เมนู

ยทา ปน ‘‘อสฺสมโณมฺหี’’ติ ปฏิชานาติ, ตทา น วนฺทิตพฺโพติ อยเมตฺถ วิเสโส เวทิตพฺโพฯ อนฺติมวตฺถุอชฺฌาปนฺนสฺส หิ ภิกฺขุภาวํ ปฏิชานนฺตสฺเสว ภิกฺขุภาโว, น ตโตปรํฯ ภิกฺขุภาวํ อปฺปฏิชานนฺโต หิ อนุปสมฺปนฺนปกฺขํ ภชตีติ มชฺฌิมคณฺฐิปเท สารตฺถทีปนิยญฺจ วุตฺตตฺตา อนฺติมวตฺถุ อชฺฌาปนฺนปุพฺโพ ภิกฺขุ อตฺตโน การณํ อชานิตฺวาว เตน สห ปญฺจวคฺคคโณ อุโปสถาทิสงฺฆกมฺมํ กโรติ, การกสงฺโฆ อนวชฺโช, กมฺมมฺปิ น กุปฺปตีติ, เตสํ มติมตฺตเมวฯ กสฺมา สหเสยฺยาปตฺติ อภาโวปิ ตสฺส ภิกฺขุสญฺญาย ปติฏฺฐิตตฺตา, ปฏิคฺคหณรุหณสฺส จ ตสฺมิํ ปุคฺคเล ภิกฺขูติ สทฺทหิตตฺตา เตน ปุคฺคเลน สหเสยฺยาปตฺติปิ นตฺถิ, ปฏิคฺคหณญฺจ รุหติ, เอกวีสติวชฺชนียปุคฺคเลปิ ตถาวิธสฺส อวิจาริกตฺตา เตน สห ปญฺจวคฺคคโณ อุโปสถาทิสงฺฆกมฺมํ กโรนฺโต การกสงฺโฆ อสญฺจิจฺจ อนุปวชฺโชฯ กมฺมํ ปน กุปฺปตีติ อมฺหากํ ขนฺติ, อิโต ยุตฺตตโร ลพฺภมาโน ปริเยสิตพฺโพวฯ

ปริสสมฺปตฺติกถา นิฏฺฐิตาฯ

เอวํ วตฺถุญตฺติอนุสาวนสีมปริสสมฺปตฺติวเสน ปญฺจหิ องฺเคหิ สมฺปนฺโนติ ปญฺจงฺโคติ วา สมคฺเคน สงฺเฆน ญตฺติจตุตฺเถน กมฺเมน อกุปฺเปน ฐานารเหน อุปริภาวํ สมาปนฺโนติ วา ทฺวีหิ การเณหิ ลทฺธนาโม ญตฺติ จตุตฺถอุปสมฺปนฺนภาโว อติทุลฺลโภวฯ

เอวํ พุทฺธุปฺปาโท ทุลฺลโภ, ตโต ปพฺพชฺชา จ อุปสมฺปทา จา ติ อิเมสํ ติณฺณํ ปทานํ อตฺโต วุตฺโตเยว โหติฯ

อิติ สาครพุทฺธิตฺเถรวิรจิเต สีมวิโสธเน

อุปสมฺปทากณฺโฑ ปฐโม ปริจฺเฉโทฯ

2. กปฺปวินาสกณฺโฑ

อิทานิ พุทฺธุปฺปาททุลฺลภกถา

‘‘พุทฺโธ จ ทุลฺลโภ โลเก, สทฺธมฺมสวนมฺปิ จ;

