ตเถวิมํ ชนํ ทิสฺวา อาโมทิตปโมทิตํ,

อนุมาเนน ญาตพฺพํ ธมฺมราเชน ตปฺปิตํ;

ลคฺคํ ทิสฺวา ภิสํ ปงฺกํ กลลทฺทคตํ มหิํ,

อนุมาเนน ชานนฺติ วาริกฺขโธ มหา คโต;

ตเถวิมํ ชนํ ทิสฺวา รโชปกฺขสมาหิตํ,

วหิตํ ธมฺมนทิยา วิสฺสฏฺฐํ ธมฺมสาคเร;

ธมฺมามตคตํ ทิสฺวา สเทวกมิมํ มหิํ,

อนุมาเนน ญาตพฺพํ ธมฺมกฺขโธ มหา คโต;

อนุมาเนน ชานนฺติ ฆายิวา คธมุตฺตมํ,

ยถา’ยํ วายตี คโธ เหสฺสนฺติ ปุปฺผิตา ทุมา;

ตเถวายํ สีลคโธ ปวายติ สเทวเก,

อนุมาเนน ญาตพฺพํ อถิ พุทฺโธ อนุตฺตโร’ติ;

อนุมานปญฺหํฯ

ปสฺสตารญฺญเก ภิกฺขู อชฺโฌคาฬฺเห ธุเต คุเณ,

ปุน ปสฺสติ คิหิ ราชา อนาคามิผเล ฐิเต;

อุโภ’ปิ เต วิโลเกวา อุปฺปชฺชิ สํสโย มหา,

พุชฺเฌยฺย เจ คิหิธมฺเม ธุตงฺคํ นิปฺผลํ สิยา;

ปรวาทิวาทมถนํ นิปุณํ ปิฏกตฺตเย,

หท ปุจฺเฉ กถิเสฏฺฐํ โส เม กงฺขํ วิโนสฺสตี’ติ

เมณฺฑกปญฺเห ฐิตา ทฺวาสีติ คาถา สมตฺตาฯ

มิลิทปฺปกรเณ สพฺพา คาถา สมฺปิณฺฑิตา จตุราธิกสตคาถา โหนฺติฯ

มิลิทปฺปกรเณ สพฺพคาถาสรูปคหณํ สมตฺตํฯ

สํขฺยาสรูปํ

สงฺขฺยาสรูปํ ปน เอวํ เวทิตพฺพํฯ เอก-ทฺวิ-ติ-จตุ-ปญฺจ-ฉ-สตฺต-อฏฺฐ-นว-ทส-เอกาทส-ทฺวาทส- เตรส-จุทฺทส-โสฬส-สตฺตรส-อฏฺฐารส-เอกูนวีสติ-ปญฺจวีสติ-อฏฺฐวีสติ-ติํสา -ฉสฏฺฐิ-ทิยฑฺฒสตนฺติ ปญฺจวีสติวิธา สงฺขฺยาฯ ตถ พุทฺโธ เอโก, ปถวิ เอกา, สมุทฺโท เอโก, สิเนรุ เอโก, เทวโลโก เอโก, พฺรหฺมโลโก เอโก’ติ ฉ เอกกา มิลิทปฺปกรเณ อาคตาฯ

ทฺเว อถวเส สมฺปสฺสมานา ภควตา วิหารทานํ อนุญฺญาตํ? วิหารทานํ นาม สพฺพพุทฺเธหิ วณฺณิตํ อนุมตํ โถมิตํ ปสถํ วิหารทานํ ทวา เทวมนุสฺสา ชาติชราพฺยาธิมรเณหิ มุจฺจิสฺสนฺติฯ วิหาเร สติ ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย วา กโตกาสา ทสฺสนกามานํ สุลภทสฺสนํ ภวิสฺสนฺตี’ติฯ

ทฺเว อถวเส ปฏิจฺจ สพฺพพุทฺธา อตฺตนา นิมฺมิตํ จตุปจฺจยํ น ปริภุญฺชนฺติ? อคฺคทกฺขิเณยฺโย สถา’ติ พหู เทวมนุสฺสา จตุปจฺจยํ ทตฺวา ทุกฺขา มุจฺจิสฺสนฺติฯ พุทฺธา ปฏิหาริยํ กวา ชีวิตวุตฺติํ ปริเยสนฺตี’ติ ปรูปวาทโลปนถญฺจาติฯ

ทฺเว อกมฺมชา อเหตุชา อนุตุชา? อากาโส นิพฺพานญฺจา’ติ

ทฺเว อถวเส สมฺปสฺสมาเนน เวสฺสนฺตเรน รญฺญา ทฺเว ปุตฺตา ทินฺนา? ทานปโถว เม น ปริหายิสฺสติ, อิเม กุมารา มูลชลาหารภุญฺชนทุกฺขโต มุจจิสฺสนฺตี’ติฯ

อุทกสฺส ทฺเว คุณา นิพฺพานํ อนุปฺปวิฏฺฐา? สีตลภาโว, ปีตสฺส ฆมฺมวินยนภาโว จา’ติฯ

อสติยา อชานเนน จา’ติ ทฺวีหิ การเณหิ อาปตฺติํ อาปชฺชนฺตี’ติ ฉ ทุกา อาคตาฯ

สีเตน อุณฺเหน อติโภชเนนา’ติ ตีหิ อากาเรหิ ปิตฺตํ กุปฺปติฯ

สีเตน อุณฺเหน อนฺนาปาเนน จา’ติ ตหี อากาเรหิ เสมฺหํ กุปฺปติฯ

พุทฺธวํสตาย ธมฺมครุกตาย ภิกฺขุภุมิมหนฺตตายา’ติ ตีหิ การเณหิ ปาติโมกฺขํ ปฏิจฺฉนฺนํ การาเปติฯ

อคทสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปฺปวิฏฺฐา? คิลานกานํ ปริสรณํ โรควินาสนํ อมตกรณนฺติฯ

มณิรตนสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปฺปวิฏฺฐา? สพฺพกามททํ นหาสกรํ อุชฺโชตถกรนฺติฯ

รตนจทนสฺส ตโย คุณา? วณฺณสมฺปนฺโน คธสมฺปนฺโน รสสมฺปนฺโน’ติ สตฺต ติกา วุตฺตาฯ

สปฺปิมณฺฑสฺส ตโย คุณา? วณฺณสมปนฺโน, คธสมฺปนฺโน, รสสมฺปนฺโน’ติ สตฺตติกา วุตฺตา ทิฏฺฐธมฺมผาสุวิหารตาย อนวชฺชคุณพหุลตายอเสสอริยวีถิภาวโต สพฺพพุทฺธปสถตายาติ อิเม จตฺตาโร อถวเส สมฺปสฺสมานา พุทฺธา ปฏิสลฺลานํ เสวนฺติฯ

นินฺนตาย ทฺวารตาย จิณฺณตาย สมุทาจริตตฺตาติ จตุหิ อากาเรหิ มโนวิญฺญาณํ ทฺวิปญฺจวิญฺญาเณ อนุปวตฺตติฯ

กมฺมวเสน โยนิวเสน กุลวเสน อายาจนวเสนา’ติ จตุนฺนํ สนฺนิปาตานํ วเสน คพฺภสฺสาวกฺกนฺติ โหติฯ

อทิฏฺฐนฺตราโย, อุทฺทิสฺสกตสฺส อนฺตราโย, อุปกฺขฏนฺตราโย ปริโภคนฺตราโย’ติ จตฺตาโร อนฺตรายา เตสุ อทิฏฺฐนฺตราโย ภควโต อถิ, เสสา ตโย นถิ, อุทฺทิสฺสกตสฺส พฺยามปฺปภาย สพฺพญฺญุตญาณสฺส ชีวิตสฺส จา’ติ จตุนฺนํ อนฺตรายาภาวาฯ

อพฺภา, มหิกา, เมโฆ, ราหุ จา’ติ จตฺตาโร สูริยโรคา สมุทฺทสส จตฺตาโร คุณา? กุณเปหิ อสํวาสิยภาโว, นทีหิ อปูรณตา, มหาภุตาวาสตา, วิจิตฺตปุปฺผสมากิณฺณตา’ติฯสตฺต จตุกฺกา วุตฺตาฯ

[5] ภุมิมหนฺตตา, ปริสุทฺธวิมลตา, ปาเปหิอสํวาสิยตา, ทุปฺปฏิวิชฺฌตา, พหุวิธสํวรรกฺขิยตา’ติ สาสนสฺส อิเม อตุลฺยา ปญฺจ คุณา วตฺตนฺติ ปกาสนฺติฯ

โภชนสฺส ปญฺจ คุณา นิพฺพานํ อนุปฺปวิฏฺฐา? อจฺจุคฺคตตา, อจลตา ทุรธิโรหณตา พีชารูหณตา โกปานุนยวิวชฺชนตา’ติฯ

อาหจฺจปเทน รเสน อาจริยวํสตาย อธิปฺปายาการตาย ญาณุตฺตรตายา’ติ อิเมหิ ปญฺจคุเณหิ อโถ ปฏิคฺคเหตพฺโพ จา’ติ จตฺตาโร ปญฺจกา วุตฺตาฯ

[6] เสนาปติ, ปุโรหิโต, อกฺขทสฺโส, ภณฺฑาคาริโก, ฉตฺตคาโห, ขคฺคคาโห อมจฺโจ’ติ ฉ อมจฺจา คณียนฺติฯ เวปุลฺโล ราชคหิยานํ พุทฺโธ อคฺโค ปวุจฺจตี’ติ ฉ อคฺคาฯ มาณวคามิกเทวปุตฺเตน วุตฺตคาถา นาคเสเนน อาหริวา วุตฺตาฯ

วาติโก, ปิตฺติโก, เสมฺหิโก, เทวตูปสํหารโต, สมุทาจิณฺณโต, ปุพฺพนิมิตฺตโต’ติ ฉ ชนา สุปินํปสฺสนฺตี’ติ ตโย ฉกฺกา วุตฺตาฯ

[7] ปุถุชฺชนจิตฺตํ, โสตาปนฺนจิตฺตํ, สกทาคามิจิตฺตํ, อนาคามิจิตฺตํ, อรหนฺตจิตฺตํ, ปจฺเจกพุทฺธจิตฺตํ, สมฺมาสมฺพุทฺธจิตฺตนฺติ สตฺต จิตฺตวิมุตฺติโยฯ

นารโท, ธมฺมนฺตรี, อํคีรโส, กปิโล, กณฺฑรคฺคิสาโม, อตุโล, ปุพฺพกจฺจายโน’ติ สตฺต อาจริยา โอวาทการกาฯ

‘‘ชิฆจฺฉาย, ปิปาสาย, อหินา ทฏฺโฐ, วิเสน จ,

อคฺคี-อุทก-สตฺตีหิ อกาเล ตตฺถ มิยฺยตี’’ติ;

อิเม สตฺต ชนา อกาลมรณิกา นามา’ติ ตโย สตฺตกา วุตฺตาฯ

[8] วิสมํ สภยํ …เป.… อฏฺเฐเต ปริวชฺชิยา’ติ อิมานิ อฏฺฐฏฺฐานานิ ปณฺฑิเตหิ ปริวชฺชนียานีติ ปริวชฺชนียฏฺฐานฏฺฐกํ นามฯ

