*เล่มที่ 3 หน้า 1

สมนฺตปาสาทิกา นาม วินยฏฺฐกถา
มหาวคฺควณฺณนา

มหาขนฺธกวณฺณนา
__________________
อุภินฺนํ ปาฏิโมกฺขานํ สงฺคีติสมนนฺตรํ
สงฺคายึสุ มหาเถรา ขนฺธกํ ขนฺธโกวิทา ฯ
ยํ ตสฺสทานิ สมฺปตฺโต ยสฺมา สํวณฺณนากฺกโม
ตสฺมา โหติ อยนฺตสฺส อนุตฺตานตฺถวณฺณนา ฯ
ปทภาชนิเย อตฺถา เย หิ เยสํ ปกาสิตา ฯ
เต เจ ปุน วเทยฺยาม ปริโยสานํ กทา ภเว ฯ
อุตฺตานา เจว เย อตฺถา เตสํ สํวณฺณนาย กึ
อธิปฺปายานุสนฺธีหิ พฺยญฺชเนน จ เย ปน ฯ
อนุตฺตานา น เต ยสฺมา สกฺกา ญาตุํอวณฺณิตา
เตสํเยว อยํ ตสฺมา โหติ สํวณฺณนานโยติ ฯ
เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา อุรุเวลายํ วิหรติ นชฺชา
เนรญฺชราย ตีเร โพธิรุกฺขมูเล ปฐมาภิสมฺพุทฺโธติ เอตฺถ กิญฺจาปิ
เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา เวรญฺชายนฺติอาทีสุ วิย กรณวจเนน
วิเสสการณํ นตฺถิ วินยํ ปตฺวา ปน กรณวจเนเนว อยมภิลาโป
อาโรปิโตติ อาทิโต ปฏฺฐาย อารูฬฺหาภิลาปวเสเนเวตํ วุตฺตนฺติ
เวทิตพฺพํ ฯ เอส นโย อญฺเญสุปิ อิโต ปเรสุ เอวรูเปสุ ฯ

*เล่ม 3 มหาวิภงฺควณฺณนา หน้า 2

กึ ปเนตสฺส วจเน ปโยชนนฺติ ฯ ปพฺพชฺชาทีนํ วินยกมฺมานํ
อาทิโต ปฏฺฐาย นิทานทสฺสนํ ฯ ยา หิ ภควตา อนุชานามิ
ภิกฺขเว อิเมหิ ตีหิ สรณคมเนหิ ปพฺพชฺชํ อุปสมฺปทนฺติ เอวํ
ปพฺพชฺชา เจว อุปสมฺปทา จ อนุญฺญาตา ยานิ จ ราชคหาทีสุ
อุปชฺฌาย วตฺตอาจริยวตฺตาทีนิ อนุญฺญาตานิ ตานิ อภิสมฺโพธึ
ปตฺวา สตฺตสตฺตาหํ โพธิมณฺเฑ(1) วีตินาเมตฺวา พาราณสิยํ
ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตตฺวา อิมินา จ อนุกฺกเมน อิทญฺจ อิทญฺจ
ฐานํ ปตฺวา อิมสฺมิญฺจ อิมสฺมิญฺจ วตฺถุสฺมึ ปญฺญตฺตานีติ
เอวเมเตสํ ปพฺพชฺชาทีนํ วินยกมฺมานํ อาทิโต ปฏฺฐาย
นิทานทสฺสนํ เอตสฺส วจเน ปโยชนนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ
ตตฺถ อุรุเวลายนฺติ มหาเวลายํ มหนฺเต วาลิกราสิมฺหีติ
อตฺโถ ฯ อถวา อุรูติ วาลิกา วุจฺจติ เวลาติ มริยาทา
เวลาติกฺกมนเหตุ อาหฏา อุรุ อุรุเวลาติ เอวํ เจตฺถ อตฺโถ
ทฏฺฐพฺโพ ฯ อตีเต กิร อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ ทสสหสฺสา กุลปุตฺตา
ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ตสฺมึ ปเทเส วิหรนฺตา เอกทิวสํ
สนฺนิปติตฺวา กติกวตฺตํ อกํสุ กายกมฺมวจีกมฺมานิ นาม
ปเรสํปิ ปากฏานิ โหนฺติ มโนกมฺมํ ปน อปากฏํ ตสฺมา
โย กามวิตกฺกํ วา พฺยาปาทวิตกฺกํ วา วิหึสาวิตกฺกํ วา
วิตกฺเกติ ตสฺส อญฺโญ โจทโก นาม นตฺถิ โส อตฺตนา ว
# 1. ม.โพธิมหามณฺเฑ.

