏิสมฺภิทปฺปตฺเต ภิกฺขู ฐเปตฺวา อานนฺทํ เสกฺขปฏิสมฺภิทปฺปตฺตํ
# 1. ม. เอตฺถนฺตเร อสฺสาติ ทิสฺสติ ฯ 2. ม. น วายํ ฯ