รตฺโตทุฏฺโฐ …เป.… เอเต อถวินาสกา’ติ อิทํ อถวินาสกฏฺฐกํ นามฯ

วเสน ยสปุจฺฉาหิ …เป.… เตสํ พุทฺธิ ปภิชฺชตี’ติ อิทํ พุทฺธิวิสทกรณฏฺฐกํ นามฯ

กาลํ เทสํ ทีปํ กุลํ ชเนตฺติมายุํ มาสํ เนกฺขมฺมํ วิโลเกตี’ติ อิทํ โพธิสตฺเตน วิโลกิยฏฺฐกํ นามฯ

‘‘วิกฺกยานาคตมคฺโค ติถํ ตีรํ อายุถิรํ;

อนาคตํ กุสลํวา’ติ อฏฺฐฏฺฐานา วิโลกิยา’’ติ;

อิทํ อนาคตวิโลกิยฏฺฐกํ นามฯ

‘‘วาณิโช หถินาโค จ สากฏิโก นิยามโก

ภิสกฺโก อุตฺตรเสตุ ภิกฺขุ เจว ชินงฺกุโร,

เอเต อฏฺฐ อนาคเต อฏฺฐ ชนา วิโลกิยา’’ติ;

อิทํ วิโลกิยฏฺฐกํ นามฯ

รตฺโต ทุฏฺโฐ’จ มูฬฺโห จ มานี ลุทฺโธ ตถา’ลโส ราชา จ ฆาตกา อฏฺฐ นาคเสเนน เทสิตา’ติอิทํ ฆาตกฏฺฐกํ นามฯ

วาต ปิตฺเตน เสมฺเหน …เป.… อกาเล ตถ วิยฺยตี’ติ อิทํ อกาลมรณการณฏฺฐกํ นามฯ

น วา อโถ อนุสาสิตพฺโพ, น ราคุปสํหิตํ จิตฺตํ น โทสูปสํหิตํ จิตฺตํ น โมหูปสํหิตํ จิตฺตํ อุปฏฺฐาเปตพฺพํ, ทาสกมฺมกรโปริเสสุ นีจวุตฺตินา ภวิตพฺพํ, กายิกวาจสิกํ สุฏฺฐุ รกฺขิตพฺพํ, ฉฬิทฺริยานิ สุฏฺฐู รกฺขิตพฺพานิ, เมตฺตาภาวนาย มานสํ อุปฏฺฐาเปตพฺพนฺติ อิทํ รญฺญา มิลิเทน สมาทินฺนํ วตฺตฏฺฐกํ นามฯ

ปุปฺผาปณํ คธาปนํ ผลาปณํ อคทาปณํ โอสธาปณํ อมตาปณํ รตนาปณํ สพฺพาปณนฺติ อิทํ อาปณฏฺฐกํ นามา’ติฯ ทส อฏฺฐกา วุตฺตาฯ

[9]’รตฺโต ทุฏฺโฐ จ มูฬฺโห จ …เป.… ขิปฺปํ ภวติ ปากฏนฺติ’ อิทํ อิตฺตรนวกํ นามฯ

นวานุปุพฺพวิหารสงฺขาตธมฺมานุมชฺชชนวกนฺติ ทฺเว นวกา วุตฺตาฯ

[10]

’สงฺฆสมุสุโข ทุกฺขิ ธมฺมาธิปติโกปิ จ

สํวิภาคี ยถาถามํ ชินจกฺกาภิวฑฺฒโก

สมฺมทิฏฺฐิปุรกฺขาโร อนญฺญสถุโก ตถา

สุรกฺโข กายกมฺมาทิ สมคฺคาภิรโตปิ จ

อกุโภ น จเร จกฺเก พุทฺธาทิสรณงฺคโต

ทส อุปาสกคุณา นาคเสเนน เทสิตา’ติ

อิทํ อุปาสกคุณทสกํ นามฯ

คงฺคา ยมุนา อจิรวตี สรภุ มหี สิธุ สรสฺสตี เวตฺรวตี วิตถา จทภาคา’ตี อิทํนทิทสกํ นามฯ

สีตํ อุณฺหํ ชิฆจฺฉา ปิปาสา อุจฺจาโร ปสฺสาโว ถินมิทฺธํ ชรา พฺยาธิ มรณนฺติ อิทํ กายานุวตฺตกทสกํ นามฯ

พุทฺเธ สคารโว, ธมฺเม สคารโว, สงฺเฆ สคารโว, สพฺรหฺมจาริสุ สคารโว, อุทฺเทสปริปุจฺฉาสุ วายมติ, สวณพหุโล โหติ, ภินฺนสีโล’ปิ อากปฺปํ อุปฏฺฐาเปติ, ครหภยา กายิกวาจสิกญฺจสฺส สุรกฺขิตํ โหติ, ปธานาภิมุขํ จิตฺตํ โหติ, กโรนฺโตปิ ปาปํ ปฏิจฺฉนฺนํ อาจรตี’ติ อิทํ คิหิทุสฺสีลาธิกคุณทสกํ นามฯ

อวชฺฌกวจธารณโก, อิสิสามญฺญภณฺฑลิงฺคธารณโก, สงฺฆสมยมนุปวิฏฺฐตาย พุทฺธธมฺมสงฺฆรตนคตตาย ปธานาลยนิเกตวาสตาย ชินสาสเน ธนปริเยสนโต วรธมฺมเทสนโต ธมฺมทีปคติปรายณตาย’ อคฺโค พุทฺโธ’ติ เอกนฺโตชุทิฏฺฐิตาย อุโปสถสมาทานโต ทกฺขิณํ วิโสเธตี’ติ เอกนฺโตชุทิฏฺฐิตาย อุโปสถสมาทานโต ทกฺขิณํ วิโสเธตี’ติ เอกนฺโตชุทิฏฺฐิตาย อุโปสถสมาทานโต ทกฺขิณํ วิโสเธตี’ติ อิทํ ทกฺขิณาวเสน ทสกํ นามฯ