*เล่มที่ 3 มหาขนฺธกวณฺณนา หน้า 3

อตฺตานํ โจเทตฺวา ปตฺตปูเฏน วาลิกํ อาหริตฺวา อิมสฺมึ ฐาเน
อากีรตุ อิทมสฺส ทณฺฑกมฺมนฺติ ฯ ตโต ปฏฺฐาย โย ตาทิสํ
วิตกฺกํ วิตกฺเกติ โส ตตฺถ ปตฺตปูเฏน วาลิกํ อากีรติ ฯ
เอวํ ตตฺถ อนุกฺกเมน มหาวาลิกราสิ ชาโต ฯ ตโต นํ ปจฺฉิมา
ชนตา ปริกฺขิปิตฺวา เจติยฏฺฐานมกาสิ ฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ
อุรุเวลายนฺติ มหาเวลายํ มหนฺเต วาลิกราสิมฺหีติ อตฺโถติ ฯ
ตเมว สนฺธาย วุตฺตํ อถวา อุรูติ วาลิกา วุจฺจติ เวลาติ
มริยาทา เวลาติกฺกมนเหตุ อาหฏา อุรุ อุรุเวลาติ เอวํ เจตฺถ
อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพติ ฯ โพธิรุกฺขมูเลติ โพธิ วุจฺจติ จตูสุ มคฺเคสุ
ญาณํ ตํ โพธึ ภควา เอตฺถ ปตฺโตติ รุกฺโขปิ โพธิรุกฺโขเตฺวว
นามํ ลภิ ตสฺส โพธิรุกฺขสฺส มูเล โพธิรุกฺขมูเล ฯ ปฐมาภิ-
สมฺพุทฺโธติ ปฐมํ อภิสมฺพุทฺโธ อภิสมฺพุทฺโธ หุตฺวา สพฺพ-
ปฐมํเยวาติ อตฺโถ ฯ เอกปลฺลงฺเกนาติ สกึปิ อนุฏฺฐหิตฺวา
ยถาอาภุชิเตน เอเกเนว ปลฺลงฺเกน ฯ วิมุตฺติสุขปฏิสํเวทีติ วิมุตฺติ-
สุขํ ผลสมาปตฺติสุขํ ปฏิสํเวทิยมาโน ฯ ปฏิจฺจสมุปฺปาทนฺติ
ปจฺจยาการํ ฯ ปจฺจยากาโร หิ อญฺญมญฺญํ ปฏิจฺจ สหิเต ธมฺเม
อุปฺปาเทตีติ ปฏิจฺจสมุปฺปาโทติ วุจฺจติ ฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป ฯ
วิตฺถาโร ปน สพฺพาการสมฺปนฺนํ วินิจฺฉยํ อิจฺฉนฺเตน วิสุทฺธิ-
มคฺคโต จ มหาปกรณโต จ คเหตพฺโพ ฯ อนุโลมปฏิโลมนฺติ
อนุโลมญฺจ ปฏิโลมญฺจ อนุโลมปฏิโลมํ ฯ ตตฺถ อวิชฺชาปจฺจยา

