กตมา จ, ภิกฺขเว, ปาปิกา อิจฺฉา? [วิภ. 851] อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ อสฺสทฺโธ สมาโน ‘สทฺโธติ มํ ชาเนยฺยุ’นฺติ อิจฺฉติ; ทุสฺสีโล สมาโน ‘สีลวาติ มํ ชาเนยฺยุ’นฺติ อิจฺฉติ; อปฺปสฺสุโต สมาโน ‘พหุสฺสุโตติ มํ ชาเนยฺยุ’นฺติ อิจฺฉติ; สงฺคณิการาโม สมาโน ‘ปวิวิตฺโตติ มํ ชาเนยฺยุ’นฺติ อิจฺฉติ; กุสีโต สมาโน ‘อารทฺธวีริโยติ มํ ชาเนยฺยุ’นฺติ อิจฺฉติ; มุฏฺฐสฺสติ สมาโน ‘อุปฏฺฐิตสฺสตีติ มํ ชาเนยฺยุ’นฺติ อิจฺฉติ; อสมาหิโต สมาโน ‘สมาหิโตติ มํ ชาเนยฺยุ’นฺติ อิจฺฉติ; ทุปฺปญฺโญ สมาโน ‘ปญฺญวาติ มํ ชาเนยฺยุ’นฺติ อิจฺฉติ; อขีณาสโว สมาโน ‘ขีณาสโวติ มํ ชาเนยฺยุ’นฺติ อิจฺฉติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ปาปิกา อิจฺฉาฯ อิเม วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, ธมฺมา เนว กาเยน ปหาตพฺพา โน วาจาย, ปญฺญาย ทิสฺวา ปหาตพฺพาฯ

‘‘ตญฺเจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุํ โลโภ อภิภุยฺย อิริยติ, โทโส… โมโห… โกโธ… อุปนาโห… มกฺโข… ปฬาโส… มจฺฉริยํ… ปาปิกา อิสฺสา… ปาปิกา อิจฺฉา อภิภุยฺย อิริยติฯ โส เอวมสฺส เวทิตพฺโพ – ‘นายมายสฺมา ตถา ปชานาติ ยถา ปชานโต โลโภ น โหติ, ตถาหิมํ อายสฺมนฺตํ โลโภ อภิภุยฺย อิริยติ; นายมายสฺมา ตถา ปชานาติ ยถา ปชานโต โทโส น โหติ… โมโห… โกโธ… อุปนาโห… มกฺโข… ปฬาโส… มจฺฉริยํ… ปาปิกา อิสฺสา… ปาปิกา อิจฺฉา น โหติ, ตถาหิมํ อายสฺมนฺตํ ปาปิกา อิจฺฉา อภิภุยฺย อิริยตี’ติฯ

‘‘ตญฺเจ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุํ โลโภ นาภิภุยฺย อิริยติ, โทโส… โมโห… โกโธ… อุปนาโห… มกฺโข… ปฬาโส… มจฺฉริยํ… ปาปิกา อิสฺสา… ปาปิกา อิจฺฉา นาภิภุยฺย อิริยติ, โส เอวมสฺส เวทิตพฺโพ – ‘ตถา อยมายสฺมา ปชานาติ ยถา ปชานโต โลโภ น โหติ, ตถาหิมํ อายสฺมนฺตํ โลโภ นาภิภุยฺย อิริยติ; ตถา อยมายสฺมา ปชานาติ ยถา ปชานโต โทโส น โหติ… โมโห… โกโธ … อุปนาโห… มกฺโข… ปฬาโส… มจฺฉริยํ… ปาปิกา อิสฺสา… ปาปิกา อิจฺฉา น โหติ, ตถาหิมํ อายสฺมนฺตํ ปาปิกา อิจฺฉา นาภิภุยฺย อิริยตี’’’ติฯ ตติยํฯ

4. มหาจุนฺทสุตฺตํ

[24] เอกํ สมยํ อายสฺมา มหาจุนฺโท เจตีสุ วิหรติ สหชาติยํฯ ตตฺร โข อายสฺมา มหาจุนฺโท ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อาวุโส ภิกฺขเว’’ติฯ ‘‘อาวุโส’’ติ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต มหาจุนฺทสฺส ปจฺจสฺโสสุํฯ อายสฺมา มหาจุนฺโท เอตทโวจ –