สงฺโฆ จ ทุลฺลโภ โลเก, สปฺปุริสาติ ทุลฺลภา’’ติฯ

อิมิสฺสา คาถาย สํวณฺณนากฺกโม สมฺปตฺโตฯ ตตฺถ อิมสฺมิํ สตฺตโลเก โอกาสโลเก วา สพฺพญฺญุสมฺมาสมฺพุทฺโธ ทุลฺลโภว ตถา เหส โลโก สงฺขารโลโก, สตฺตโลโก, โอกาสโลโกติ ติปฺปเภโท โหติ เตสํ สมฺปตฺติวิปตฺติ จ เอวํ เวทิตพฺพา ตตฺถ ลุชฺชติ ปลุชฺชตีติ โลโกติ วจนตฺเถน สตฺตโลโก เวทิตพฺโพฯ โลกิยนฺติ ปติฏฺฐหนฺติ เอตฺถ สตฺตนิกายาติ วจนตฺเถน โอกาสโลโก เวทิตพฺโพฯ ตถา เหส สตฺตา อวกสนฺติ เอตฺถาติโอกาโสติ วุจฺจติ โส ภูมิวเสน อปายภูมิ, กามสุคติภูมิ, รูปาวจรภูมิ, อรูปาวจรภูมิเจติ จตุพฺพิธา โหติฯ ตตฺถ นิรยํ, ติรจฺฉานโยนิ, เปตฺติวิสโย, อสุรกาโย, ติ จตสฺโส อปายภูมิ นามฯ มนุสฺสา, จาตุมหาราชิกา, ตาวติํสา, ยามา, ตุสิตา, นิมฺมานรติ, ปรนิมฺมิตวสวตฺตี เจติ สตฺตวิธา โหติ กามสุคติภูมิ สาปนายํ เอกาทสวิธาปิ กามตณฺหา อวจรติ เอตฺถาติ วจนตฺเถน กามาวจรภูมิ นามฯ พฺรหฺมปาริสชฺชา, พฺรหฺมปุโรหิตา, มหาพฺรหฺมา จ ปฐมชฺฌานภูมิ อิทํ อคฺคินา ปริคฺคหิตฏฺฐานํฯ ปริตฺตาภา, อปฺปมาณาภา, อาภสฺสรา จ ทุติยชฺฌานภูมิ อิทํ อาเปน ปริคฺคหิตฏฺฐานํฯ ปริตฺตสุภา, อปฺปมาณสุภา, สุภกิณฺหา จ ตติยชฺฌานภูมิ อิทํ วาเตน ปริคฺคหิตฏฺฐานํ, เตสํ วิปตฺติํ ปรโต วณฺณยิสฺสามฯ เวหปฺผลา, อสญฺญสตฺตา, สุทฺธาวาสา จ จตุตฺถชฺฌานภูมิเจติ รูปาวจรภูมิ โสฬสวิธา โหติฯ อวิหา, อตปฺปา, สุทสฺสา, สุทสฺสี, อกนิฏฺฐาเจติ สุทฺธาวาสภูมิ ปญฺจวิธา โหติฯ อากาสานญฺจายตนภูมิ, วิญฺญาณญฺจายตนภูมิ, อากิญฺจญฺญายตนภูมิ, เนวสญฺญานาสญฺญายตนภูมิเจติ จตุพฺพิธา โหติ อรูปภูมิฯ เอตฺตาวตา เอกติํสปฺปเภทาปิ ภูมิ อวกสนฺติ เอตฺถ สตฺตนิกายาติ วจนตฺเถน โอกาโสติ วุจฺจติฯ ตตฺถ อฏฺฐ มหานิรยานิ อปายภูมิ นามฯ ติรจฺฉานํ เปตฺติวิสโย อสุรกาโยติ อิเมสํ วิสุํ ภูมิ นาม นตฺถิ, มนุสฺสภูมิยํเยว ยตฺถ กตฺถจิ อรญฺญวนปตฺถาทีสุ นิพทฺธวาสํ วสนฺติ โสเยว ปเทโส เตสํ ภูมิฯ มนุสฺสภูมิโต ทฺวิตาลีสสหสฺสโยชโน ยุคนฺธรปฺปมาโณ สิเนรุโน ปญฺจมาฬินฺโธ จาตุมหาราชิกภูมิฯ