อลคฺคนตา, นิราลยตา, วาโค, ปหาณํ, อปุนราวตฺติตา, สุขุมตา, มหนฺตตา, ทุรนุโพธตา, ทุลฺลภตา อสทิสตา, พุทฺธธมฺมสฺสา’ติ อิทํ โพธิสตฺตคุณทสกํ นามฯ

มชฺชชทานํ, สมชฺชทานํ, อิถิทาํ, อสภทานํ, จิตฺตกมฺมทานํ, วิสทานํ, สถทานํ, สงฺขลิกทานํ, กุกฺกุฏสูกรทานํ, ตุลากูฏ มานนกูฏทานนนฺติ อิทํ โลเก อทานสมฺมตทานํ นามฯ

มาตา พธนํ, ปิตา พธนํ, ภริยา พธนํ, ปุตฺตา พธนํ, ญาตี พธนํ, มิตฺตาพธนํ, ธนํ พธนํ, ลาภสกฺกาโรพธนํ, อิสฺสริยํ พธนํ, ปญฺจกามคุณา พธนนฺติ อิทํ พธนทสกํ นามฯ

วิธวา อิถิ, ทุพฺพโล ปุคฺคโล, อมิตฺตญาติปุคฺคโล, มหคฺฆโส, อนาจาริยกุลวาสี, ปาปมิตฺโต, ธนหีโน, อาจริยหีโน, กมฺมหีโน, ปโยคหีโน ปุคฺคโล’ติ อิทํ โอญาตพฺพปุคฺคลทสกํ นามฯ

ทเม สเม ขนฺติสํวเร ยเม นิยเม อกฺโกเธ วิหิํสาย สจฺเจ โสเจยฺเย’ติ ทสฏฺฐาเนสุ สตตํ จิตฺตํ ปวตฺตตี’ติ อิทํ เวสฺสนฺตรคุณทสกํ นามา’ติฯ

เอกาทส ทสกา วุตฺตาฯ

[11] อากาสสฺส เอกาทส คุณา นิพฺพานํ อนุปฺปวิฏฺฐา? น ชายติ, นชิยฺยติ, น มิยฺยติ, น จวติ, น อุปฺปชฺชติ, ทุปฺปสยฺโห, อโจรหรโณ, อนิสฺสิโต, วิหงฺคคมโน, นิราวรโณ, อนนฺโต’ติ อิทํ อากาสคุณกาทสกํ นามฯ

สีลปาการํ …เป.… สติปฏฺฐานวีถิกนฺติ อิทํ ธมฺมนครปริวาเรกาทสกํ นามา’ติ ทฺเว เอกาทสกา วุตฺตาฯ

[12] รตฺโต ราควเสน อปจิติํ น กโรติ, ทุฏฺโฐ โทสวเสน, มูฬฺโห โมหวเสน, อุนฺนโฬมานวเสน, นิคฺคุโณ อวิเสสตาย, อติถทฺโธ อติเสธตาย, หีโน หีนภาวตาย,วจนกโร อนิสฺสรตาย, ปาโป กทริยตาย, ทุกฺขาปิโต ทุกฺขาปิตตาย, ลุทฺโธ โลภวเสน, อายูหิโต อถสาธนวเสน อปจิติํ น กโรตีติ อิทํ อปจิติอการกปุคฺคลทฺวาทสกํ นาม เอกเมว อาคตํฯ

[13] ปํสุกูลิกงฺคํ เตจีวริกงฺคํ ปิณฺฑปาติกงฺคํ สปทานจาริกงฺคํ เอกาสนิกงฺคํ ปตฺตปิณฺฑิกงฺคํ ขลุปจฉาภตฺติกงฺคํ อารญฺญิกงฺคํ รุกฺขมูลิกงฺคํ อพฺโภกาสิกงฺคํ โสสานิกงฺคํ ยถาสถติกงฺคํ เนสชชิกงฺคนฺติ อิทํ ธุตงฺคเตรสกํ นาม เอกเมวฯ

[14] จุทฺทสพุทฺธญาณวเสน จุทฺทสกํ เวทิตพฺพํฯ

[16] อลงฺการปฬิโพโธ, มณฺฑนปฬิโพโธ, เตลมกฺขนปฬิโพโธ, วณฺณปฬิโพโธ, มาลาปฬิโพโธ, คธปฬิโพโธ, วาสปฬิโพโธ, หรีฏกิปฬิโพโธ, อามลกปฬิโพโธ, รงฺคปฬิโพโธ, พธนปฬิโพโธ, โกจฺฉปฬิโพโธ, กปฺปกปฬิโพโธ, วิชฏนปฬิโพโธ, อูกาปฬิโพโธ, เกเสสุ ลูยนฺเตสุ โสจนฺติ กิลมนฺติ ปริเทวนฺติ อุรตฺตาฬิํ กทนฺติ สมฺโมหํ อาปชฺชนฺตีติ อิทํ เกสปฬิโพธโสฬกํฯ

ติรจฺฉนคโต เปโต มิจฺฉาทิฏฺฐิโต กุหโก มาตุฆาตโก ปิตุฆาตโก อรหนฺตฆาตโก โลหิตุปฺปาทโก สงฺฆเภทโก ติถิยปกฺกนฺตโก เถยฺยสํวาสโก ภิกฺขุนีทูสโก เตรสนฺนํ ครุกาปตฺตีนํ อญฺญตรํ อาปชฺชิวา อวุฏฺฐิโต ปณฺฑโก, อุภโตพฺยญฺชนโก, อูนสตฺตวสฺสโก’ติ อิทํ อธมฺมาภิสมยปุคฺคลโสฬสกนฺตี ทฺเว โสฬสกา วุตฺตาฯ