*เล่มที่ 3 มหาวิภงฺควณฺณนา หน้า 4

สงฺขาราติอาทินา นเยน วุตฺโต อวิชฺชาทิโก ปจฺจยากาโร
อตฺตนา กตฺตพฺพกิจฺจกรณโต อนุโลโมติ วุจฺจติ อวิชฺชายเตฺวว
อเสสวิราคนิโรธา สงฺขารนิโรโธติอาทินา นเยน วุตฺโต เสฺวว
อนุปฺปาทนิโรเธน นิรุชฺฌมาโน ตํ กิจฺจํ น กโรตีติ ตสฺส
อกรณโต ปฏิโลโมติ วุจฺจติ ปุริมนเยเนว วา วุตฺโต ปวตฺติยา
อนุโลโมอิตโร ตสฺสา ปฏิโลโมติ เอวเมวเมตฺถ อตฺโถ
ทฏฺฐพฺโพ ฯ อาทิโต ปน ปฏฺฐาย ยาว อนฺตํ อนฺตโต จ
ปฏฺฐาย ยาว อาทึ ปาเปตฺวา อวุตฺตตฺตา อิโต อญฺเญนตฺเถเนตฺถ
อนุโลมปฏิโลมตา น ยุชฺชติ ฯ
มนสากาสีติ มนสิ อกาสิ ฯ ตตฺถ ยถา อนุโลมํ มนสิ
อกาสิ อิทํ ตาว ทสฺเสตุํ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติอาทิ
วุตฺตํ ฯ ตตฺถ อวิชฺชา จ สา ปจฺจโย จาติ อวิชฺชาปจฺจโย
ตสฺมา อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา สมฺภวนฺตีติ อิมินา นเยน
สพฺพปเทสุอตฺโถ เวทิตพฺโพ ฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป ฯ วิตฺถาโร
ปน สพฺพาการสมฺปนฺนํ วินิจฺฉยํ อิจฺฉนฺเตน วิสุทฺธิมคฺคโต จ
สมฺโมห วิโนทนิยา จ มหาวิภงฺคฏฺฐกถาย คเหตพฺโพ ฯ ยถา
ปน ปฏิโลมํ มนสิ อกาสิ อิทํ ทสฺเสตุํ อวิชฺชาย เตฺวว
อเสสวิราคนิโรธาสงฺขารนิโรโธติอาทิ วุตฺตํ ฯ ตตฺถ อวิชฺชาย
เตฺววาติ อวิชฺชาย ตุ เอว ฯ อเสสวิราคนิโรธาติ วิราคสงฺขาเตน
# 1. สี. ม. อวิชฺชาย เอว ตุ ฯ

*เล่มที่ 3 มหาขนฺธกวณฺณนา หน้า 5

มคฺเคน อเสสนิโรธา ฯ สงฺขารนิโรโธติ สงฺขารานํ อนุปฺปาท-
นิโรโธ โหติ ฯ เอวํ นิรุทฺธานํ ปน สงฺขารานํ นิโรธา
วิญฺญาณนิโรโธ วิญฺญาณาทีนญฺจ นิโรธา นามรูปาทีนิ
นิรุทฺธานิเยว โหนฺตีติ ทสฺเสตุํ สงฺขารนิโรธา วิญฺญาณนิโรโธติ-
อาทึ วตฺวา เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตีติ
วุตฺตํ ฯ ตตฺถ เกวลสฺสาติ สกลสฺส สุทฺธสฺส วา สตฺต-
วิรหิตสฺสาติ อตฺโถ ฯ ทุกฺขกฺขนฺธสฺสาติ ทุกฺขราสิสฺส ฯ นิโรโธ
โหตีติ อนุปฺปาโท โหติ ฯ เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ ยฺวายํ อวิชฺชาทิวเสน
สงฺขาราทิกสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย อวิชฺชานิโรธาทิวเสน
จ นิโรโธ โหตีติ วุตฺโต สพฺพากาเรน เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ฯ
ตายํเวลายนฺติ ตายํ ตสฺส อตฺถสฺส วิทิตเวลายํ ฯ อิมํ อุทานํ
อุทาเนสีติ อิมํ ตสฺมึ วิทิเต อตฺเถ เหตุโน จ เหตุสมุปฺปนฺน-
ธมฺมสฺส จ ปชานนาย อานุภาวทีปกํ ยทา หเว ปาตุภวนฺตีติ-
อาทิกํ โสมนสฺสสมฺปยุตฺตญาณสมุฏฺฐานํ อุทานํ อุทาเนสิ
อตฺตมนวาจํ นิจฺฉาเรสีติ วุตฺตํ โหติ ฯ ตสฺสตฺโถ ยทา หเวติ
ยสฺมึ หเว กาเล ฯ ปาตุภวนฺตีติ อุปฺปชฺชนฺติ ฯ ธมฺมาติ
อนุโลมปจฺจยาการปฏิเวธสาธกา (1) โพธิปกฺขิยธมฺมา ฯ อถวา
ปาตุภวนฺตีติ ปกาเสนฺติ อภิสมยวเสน พฺยตฺตา ปากฏา
โหนฺติ ฯ ธมฺมาติ จตุราริยสจฺจธมฺมา ฯ อาตาโป วุจฺจติ
# 1. ม. อนุโลมปฏิโลมปจฺจยาการปฏิเวธสาธกา ฯ