ตตุปริ ทฺวิตาลีสสหสฺสโยชนํ สิเนรุมตฺถกํ ตาวติํสานํ ภูมิฯ ตตุปริ ทฺเวตาลีสสหสฺสโยชนํ ฐานํ ยามานํ ภูมิฯ อิมินา นเยน ยาว วสวตฺติภูมิ ทฺวิตาลีสสหสฺสโยชเน ติฏฺฐติ, ตสฺมา มนุสฺสภูมิโต ยาว วสวตฺติภูมิ ทฺเวสหสฺสานิปญฺจน หุตานิ ทุเวสตสหสฺสานิ โยชนานิ โหนฺติ, เตเนตํ วุจฺจติฯ

‘‘มนุสฺสภูมิโต ยาว, ภูมิ วสวตฺตนฺตรา;

ทุเว สตสหสฺสานิ, ปญฺจนหุตเมว จฯ

ทฺเวสหสฺสญฺจ มธิกํ, โยชนานํ ปมาณโต;

คณนา นาม ภูมีสุ, สงฺขฺยา เอวํ ปกาสิตา’’ติฯ

ตตุปริ พฺรหฺมปาริสชฺชาทโย ตโย พฺรหฺมุโน ปญฺจปญฺญาสสตสหสฺส อฏฺฐสหสฺสโยชเน สมตเล ฐาเน ติฏฺฐนฺติฯ ทุติยตติยภูมีพฺรหฺมุโนปิ ตปฺปมาเณสุ สมตเลสุ ติฏฺฐนฺติฯ จตุตฺถภูมิยํ ปน เวหปฺผลอสญฺญสตฺตา ตปฺปมาเณ สมตเล ฐาเน ติฏฺฐนฺติฯ ตตุปริสุทฺธาวาสภูมิโย ตํตํ ปมาเณ ฐาเน อุปรูปริ ติฏฺฐนฺติฯ จตสฺโสปิ อรูปภูมิโย ตปฺปมาเณ ฐาเน อุปรูปริ ติฏฺฐนฺติฯ เอตฺตาวตา จ มนุสฺสภูมิโต ยาว ภวคฺคา โยชนานํ สตฺตโกฏิ จ อฏฺฐารสลกฺขา จ ปญฺจนหุตานิ จ ฉสหสฺสานิ จ โหนฺติ เตเนตํ วุจฺจติ โปราเณหิฯ

‘‘เหฏฺฐิมา พฺรหฺมโลกมฺหา, ปติตา มหตี สิลา;

อโหรตฺเตน เอเกน, อุคฺคตา อฏฺฐตาลีสํฯ

โยชนานํ สหสฺสานิ, จาตุมาเสหิ ภูมิ;

เอวํ วุตฺตปฺปมาเณน, สายํ เหฏฺฐิมภูมิฯ

อิโต สตสหสฺสานิ, สตฺตปญฺญาส จาปรํ;

สฏฺฐิ เจว สหสฺสานิ, อุพฺเพเธน ปกาสิตาฯ

โยชเนสุปิ วุตฺเตสุ, หิตฺวา กามปฺปมาณกํ;

เสสานิ วสวตฺตีนํ, ปาริสชฺชาน มนฺตรํฯ

ตญฺจ ปญฺจหิ ปญฺญาส, สตสหสฺสานิ จาปรํ;

อฏฺฐ เจว สหสฺสานิ, โยชนานิ ปวุจฺจเรฯ

อิโต ปราสุ สพฺพาสุ, พฺรหฺมภูมีสุ โยชนา;

ตปฺปมาณาว ทฏฺฐพฺพา, นยคฺคาเหน ธีมตาฯ

ภูมิโต อาภวคฺคมฺหา, สตฺตโกฏิ อฏฺฐารส;

ลกฺขา ปญฺจ นหุตานิ, ฉสหสฺสานิ สพฺพทาติฯ

เอสา จ วิจารณา ฏีกา จริยมเตน กตา;

อิทเมว สนฺธาย, ยาวตา จนฺทิมสูริยาฯ

ปริหรนฺติ ทิสา ภนฺติ, วิโรจมานา ยาวตา;