‘‘ญาณวาทํ, อาวุโส, ภิกฺขุ วทมาโน – ‘ชานามิมํ ธมฺมํ, ปสฺสามิมํ ธมฺม’นฺติฯ

ตญฺเจ, อาวุโส, ภิกฺขุํ โลโภ อภิภุยฺย ติฏฺฐติ, โทโส… โมโห … โกโธ… อุปนาโห… มกฺโข… ปฬาโส… มจฺฉริยํ… ปาปิกา อิสฺสา… ปาปิกา อิจฺฉา อภิภุยฺย ติฏฺฐติ, โส เอวมสฺส เวทิตพฺโพ – ‘นายมายสฺมา ตถา ปชานาติ ยถา ปชานโต โลโภ น โหติ, ตถาหิมํ อายสฺมนฺตํ โลโภ อภิภุยฺย ติฏฺฐติ; นายมายสฺมา ตถา ปชานาติ ยถา ปชานโต โทโส น โหติ… โมโห… โกโธ… อุปนาโห… มกฺโข… ปฬาโส… มจฺฉริยํ… ปาปิกา อิสฺสา… ปาปิกา อิจฺฉา น โหติ, ตถาหิมํ อายสฺมนฺตํ ปาปิกา อิจฺฉา อภิภุยฺย ติฏฺฐตี’ติฯ

‘‘ภาวนาวาทํ, อาวุโส, ภิกฺขุ วทมาโน – ‘ภาวิตกาโยมฺหิ ภาวิตสีโล ภาวิตจิตฺโต ภาวิตปญฺโญ’ติฯ ตญฺเจ, อาวุโส, ภิกฺขุํ โลโภ อภิภุยฺย ติฏฺฐติ, โทโส… โมโห… โกโธ… อุปนาโห… มกฺโข… ปฬาโส… มจฺฉริยํ… ปาปิกา อิสฺสา… ปาปิกา อิจฺฉา อภิภุยฺย ติฏฺฐติ, โส เอวมสฺส เวทิตพฺโพ – ‘นายมายสฺมา ตถา ปชานาติ ยถา ปชานโต โลโภ น โหติ, ตถาหิมํ อายสฺมนฺตํ โลโภ อภิภุยฺย ติฏฺฐติ; นายมายสฺมา ตถา ปชานาติ ยถา ปชานโต โทโส น โหติ… โมโห… โกโธ… อุปนาโห… มกฺโข… ปฬาโส … มจฺฉริยํ… ปาปิกา อิสฺสา… ปาปิกา อิจฺฉา น โหติ, ตถาหิมํ อายสฺมนฺตํ ปาปิกา อิจฺฉา อภิภุยฺย ติฏฺฐตี’ติฯ

‘‘ญาณวาทญฺจ, อาวุโส, ภิกฺขุ วทมาโน ภาวนาวาทญฺจ – ‘ชานามิมํ ธมฺมํ, ปสฺสามิมํ ธมฺมํ, ภาวิตกาโยมฺหิ ภาวิตสีโล ภาวิตจิตฺโต ภาวิตปญฺโญ’ติฯ ตญฺเจ, อาวุโส, ภิกฺขุํ โลโภ อภิภุยฺย ติฏฺฐติ, โทโส… โมโห… โกโธ… อุปนาโห… มกฺโข… ปฬาโส… มจฺฉริยํ… ปาปิกา อิสฺสา… ปาปิกา อิจฺฉา อภิภุยฺย ติฏฺฐติ, โส เอวมสฺส เวทิตพฺโพ – ‘นายมายสฺมา ตถา ปชานาติ ยถา ปชานโต โลโภ น โหติ, ตถาหิมํ อายสฺมนฺตํ โลโภ อภิภุยฺย ติฏฺฐติ; นายมายสฺมา ตถา ปชานาติ ยถา ปชานโต โทโส น โหติ… โมโห… โกโธ… อุปนาโห… มกฺโข… ปฬาโส… มจฺฉริยํ… ปาปิกา อิสฺสา… ปาปิกา อิจฺฉา น โหติ, ตถาหิมํ อายสฺมนฺตํ ปาปิกา อิจฺฉา อภิภุยฺย ติฏฺฐตี’ติฯ

‘‘เสยฺยถาปิ , อาวุโส, ปุริโส ทลิทฺโทว สมาโน อฑฺฒวาทํ วเทยฺย, อธโนว สมาโน ธนวาวาทํ วเทยฺย, อโภโคว สมาโน โภควาวาทํ วเทยฺยฯ โส กิสฺมิญฺจิเทว ธนกรณีเย สมุปฺปนฺเน น สกฺกุเณยฺย อุปนีหาตุํ ธนํ วา ธญฺญํ วา รชตํ วา ชาตรูปํ วาฯ ตเมนํ เอวํ ชาเนยฺยุํ – ‘ทลิทฺโทว อยมายสฺมา สมาโน อฑฺฒวาทํ วเทติ, อธโนว อยมายสฺมา สมาโน ธนวาวาทํ วเทติ, อโภควาว อยมายสฺมา สมาโน โภควาวาทํ วเทติฯ ตํ กิสฺส เหตุ? ตถา หิ อยมายสฺมา กิสฺมิญฺจิเทว ธนกรณีเย สมุปฺปนฺเน น สกฺโกติ อุปนีหาตุํ ธนํ วา ธญฺญํ วา รชตํ วา ชาตรูปํ วา’ติฯ