[17] อภิชานโต สติ อุปฺปชฺชติ กฏุมิกาย, โอฬาริกวิญฺญาณโต หิตวิญฺญาณโต อหิตวิญฺญาณโต สภาคนิมิตฺตโต วีสภาคนิมิตฺตโต กถาภิญญาณโต ลกฺขณโต สรณโต มุทฺทโต คณนาโต ธารณโต ภาวนโต โปตฺถกนิพธนโต อุปนิกฺเขปโต อนุภุตโต สติ อุปฺปชฺชตีติ อิทํ สติอุปฺปชฺชนาการสตฺตรสกํ เอกเมวฯ

[18] อฏฺฐารสพุทฺธธมฺมวเสน อฏฺฐารสกํ เวทิตพฺพํฯ

[19] สุติ สุมุติ สํขฺยโยคา ญายเวเสสิกา คณิตา คธพฺพา ติกิจฺฉา จตุพฺเพทา ปุราณา อิติหาสโชติสา มายา เหตุ มนฺตนา ยุทฺธา ฉทสา พุทฺธวจเนน เอกูนวีสตีติ อิทํ รญฺโญ สิกฺขิตสเถกูนวิสติกํฯ

[22] อคฺโค ยโม เสฏฺโฐ นิยโม หาโร วิหาโร สํยโม สํวโร ขนฺติ โสรจฺจํ เอกนฺตจริยา เอกตฺตาภิรติ ปฏิสลฺลานํ หิริ โอตฺตปฺปํ วีริยํ อปฺปมาโท สิกฺขาปทานํ อุทฺเทโส ปริปุจฺฉา สีลาทิอภิรติ นิราลยตา สิกฺขาปทปาริปูริตาติ พาวีสติสมณกรณา ธมฺมา กาสาวธารณํ ภณฺฑุภาโว จา’ติ ทฺเว ลิงฺคานิ ปกฺขิปิวา วทนการณคุณพาวีสติกํฯ

[25] อารกฺขา เสวนา เจว ปมตฺตปฺปมตฺตา ตถา เสยฺยาวกาโส เคลญฺญํ โภชนํ ลพฺภกญฺเจว วิเสโส จ วิชานิยา ปตฺตภตฺตํ สํวิภเช อสฺสาโส จ ปฏิจาโร คามวิหรํ จารา เพ สลฺลาโป ปน กาตพฺโพ ฉิทฺทํ ทิสฺวา ขเมยฺย จ สกฺกจฺจาขณฺฑการี ทฺเว อรหสฺสาเสสการิ ทฺเว ชเนยฺย ชนกํ จิตฺตํ วฑฺฒิจิตตํ ชเนยฺย จ สิกฺขาพเล ฐเปยฺย นํ เมตฺตํ จิตฺตญฺจ ภาวเยฯ น ชเห อปทาย จ กรณีเย จ อุสฺสุกํ ปคฺคเห ขลิกํ ธมฺเมฯ อิติ ปํจวีส คุณามิลิเทน ปกาสิตา’ติ อิทํ อนฺเตวาสิกมฺหิ อาจริเยน กตคุณปํจวีสติกํ

โกโธ อุปนาโห มกฺโข ปลาโส อิสฺสา มจฺฉริยํ มายา สาเฐยฺยํ ถมฺโห สารมฺโห มาโน อติมาโน มโท ปมาโท ถินมิทฺธํ นทิ อาลสฺยํ ปาปมิตฺตตา รูปา สทฺทา คธา รสา โผฏฺฐพฺพา พุธา ปิปาสา อรตีติ อิทํ จิตฺตทุพฺพลีกรณธมฺมปญฺจวีสติกนฺติ ทฺเว ปญฺจวีสติกา วุตฺตาฯ

[28] ปฏิสลฺลานํ ปฏิสลฺลิยมานํ ปุคฺคลํ รกฺขติฯ อายุํ วฑฺเฒติ, พลํ วฑฺเฒติ, วชฺชํ ปิทหติ, อยสํ อปเนติ, ยสํ อุปทหติ, อรติํ อปเนติ, รติํ อุปทหติ, ภยํ อปเนติ, เวสารชฺชํ กโรติ, โกสชฺชํ อปเนติ, วีริยํ อภิชเนติ, ราคํ อปเนติ, โทสํ อปเนติ, โมหํ อปเนติ, มานํ นิหนฺติ, วิตกฺกํ ภญฺชติ, จิตฺตเมกคฺคํ กโรติ, มานสํ สิเนหยติ, หาสํอภิชเนติ, ครุกํกโรติ, มานํ อุปฺปาทยติ, นมสฺสิยํ กโรติ, ปีติํ ปาเปติ, ปาโมชฺชํ กโรติ, สงฺขารานํ สภาวํ ทสฺสยติ, ภวปฏิสธิํ อุคฺฆาเฏติ, สพฺพสามญฺญํ เทตีติ อิทํปฏิสลฺลาเน คุณฏฺฐวีสติกํฯ

มโหสโธ มหาราช สูโร, หิริมา, โอตฺตาปี, สปกฺโข, มิตฺตสมฺปนฺโน, ขโม, สีลวา, สจฺจวาที, โสเจยฺยสมฺปนฺโน, อโกธโน, อนติมานี, อนุสูยโก, วีริยวา, อายูหโก, สงฺคาหโก, สํวิภาคี, สขิโล, นิวาตวุตฺติ, อสโฐ, อมายาวี, พุทฺธิสมฺปนฺโน, กิตฺติมา, วิชฺชาสมฺปนฺโน, หิเตสี อุปนิสฺสิตานํ, อภิรูโป ทสฺสนีโย, ปถิโต สพฺพชนสฺส, ธนวา ยสวา’ติ อิทํ มโหสธคุณฏฺฐวีสติกํ อิติ ทฺเว อฏฺฐวีสติกา วุตฺตาฯ

