3. นิพฺพานกณฺโฑ

อิทานิ ‘‘สทฺธมฺมสวนมฺปิ จาติ อิมสฺส สํวณฺณนากฺกโม สมฺปตฺโต ตตฺถ สทฺธมฺมสวนมฺปิ จ โลเก ทุลฺลภเมว ตถา หิ สทฺธมฺโม นาม ติวิโธ โหติฯ ปริยตฺติสทฺธมฺโม, ปฏิปตฺติสทฺธมฺโม, ปฏิเวธสทฺธมฺโมติฯ ตตฺถ ปริยตฺติสทฺธมฺโม นาม เตปิฏกํ พุทฺธวจนํฯ ปฏิปตฺติสทฺธมฺโม นาม เตรสธุตงฺคานิ อสีติ ขนฺธกวตฺตาทโย อภิสมาจารวตฺตาทีนิฯ ปฏิเวธสทฺธมฺโม นาม จตุสจฺจปฺปฏิเวโธฯ เตสุ ปริยตฺติสทฺธมฺโม ทฺวินฺนํ สทฺธมฺมานํ ปุพฺพงฺคโมเยว ปทฏฺฐานญฺจฯ กสฺมา ตํมูลกตฺตา ตถา หิ ปริยตฺติยา อสติ ปฏิเวโธ นาม นตฺถิฯ ปริยตฺติยา อนฺตรหิตาย ปฏิปตฺติ, ปฏิปตฺติยา อนฺตรหิตาย อธิคโม อนฺตรธายติฯ กิํ การณา อยญฺหิ ปริยตฺติ ปฏิปตฺติยา ปจฺจโย โหติฯ ปฏิปตฺติอธิคมสฺสาปิ ปริยตฺติเยว ปมาณํฯ ตตฺถ ปฏิเวโธ จ ปฏิปตฺติ จ โหติปิ นโหติปิฯ เอกสฺมิญฺหิ กาเล ปฏิเวธธรา ภิกฺขู พหู โหนฺติ, ‘‘เอส ภิกฺขุ ปุถุชฺชโน’’ติ องฺคุลิํ ปหริตฺวา ทสฺเสตพฺโพ โหติฯ อิมสฺมิํ เยว ทีเป เอกวารํ ปุถุชฺชนภิกฺขุนาม นาโหสิฯ ปฏิปตฺติปูรกาปิ กทาจิ พหู โหนฺติ กทาจิ อปฺปาฯ อิติ ปฏิเวโธ จ ปฏิปตฺติ จ โหติปิ น โหติปิฯ สาสนสฺส ฐิติยา ปน ปริยตฺติเยว ปมาณํ ปณฺฑิโต หิ เตปิฏกํ สุตฺวา ทฺเวปิ ปูเรติ, ยถา อมฺหากํ โพธิสตฺโต อาฬารสฺส สนฺติเก ปญฺจ อภิญฺญา สตฺต จ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา เนวสญฺญานาสญฺญายตน สมาปตฺติยา ปริกมฺมํ ปุจฺฉิฯ โส ‘‘น ชานามี’’ติ อาหฯ ตโต อุทกสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา อธิคตวิเสสํ สํสนฺทิตฺวา เนวสญฺญานาสญฺญายตนสฺส ปริกมฺมํ ปุจฺฉิฯ โส อาจิกฺขิ, ตสฺส วจนสมนนฺตรเมว มหาสตฺโต ตํ สมฺปาเทสิ เอวเมว ปญฺญวา ภิกฺขุ ปริยตฺติํ สุตฺวา ทฺเวปิ ปูเรติ ตสฺมา ปริยตฺติยา ฐิตาย สาสนํ ฐิตํ โหติ ยถา มหาตฬากสฺส ปาฬิยา ถิราย อุทกํ น ฐสฺสตีติ น วตฺตพฺพํ อุทเก สติ ปทุมาทีนิ ปุปฺผานิ น ปุปฺผิสฺสนฺตีติ น วตฺตพฺพํ เอวเมว มหาตฬากสฺส ถิรปาฬิสทิเส เตปิฏเก พุทฺธวจเน สติ มหาตฬาเก อุทกสทิสา ปฏิปตฺติปูรกา กุลปุตฺตา นตฺถีติ น วตฺตพฺพํฯ เตสุ สติ มหาตฬาเกสุ ปทุมาทีนิ ปุปฺผานิ วิย โสตาปนฺนาทโย อริยปุคฺคลา นตฺถีติ น วตฺตพฺพํ, เอกนฺตโต ปริยตฺติเยว ปมาณํ ปริยตฺติยา อนฺตรหิตาย ปฏิปตฺติปฏิเวธานํ อนฺตรธานโตฯ ตตฺถ ปริยตฺตินาม เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ สาฏฺฐกถา ปาฬิยาว สา ติฏฺฐติ, ตาว ปริยตฺติ ปริปุณฺณา โหติฯ คจฺฉนฺเต กาเล กลิยุคราชาโน อธมฺมิกา โหนฺติ เตสุ อธมฺมิเกสุ ราชามจฺจาทโย อธมฺมิกา โหนฺติ ตถา รฏฺฐชนปทวาสิโนปิ อธมฺมิกา เอเตสํ อธมฺมิกตาย น เทโว สมฺมา วสฺสติ, ตโต สสฺสานิ น สมฺปชฺชนฺติฯ เตสุ สมฺปชฺชนฺเตสุ ปจฺจยทายกา ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปจฺจเย ทาตุํ น สกฺโกนฺติฯ ภิกฺขู ปจฺจเยหิ กิลมนฺตา อนฺเตวาสิเก สงฺคเหตุํ น สกฺโกนฺติฯ คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต กาเล ปริยตฺติ ปริหายติ, อตฺถวเสน ธาเรตุํ น สกฺโกนฺติ, ปาฬิวเสเนว ธาเรนฺติฯ ตโต กาเล คจฺฉนฺเต ปาฬิมฺปิ สกลํ ธาเรตุํ น สกฺโกนฺติ ปฐมํ อภิธมฺมปิฏกํ ปริหายติฯ ปริหายมานํ มตฺถกโต ปฏฺฐาย ปริยตฺติ หายติ ปฐมญฺหิ มหาปกรณํ ปริหายติฯ ตสฺมิํ ปริหายมาเน ยมกํ, กถาวตฺถุ, ปุคฺคลปญฺญตฺติ, ธาตุกถา, วิภงฺโค, ธมฺมสงฺคโหติ เอวํ อภิธมฺมปิฏเก ปริหีเน มตฺถกโต ปฏฺฐาย สุตฺตนฺตปิฏกํ ปริหายติฯ ปฐมญฺหิ องฺคุตฺตรนิกาโย ปริหายติฯ ตสฺมิมฺปิ ปฐมํ เอกาทสนิปาโต…เป.… ตโต เอกนิปาโตติ เอวํ องฺคุตฺตเร ปริหีเน มตฺถกโต ปฏฺฐาย สํยุตฺตนิกาโย ปริหายติ, ปฐมํ มหาวคฺโค ปริหายติฯ ตโต ปฏฺฐาย สฬายตนวคฺโค, ขนฺธวคฺโค, นิทานวคฺโค, สคาถาวคฺโคติ เอวํ สํยุตฺตนิกาเย ปริหีเน มตฺถกโต ปฏฺฐาย มชฺฌิมนิกาโย ปริหายติ ปฐมญฺหิ อุปริปณฺณาสโก ปริหายติฯ