‘‘เอวเมวํ โข, อาวุโส, ญาณวาทญฺจ ภิกฺขุ วทมาโน ภาวนาวาทญฺจ – ‘ชานามิมํ ธมฺมํ, ปสฺสามิมํ ธมฺมํ, ภาวิตกาโยมฺหิ ภาวิตสีโล ภาวิตจิตฺโต ภาวิตปญฺโญ’ติฯ ตํ เจ, อาวุโส, ภิกฺขุํ โลโภ อภิภุยฺย ติฏฺฐติ, โทโส… โมโห… โกโธ… อุปนาโห… มกฺโข… ปฬาโส… มจฺฉริยํ… ปาปิกา อิสฺสา… ปาปิกา อิจฺฉา อภิภุยฺย ติฏฺฐติ, โส เอวมสฺส เวทิตพฺโพ – ‘นายมายสฺมา ตถา ปชานาติ ยถา ปชานโต โลโภ น โหติ, ตถาหิมํ อายสฺมนฺตํ โลโภ อภิภุยฺย ติฏฺฐติ; นายมายสฺมา ตถา ปชานาติ ยถา ปชานโต โทโส น โหติ… โมโห… โกโธ… อุปนาโห… มกฺโข… ปฬาโส… มจฺฉริยํ… ปาปิกา อิสฺสา … ปาปิกา อิจฺฉา น โหติ, ตถาหิมํ อายสฺมนฺตํ ปาปิกา อิจฺฉา อภิภุยฺย ติฏฺฐตี’ติฯ

‘‘ญาณวาทํ, อาวุโส, ภิกฺขุ วทมาโน – ‘ชานามิมํ ธมฺมํ, ปสฺสามิมํ ธมฺม’นฺติฯ ตญฺเจ, อาวุโส, ภิกฺขุํ โลโภ นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ, โทโส… โมโห… โกโธ… อุปนาโห… มกฺโข… ปฬาโส… มจฺฉริยํ… ปาปิกา อิสฺสา… ปาปิกา อิจฺฉา นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ, โส เอวมสฺส เวทิตพฺโพ – ‘อยมายสฺมา ตถา ปชานาติ ยถา ปชานโต โลโภ น โหติ, ตถาหิมํ อายสฺมนฺตํ โลโภ นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ; ตถา อยมายสฺมา ปชานาติ ยถา ปชานโต โทโส น โหติ… โมโห… โกโธ… อุปนาโห… มกฺโข… ปฬาโส… มจฺฉริยํ… ปาปิกา อิสฺสา… ปาปิกา อิจฺฉา น โหติ, ตถาหิมํ อายสฺมนฺตํ ปาปิกา อิจฺฉา นาภิภุยฺย ติฏฺฐตี’ติฯ

‘‘ภาวนาวาทํ , อาวุโส, ภิกฺขุ วทมาโน – ‘ภาวิตกาโยมฺหิ ภาวิตสีโล ภาวิตจิตฺโต ภาวิตปญฺโญ’ติฯ ตญฺเจ, อาวุโส, ภิกฺขุํ โลโภ นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ, โทโส… โมโห… โกโธ… อุปนาโห… มกฺโข… ปฬาโส… มจฺฉริยํ… ปาปิกา อิสฺสา… ปาปิกา อิจฺฉา นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ, โส เอวมสฺส เวทิตพฺโพ – ‘ตถา อยมายสฺมา ปชานาติ ยถา ปชานโต โลโภ น โหติ, ตถาหิมํ อายสฺมนฺตํ โลโภ นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ; ตถา อยมายสฺมา ปชานาติ ยถา ปชานโต โทโส น โหติ… โมโห… โกโธ… อุปนาโห… มกฺโข… ปฬาโส… มจฺฉริยํ… ปาปิกา อิสฺสา… ปาปิกา อิจฺฉา น โหติ, ตถาหิมํ อายสฺมนฺตํ ปาปิกา อิจฺฉา นาภิภุยฺย ติฏฺฐตี’ติฯ

