‘‘สมฺมาวิมุตฺติสฺส , ภิกฺขเว, มิจฺฉาวิมุตฺติ นิทฺโธตา โหติ; เย จ มิจฺฉาวิมุตฺติปจฺจยา อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ เต จสฺส นิทฺโธตา โหนฺติ; สมฺมาวิมุตฺติปจฺจยา จ อเนเก กุสลา ธมฺมา ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉนฺติฯ อิทํ โข ตํ, ภิกฺขเว, อริยํ โธวนํ เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิญฺญาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตติ, ยํ โธวนํ อาคมฺม ชาติธมฺมา สตฺตา ชาติยา ปริมุจฺจนฺติ, ชราธมฺมา สตฺตา ชราย ปริมุจฺจนฺติ, มรณธมฺมา สตฺตา มรเณน ปริมุจฺจนฺติ, โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสธมฺมา สตฺตา โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ ปริมุจฺจนฺตี’’ติฯ สตฺตมํฯ

8. ติกิจฺฉกสุตฺตํ

[108] ‘‘ติกิจฺฉกา , ภิกฺขเว, วิเรจนํ เทนฺติ ปิตฺตสมุฏฺฐานานมฺปิ อาพาธานํ ปฏิฆาตาย, เสมฺหสมุฏฺฐานานมฺปิ อาพาธานํ ปฏิฆาตาย, วาตสมุฏฺฐานานมฺปิ อาพาธานํ ปฏิฆาตายฯ อตฺเถตํ, ภิกฺขเว, วิเรจนํ; ‘เนตํ นตฺถี’ติ วทามิฯ ตญฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิเรจนํ สมฺปชฺชติปิ วิปชฺชติปิฯ

‘‘อหญฺจ โข, ภิกฺขเว, อริยํ วิเรจนํ เทเสสฺสามิ, ยํ วิเรจนํ สมฺปชฺชติเยว โน วิปชฺชติ, ยํ วิเรจนํ อาคมฺม ชาติธมฺมา สตฺตา ชาติยา ปริมุจฺจนฺติ, ชราธมฺมา สตฺตา ชราย ปริมุจฺจนฺติ, มรณธมฺมา สตฺตา มรเณน ปริมุจฺจนฺติ, โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสธมฺมา สตฺตา โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ ปริมุจฺจนฺติฯ ตํ สุณาถ, สาธุกํ มนสิ กโรถ; ภาสิสฺสามี’’ติฯ ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ –

‘‘กตมญฺจ ตํ, ภิกฺขเว, อริยํ วิเรจนํ, ยํ วิเรจนํ สมฺปชฺชติเยว โน วิปชฺชติ, ยํ วิเรจนํ อาคมฺม ชาติธมฺมา สตฺตา ชาติยา ปริมุจฺจนฺติ, ชราธมฺมา สตฺตา ชราย ปริมุจฺจนฺติ, มรณธมฺมา สตฺตา มรเณน ปริมุจฺจนฺติ , โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสธมฺมา สตฺตา โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ ปริมุจฺจนฺติ?

‘‘สมฺมาทิฏฺฐิกสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาทิฏฺฐิ วิริตฺตา โหติ; เย จ มิจฺฉาทิฏฺฐิปจฺจยา อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ เต จสฺส วิริตฺตา โหนฺติ; สมฺมาทิฏฺฐิปจฺจยา จ อเนเก กุสลา ธมฺมา ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉนฺติฯ

‘‘สมฺมาสงฺกปฺปสฺส , ภิกฺขเว, มิจฺฉาสงฺกปฺโป วิริตฺโต โหติ…เป.… สมฺมาวาจสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาวาจา วิริตฺตา โหติ… สมฺมากมฺมนฺตสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉากมฺมนฺโต วิริตฺโต โหติ… สมฺมาอาชีวสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาอาชีโว วิริตฺโต โหติ… สมฺมาวายามสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาวายาโม วิริตฺโต โหติ… สมฺมาสติสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาสติ วิริตฺตา โหติ… สมฺมาสมาธิสฺส , ภิกฺขเว, มิจฺฉาสมาธิ วิริตฺโต โหติ… สมฺมาญาณิสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาญาณํ วิริตฺตํ โหติ…เป.…ฯ

‘‘สมฺมาวิมุตฺติสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาวิมุตฺติ วิริตฺตา โหติ; เย จ มิจฺฉาวิมุตฺติปจฺจยา อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ เต จสฺส วิริตฺตา โหนฺติ; สมฺมาวิมุตฺติปจฺจยา จ อเนเก กุสลา ธมฺมา ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉนฺติฯ อิทํ โข ตํ, ภิกฺขเว, อริยํ วิเรจนํ ยํ วิเรจนํ สมฺปชฺชติเยว โน วิปชฺชติ, ยํ วิเรจนํ อาคมฺม ชาติธมฺมา สตฺตา ชาติยา ปริมุจฺจนฺติ…เป.… โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ ปริมุจฺจนฺตี’’ติฯ อฏฺฐมํฯ

9. วมนสุตฺตํ

[109] ‘‘ติกิจฺฉกา , ภิกฺขเว, วมนํ เทนฺติ ปิตฺตสมุฏฺฐานานมฺปิ อาพาธานํ ปฏิฆาตาย, เสมฺหสมุฏฺฐานานมฺปิ อาพาธานํ ปฏิฆาตาย, วาตสมุฏฺฐานานมฺปิ อาพาธานํ ปฏิฆาตายฯ อตฺเถตํ, ภิกฺขเว, วมนํ; ‘เนตํ นตฺถี’ติ วทามิฯ ตญฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วมนํ สมฺปชฺชติปิ วิปชฺชติปิฯ

‘‘อหญฺจ โข, ภิกฺขเว, อริยํ วมนํ เทเสสฺสามิ, ยํ วมนํ สมฺปชฺชติเยว โน วิปชฺชติ, ยํ วมนํ อาคมฺม ชาติธมฺมา สตฺตา ชาติยา ปริมุจฺจนฺติ, ชราธมฺมา สตฺตา ชราย ปริมุจฺจนฺติ, มรณธมฺมา สตฺตา มรเณน ปริมุจฺจนฺติ, โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสธมฺมา สตฺตา โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ ปริมุจฺจนฺติฯ ตํ สุณาถ…เป.…ฯ

‘‘กตมญฺจ ตํ, ภิกฺขเว, อริยํ วมนํ, ยํ วมนํ สมฺปชฺชติเยว โน วิปชฺชติ, ยํ วมนํ อาคมฺม ชาติธมฺมา สตฺตา ชาติยา ปริมุจฺจนฺติ…เป.… โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสธมฺมา สตฺตา โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ ปริมุจฺจนฺติ?