*เล่มที่ 3 มหาวิภงฺควณฺณนา หน้า 6

กิเลสสนฺตาปฏฺเฐน วิริยํ ฯ อาตาปิโนติ สมฺมปฺปธานวิริยวโต ฯ
ฌายโตติ อารมฺมณูปนิชฺฌานลกฺขเณน จ ลกฺขณูปนิชฺฌาน-
ลกฺขเณน จ ทฺวีหิ ฌาเนหิ ฌายนฺตสฺส ฯ พฺราหฺมณสฺสาติ
พาหิตปาปสฺส ขีณาสวสฺส ฯ อถสฺส กงฺขา วปยนฺตีติ อถ
อสฺส เอวํปาตุภูตธมฺมสฺส กงฺขา วปยนฺติ ฯ สพฺพาติ ยา เอสา
โก นุโข ภนฺเต ผุสฺสตีติ โน กลฺโล ปญฺโหติ ภควา
อโวจาติอาทินา นเยน ตถา กตมํ นุโข ภนฺเต ชรามรณํ
กสฺส จ ปนิทํ ชรามรณนฺติ โน กลฺโล ปญฺโหติ ภควา
อโวจาติอาทินา จ นเยน ปจฺจยากาเร กงฺขา วุตฺตา ยา
จ ปจฺจยาการสฺเสว อปฺปฏิวิทฺธตฺตา อโหสึ นุโข อหํ
อตีตมทฺธานนฺติอาทิกา โสฬส กงฺขา อาคตา ตา สพฺพา
วปยนฺติ อปคจฺฉนฺติ นิรุชฺฌนฺติ ฯ กสฺมา ฯ ยโต ปชานาติ
สเหตุธมฺมนฺติ ยสฺมา อวิชฺชาทิเกน เหตุนา สเหตุกํ อิมํ
สงฺขาราทึ เกวลํทุกฺขกฺขนฺธธมฺมํ ปชานาติ อญฺญาติ
ปฏิวิชฺฌติ ฯ
ทุติยวาเร ฯ อิมํ อุทานํ อุทาเนสีติ อิมํ ตสฺมึ วิทิเต
อตฺเถ อวิชฺชาย เตฺวว อเสสวิราคนิโรธา สงฺขารนิโรโธติ เอวํ
ปกาสิตสฺส นิพฺพานสงฺขาตสฺส ปจฺจยกฺขยสฺส อวโพธานุภาว-
ทีปกํ วุตฺตปฺปการํ อุทานํ อุทาเนสีติ อตฺโถ ฯ ตตฺรายํ
สงฺเขปตฺโถ ยสฺมา ปจฺจยานํ ขยสงฺขาตํ นิพฺพานํ อเวทิ