[30] อิเมหิ เตรสหิ ธุตคุเณหิ ปุพฺเพ อาเสวิเตหิ นิเสวิเตหิ จิณฺเณหิ ปริจิณฺเณหิ จริเตหิ ปริปูริเตหิ นิมิตฺตภูเตหิ อริยสาวโก อิธ ภเว ติํสคุณวเรหิ สมุเปโต โหติ กตเมหิ ติํสคุณวเรหิ? สินิทฺธมุทุมทฺทวเมตฺตจิตฺโต โหติ, ฆาติตหตวิหตกิเลโส โหติ, หตนิหตมานทปฺโป โหติ, อจลทฬฺหนิวิฏฺฐนิพฺเพมติกสทฺโธ โหติ, ปริปุณฺณ-ปีณิตฯ ปหฏฺฐโลภนิย-สนฺต-สุข-สมาปตฺติลาภี โหติ, สีล-วร-ปวร-อสม-สุจิคธปริภาวิโต โหติ, เทวมนุสฺสานํ ปิโย โหติ มนาโป, ขีณาสว-อริยปุคฺคล-ปถิโต โหติ, เทวมนุสฺสานํ วทิตปูชิโต ถุตถวิตโถมิตปสโถ, อิธ วา หุรํ วา โลเกน อนุปลิตฺโต, อปฺปโถกวชฺเช’ปิ ภยทสฺสาวี, วิปุล-วร-สมฺปตฺติกามานํ มคฺคผลวรถสาธโน, อยาจิตวิปุลปณีตปจฺจยภาคี, อนิเกตสโน, ธานชฺฌายิตปวรวิหารี, วิชฏิตกิเลสชาลวถุโก, ภินฺน-ภคฺค-สงฺกุฏิต-สมฺหิน-คตินิวารโณ, อกุปฺปธมฺโม, อหีนีตวาโส, อนวชฺชโภคี, คติวิมุตฺโต, อุตฺติณฺณสพฺพวิจิกิจฺโฉ, วิมุตฺติชฺฌายิตตฺโต, ทิฏฺฐธมฺโม, อจลทฬฺหภีรุตฺตาณมุปคโต, สมุจฺฉินฺนานุสโย, สพฺพาสวกฺขยมฺปตฺโต, สนฺตสุขสมาปตฺติวิหารพหุโล, สพฺพสมณณคุณสมุเปโต, อิเมหิ ติํสคุณวเรหิ สมุเปโต โหติฯ อิติ ธุตงฺคคุณานิสํสคุณวรติํสกํฯ

ชาติปิ ทุกฺขา, ชราปิ ทุกฺขา, พฺยาธิปิ ทุกฺโข, มรณมฺปิ ทุกฺขํ, โสโกปิ ปริเทโวปิ ทุกฺโข,อุปายาโสปิ อปฺปิเยหิ สมฺปโยโคปิ ปิเยหิ วิปฺปโยโคปิ, มาตุมรณมฺปิ ปิตุมรณมฺปิ ภาตุมรณมฺปิ ภคินิมรณมฺปิ ญาติมรณมฺปิ ญาติพฺยสนมฺปิ โภควฺยสนมฺปิ สีลพฺยสนมฺปิ ทิฏฺฐิพฺยสนมฺปิ ราชพฺยสนมฺปิ โจรพฺยสนมฺปิ เวริภยมฺปิ ทุพฺภิกฺขภยมฺปิ อคฺคิภยมฺปิ ทุกฺขํ, อุทกภยมฺปิ ทุกฺขํ, อูมิภยมฺปิ อาวฏฺฏภยมฺปิ กุมฺภีลภยมฺปิ สุํสุมารภยมฺปิ อตฺตานุวาทภยมฺปิ ปรานุวาทภยมฺปิ อสิโลกภยมฺปิ ทณฺฑภยมฺปิ ทุคฺคติภยมฺปิ ปริสสารชฺชภยมฺปิ อาชีวิกภยมฺปิ มรณภยมฺปิ มหาภยมฺปิ เวตฺเตหิ ตาฬนมฺปิ กสาหิ ตาฬนมฺปิ อฑฺฒทณฺฑเกหิ ตาฬนมฺปิ หถจฺเฉทมฺปิ ปาทจฺเฉทมฺปิ นาสจฺเฉทมฺปิ กณฺณจฺเฉทมฺปิ กณฺณนาสจฺเฉทมฺปิ พิฬงฺคถาลิกมฺปิ สงฺขมุณฺฑิกมฺปิ ราหุมุขมฺปิ โชติมลิกมฺปิ หถปชฺโชติกมฺปิ เอรกวตฺติกมฺปิ จีรกวาสิกมฺปิ เอเนยฺยกมฺปิ พลิสมํสิกมฺปิ กหาปณิกมฺปิ ขาราปตจฺฉิกมฺปิ ปฬิฆปริวตฺติกมฺปิ ปลาลปีฐิกมฺปิ ตตฺเตนปิ เตเลน โอสิญฺจนมฺปิ สุนเขหิ ขาทาปนมฺปิ ชีวสูลาโรปณมฺปิ อสินาสีสจฺเฉทนมฺปีติ อิทํ ทุกฺขสฏฺฐิกํฯ

สงฺขมุณฺฑกนฺติ สงฺขมุณฺฑกมฺมกรณํ ตํ กโรนฺตา อุตฺตโรฏฺฐสฺส อุภยโต กณฺณจูฬิกคลวาฏกปริจฺเฉเทน จมฺมํ ฉิทิวา สพฺพเกเส เอกโต คณฺฐิํ กวา ทณฺฑเกน เวฒวา อุปฺปาเฏนฺติ สห เกเสหิ จมฺมํ อุฏฺฐหติ ตโต สีสกฏาหํถูลสกฺขราหิ ฆํสิวา โธวนฺตา สงฺขวณฺณํ กโรนฺติฯ