‘‘ญาณวาทญฺจ, อาวุโส, ภิกฺขุ วทมาโน ภาวนาวาทญฺจ – ‘ชานามิมํ ธมฺมํ, ปสฺสามิมํ ธมฺมํ, ภาวิตกาโยมฺหิ ภาวิตสีโล ภาวิตจิตฺโต ภาวิตปญฺโญ’ติฯ ตญฺเจ, อาวุโส, ภิกฺขุํ โลโภ นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ, โทโส… โมโห… โกโธ… อุปนาโห… มกฺโข… ปฬาโส… มจฺฉริยํ… ปาปิกา อิสฺสา… ปาปิกา อิจฺฉา นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ, โส เอวมสฺส เวทิตพฺโพ – ‘ตถา อยมายสฺมา ปชานาติ ยถา ปชานโต โลโภ น โหติ, ตถาหิมํ อายสฺมนฺตํ โลโภ นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ; ตถา อยมายสฺมา ปชานาติ ยถา ปชานโต โทโส โหติ… โมโห… โกโธ… อุปนาโห… มกฺโข… ปฬาโส… มจฺฉริยํ… ปาปิกา อิสฺสา… ปาปิกา อิจฺฉา น โหติ, ตถาหิมํ อายสฺมนฺตํ ปาปิกา อิจฺฉา นาภิภุยฺย ติฏฺฐตี’ติฯ

‘‘เสยฺยถาปิ , อาวุโส, ปุริโส อฑฺโฒว สมาโน อฑฺฒวาทํ วเทยฺย, ธนวาว สมาโน ธนวาวาทํ วเทยฺย, โภควาว สมาโน โภควาวาทํ วเทยฺยฯ โส กิสฺมิญฺจิเทว ธนกรณีเย สมุปฺปนฺเน สกฺกุเณยฺย อุปนีหาตุํ ธนํ วา ธญฺญํ วา รชตํ วา ชาตรูปํ วาฯ ตเมนํ เอวํ ชาเนยฺยุํ – ‘อฑฺโฒว อยมายสฺมา สมาโน อฑฺฒวาทํ วเทติ, ธนวาว อยมายสฺมา สมาโน ธนวาวาทํ วเทติ, โภควาว อยมายสฺมา สมาโน โภควาวาทํ วเทติฯ ตํ กิสฺส เหตุ? ตถา หิ อยมายสฺมา กิสฺมิญฺจิเทว ธนกรณีเย สมุปฺปนฺเน สกฺโกติ อุปนีหาตุํ ธนํ วา ธญฺญํ วา รชตํ วา ชาตรูปํ วา’ติฯ

เอวเมวํ โข, อาวุโส, ญาณวาทญฺจ ภิกฺขุ วทมาโน ภาวนาวาทญฺจ – ‘ชานามิมํ ธมฺมํ, ปสฺสามิมํ ธมฺมํ, ภาวิตกาโยมฺหิ ภาวิตสีโล ภาวิตจิตฺโต ภาวิตปญฺโญ’ติฯ ตญฺเจ, อาวุโส, ภิกฺขุํ โลโภ นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ, โทโส… โมโห… โกโธ… อุปนาโห… มกฺโข… ปฬาโส… มจฺฉริยํ… ปาปิกา อิสฺสา… ปาปิกา อิจฺฉา นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ, โส เอวมสฺส เวทิตพฺโพ – ‘ตถา อยมายสฺมา ปชานาติ ยถา ปชานโต โลโภ น โหติ, ตถาหิมํ อายสฺมนฺตํ โลโภ นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ; ตถา อยมายสฺมา ปชานาติ ยถา ปชานโต โทโส น โหติ… โมโห… โกโธ… อุปนาโห… มกฺโข… ปฬาโส… มจฺฉริยํ… ปาปิกา อิสฺสา… ปาปิกา อิจฺฉา น โหติ, ตถาหิมํ อายสฺมนฺตํ ปาปิกา อิจฺฉา นาภิภุยฺย ติฏฺฐตี’’’ติฯ จตุตฺถํฯ

5. กสิณสุตฺตํ

[25] [ที. นิ. 3.346, 360; อ. นิ. 10.29] ‘‘ทสยิมานิ , ภิกฺขเว, กสิณายตนานิฯ กตมานิ ทส? ปถวีกสิณเมโก สญฺชานาติ อุทฺธํ อโธ ติริยํ อทฺวยํ อปฺปมาณํ; อาโปกสิณเมโก สญฺชานาติ…เป.… เตโชกสิณเมโก สญฺชานาติ… วาโยกสิณเมโก สญฺชานาติ… นีลกสิณเมโก สญฺชานาติ… ปีตกสิณเมโก สญฺชานาติ… โลหิตกสิณเมโก สญฺชานาติ… โอทาตกสิณเมโก สญฺชานาติ… อากาสกสิณเมโก สญฺชานาติ… วิญฺญาณกสิณเมโก สญฺชานาติ อุทฺธํ อโธ ติริยํ อทฺวยํ อปฺปมาณํฯ อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ทส กสิณายตนานี’’ติฯ ปญฺจมํฯ