ตถ พิฬงฺคถาลิกนฺติ กญฺชิโยกฺขลิกกมฺมกรณํฯ ตํ กโรนฺตา สิสกฏาหํ อุปฺปาเฏวา ตตฺตํ อโยคุฬํ สณฺฑาเสน คเหวา ตถ ปกฺขิปนฺติฯ เตน มถลุงฺคํ ปกฺกฐิวา อุปริ อุตฺตรติฯ

ราหุมุขนฺติ ราหุมุขกมฺมกรณํฯ ตํ กโรนฺตา สงฺกุนา วิวริวา อนฺโตมุเข ทีปํ ชาเลนฺติฯ กณฺณจูฬิกาหิ วา ปฏฺฐาย มุขํ นิขาทเนน ขณนฺติ โลหิตํปคฺฆริวา มุขํ ปูเรติฯ

โชติมาลิกนฺติ สกลสรีรํ เตลปิโลติกาย เวเฐวา อาลิมฺเปนฺติฯ

หถปชฺโชติกนฺติ หเถ เตลปิโลติกาย เวเฐวา ปชฺชาเลนฺติฯ

เอรกวตฺติกนฺติ เอรกวตฺตกมฺมกรณํฯ ตํ กโรนฺตา เหฏฺฐาคิวโต ปฏฺฐาย จมฺมวฏฺเฏ กนฺตนฺตา โคปฺผเก ปาเตนฺตี อถ นํ โยตฺเตหิ พธิวา กฑฺฒนฺติฯ โส อตฺตโน’วจมฺมวฏฺเฏ อกฺกมิวา ปตติ จีรกวาสิกนฺติ จิรกวาสิกกมฺมกรณํฯ ตํ กโรนฺตา ตเถว จมฺมวฏฺเฏ กนฺติวา กฏิยํ ฐเปนฺติฯ กฏิโต ปฏฺฐาย กนฺติวาโคปฺผเกสุ ฐเปนฺติฯ อุปริเมหิ เหฏฺฐิมสรีรํ จีรกนิวาสนนิวถํ วิย โหติฯ

เอเณยฺยกนฺติ เอเณยฺยกกมฺมกรณํฯ ตํ กโรนฺตา อุโหสุ กปฺปเรสุ จ ชณฺณุเกสุ จ อยสลากโย ทวา อยสูลานิ โกฏฺเฏนฺติฯ โส จตุหิ อยยุเลหิ ภุมิยํ ปติฏฺฐหติฯ อถ นํ ปริวาเรวา อคฺคิํ กโรนฺติฯ ตํ สธิสธิโต สูลานิ อปโนวา จตุหิ อฏฺฐิโกฏีหิเยว ฐเปนฺติฯ

พฬิสมํสิกนฺติอุภโตมุเขหิ พฬิเสหิ ปหริวา จมฺมมํสนหารูนิ อุปฺปาเฏนฺติฯ

กหาปณกนฺติ สกล สรีรํ ติณฺหาหิ วาสีหิ โกฏิโต ปฏฺฐาย กหาปณ มตฺตํ กหาปณ มตฺตํ ปาเตนฺตา โกฏฺเฏนฺติฯ

ขาราปตจฺฉิกนฺติ สรีรํ ตถ ตถ อาวุเธหิ ปหริวา โกจฺเฉหิ ขารํ สํเสนฺติ จมฺมมํสนหารูนิ ปคฺฆริวา อฏฺฐกสงฺขลิกา’ว ติฏฺฐติฯ

ปฬิฆปริวตฺตกตี เอเกน ปสฺเสน นิปชฺชาเปวา กณฺณณจฺฉิทฺเท อยสูลํ โกฏฺเฏวา ปถวิยา เอกพทฺธํ กโรนฺติ อถ นํ ปาเท คเหวา อาวิชฺฌนฺติฯ

ปลาลปีฐิกนฺติ เฉโก การณิโก ฉวิจมฺมํ อจฺฉิทิวา นิสทโปตเกหิ อฏฺฐินิ ภิทิวาเกสกลาเป คเหวา อุกฺขิปนฺติฯ มํสราสิเยว โหติฯ อถ นํ เกเสเหว ปริโยนธิวา คณฺหนฺติ ปลาลวฏฺฏิํ วิย กวา ปฬิเวเฐนฺตี’ติ วินยฏีกาฯ

อิมญฺจ สฏฺฐิวิธํ ทุกฺขํ สลฺลกฺเขวา ภเวสุ นิพฺพิทิวา วิรชฺชิวา ภวตณฺหํ ปหาวา ทุกฺขลกฺขณํ ทุกฺขานุปสฺสนา ญาเณน ปสฺสิตพฺพนฺติฯ

ทิยฑฺฒสิกฺขาปทสตนฺติ ปญฺจสตฺตติ เสขิเย อปเนวา เสสานํ วเสน ทิยฑฺฒสิกฺขาปทสตํ เวทิตพฺพนฺติฯ

สงฺขฺยาปริจฺเฉทสฺส สรูปคหณํ สมตฺตํฯ

จตุราธิกสเตสุ คเหตพฺพเถสุ ปน จตุตฺติํส เอกถานี, จตุตฺติํส ทฺเวยถานิ โสฬส ตฺยถานิ, ปํจ จตุรถานิ, เตรส ปญฺจถานิ, ทฺเว สตฺตถานี’ติฯ

มิลิทปญฺหฏีกา สมตฺตาฯ

กุสเลน ฐิตา กุสลา

กุสโล อธิคจฺฉติ สนฺติปทํ,

กถิตํ มุนินา สุจิตํ

ปรมถ สภาวคตีสุ คตํ;

นานาอธิปฺปายวสา ปวตฺเต

ปาฐานมเถ กุสโล วิทิวา,

อาโรจมาโน วรยุตฺตมถํ

คณฺเหยฺย สีโห วิย นาคราชํ;

หิวา อสารํ สุหิตญฺจ คณฺเห

อาโรคฺยกาโม อหิตํ’ว โรคํ,

วิญฺญุ ปเวเสยฺย จ ยุตฺตมถํ

หํสาธิโป วา อุทกํ’ว ขีรา’ติ;

ปรมวิสุทฺธสทฺธาพุทฺธิวีริยปติมณฺฑิเตน สีลาจารชฺชวมทฺทวาทิ-คุณสมุทยสมุทิเตนสกสมยสมยนฺตรคหณชฺโฌคาหสมเถน- ปญฺญาเวยฺยตฺติยสมนฺนาคเตน ติปิฏกปริยตฺติปฺปเภเท สาฏฺฐ-กเถ สถุสาสเน อปฺปฏิหตญาณปฺปภาเวน อานนุภาวกรณ- สมฺปตฺติชนิตสุขวินิคฺคตมธุโรฬารวจนลาวญญยุตฺเตน ยุตฺต-มถวาทินา วาทีวเรน มหากวินา สุวิปุลวิมลพุทฺธินา มหาติปิฏก- จูฬาภยเถโร’ติ ครูหิ คหิตนามเธยฺเยนเถเรน กโต มิลิทฏีกาคโถ สมตฺโตฯ

ตาว ติฏฺฐตุ โลกสฺมิํ โลกนิถรเณสิตํ

ทสฺเสนฺโต กุลปุตฺตานํ นยปญฺญา วิสุทฺธิยา,

ยาว พุทฺโธ’ติ นามมฺปิ สุทฺธจิตฺตสฺส ตาทิโน

โลกมฺหิ โลกเชฏฺฐสฺส ปวตฺตติ มเหสิโน;

ภุตฺตา สุธาทฺวาทส หนฺติ ปาปเก

ขุธํ ปิปาสํ อติทรํตฺริมํ (?)

โกธุปนาหญฺจวิวาทเปสุนิํ

สิตุณฺหตทิญฺจ รสคฺคมาวหา;

เทนฺตสฺส ปากาทิสกปฺผลาวหา

ธมฺโม สุวุตฺโต ปน โกปธาปเก,

ตทุตฺตริํ หนฺติ อเสสปาปเก

เทนฺตสฺส โสตาทิสกปฺผลาวโห;

อิติ ปญฺจ ติยฑฺฒสเต สกิเท (?)

มธุราภิรเมกรเสนน ยุโต,

มิลิทา สุฏิกา สุคุณา สุกตา

นิภเยน ทฺวีปเสน (?) ยตา สมโต;

ลงฺกวฺหเย ทิปวเร สุสณณฺฐิตา

มหาวิหาเร จ ชิโนรสาลเย,

ปรมฺปรา เถรคณา สุสณฺฐิตา

ปกาสกา เย วรสถุสาสเน;

เตสํ อลงฺการภเวน สาสเน

ติเปฏเก สุทฺธวิสุทฺธพุทฺธินา,

สหาสยนฺเตน นเร สราชิเก

ปหาสยนฺเตน คเณ คณุตฺตเม;

ฏีกา’ติ นาเมน มิลิททีปิกา

วรถโต คถปฺปกเรน สมฺภวํ (?)

สุคถกาเรนชินงฺกุเรน เม

กตญฺจ ยํ ยํ วรปุญฺญ สมฺปทํ (?)

กุสเลน เตเนวหิปถยนฺตา

วรโพธิญาณํ ติวิเธสุ เย ยํ,

นิภเยน เตสํ ตุรสิชฺฌตํ ตํ (?)

ปรมญฺจ สพฺพญฺญุตํ ปาปุเณยฺยํ;

อิโต จุโต’หํสุหิเตน กมฺมุนา

ภวามิ เทเว ตุสิตวฺหเย ปุเร,

จิรํ จรนฺโต กุสลํ ปุนปฺปุนํ

ตเถว เมตฺเตยฺยวเร นิรนฺตรํ;

ตโต นรนฺโต’ว ชินงฺกุโร วโร

ยถา วีรพุทฺโธ’ติ ภเวกนายโก,

ตโต ตรนฺโต วรปุญฺญการโก

ภวามิ นรานรปูชิโต สทา;

สุสุโร ปวโร สุมโน วรโท

ปิฏเกน วเส สชเน กถิเต,

ปวรถ ปกาสกญาณวโร

วรธมฺมสุเขสนโก สีลวา (?)

สเจ ติทิเว ตุสิเต มโนรเม

ภวามิ ชาโต มโนรถปฺปติ,

วรปฺปเทเส ปติรูปเก สทา

ธีรา ปชายนฺติ สุปุญฺญ กมฺมิโน;

อหมฺปิ ตเถว ปเทสมุตฺตเม

ภวามิ นารีหิ นเรหิ ปูชิโต,

ธเนน ญาเณน ยเสน ทีปิโต

วิโสธยนฺโต ปุน สถุสาสนนํ;

อเนน ปุญฺเญน ภวาวสานเก

สพฺพญฺญุตํยาว จ ปาปูเณวรํ,

นิรนฺตรํ โลกหิตสฺส การโก

ภเว ภเวยฺยํ สุจิโต จ ปารมี;

ปุญฺเญนเนน วิปุเลน ภวาภเวสุ

ปุญฺญาภิวูฑฺฒ ปริสุทฺธคุณาธิวาโส,

หุวา นราธิกตโร (วต) สพฺพเสฏฺโฐ;

พุทฺโธ ภเวยฺยมหมุตฺตมนาถนาโถ;

ปุญฺเญน จิณฺเณน ปิเย มยา’ทรํ (?)

สตฺตา อเวรา สุขิตา ภวนฺตุ เต,

เทวา นริทา สกลํ อิมํ มหิํ

รกฺขนฺตุ ธมฺเมน สเมน ธมฺมิโน’ติ;