ตาว สหสฺสธา โลเก, เอตฺถ เต วตฺตตี วโส’’ติฯ

วุตฺตํฯ เอตฺถนฺตเร สตฺตา ติฏฺฐนฺติ, เตสํ วิตฺถาโร อปุพฺพํ กตฺวา กเถตุํ อสกฺกุเณยฺยตฺตา น วกฺขาม อิมสฺมิํ สตฺตโลเก โอกาสโลเก จ สพฺพญฺญุสมฺมาสมฺพุทฺโธว ทุลฺลโภ, ตถา หิ จตฺตาโร พุทฺธา อนุพุทฺโธ, สาวกพุทฺโธ, ปจฺเจกพุทฺโธ, สมฺมาสมฺพุทฺโธติฯ ตตฺถ พหุสฺสุตํ ภิกฺขุํ ปสํสนฺเตน จ น โส ตุมฺหากํ สาวโก นาม, พุทฺโธนาเมส จุนฺทาติ พหุสฺสุตสฺส ภิกฺขุโน พุทฺธภาวํ อนุชานนฺเตน จฯ

ธมฺมกาโย ยโต สตฺถา, ธมฺโม สตฺถุกาโย มโต;

ธมฺมาสิโกโส สงฺโฆ จ, สตฺถุสงฺขฺยมฺปิ คจฺฉตีติฯ

วุตฺเต ปุถุชฺชโนปิ อุปจารวเสน วาจนามคฺคสฺส โพธตฺตา อนุพุทฺโธ นามฯ อริยสาวโก ปน ปรโต โยสวเสน จตฺตาริ สจฺจานิ พุชฺฌติ พุชฺฌนมตฺตเมว วาติ วจนตฺเถน พุชฺฌนสภาวตฺตา สาวกพุทฺโธ นามฯ โย ปน ขคฺควิสาณกปฺโป สยมฺภูญาเณน อนญฺญโพธโก หุตฺวา สามํ พุชฺฌนตฺเถน ปจฺเจกพุชฺฌตฺตา ปจฺเจกพุทฺโธ นามฯ สมฺพุทฺโธติปิ เอตสฺเสว นามํฯ โย ปน สงฺขตาสงฺขตปฺปเภทํ สกลมฺปิ ธมฺมชาตํ ยาถาวสรสลกฺขณปฺปฏิเวธวเสน สมฺมา ปกาเรน สยํ ปจิตุปารมิตาสยมฺภูเตน สยมฺภูญาเณน สยเมว อนญฺญโพธิโต หุตฺวา สวาสนสมฺโมหนิทฺทาย อจฺจนฺตํ วิคโต ทินกรกิรณสมาคเมน ปรมรุจิรสิรีโสภคฺคปฺปตฺติยา วิกสิตมิว ปทุมํ อคฺคมคฺคญาณสมาคเมน อปริมิตคุณคณาลงฺกตสพฺพญฺญุตญฺญาณปฺปตฺติยา สพฺพธมฺเม พุชฺฌิ อพุชฺฌิ อญฺญาสีติ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, ภควา, โสว โลเก ทุลฺลโภ ปจฺเจกสมฺพุทฺธานมฺปิ หิ เอกสฺมิํ กาเล สตสหสฺสาทิวเสน เอกโต ปวตฺตตฺตา เต ทุลฺลภาปิ อนจฺฉริยชาตตฺตา ปเรสํ มคฺคผลาธิคมาย อุปนิสฺสยรหิตตฺตา จ สมฺมาสมฺพุทฺโธว โลเก ทุลฺลโภ, อยํ โลกสมฺปตฺติวิจารณาฯ

กถํ โลกสฺส วิปตฺติ เวทิตพฺพา ตถา เหส โลโก วินสฺสมาโน เตเชนปิ อาเปนปิ วายุนาปิ วินสฺสติฯ ตสฺส วิตฺถาโร วิสุทฺธิมคฺคาทีสุ วุจฺจมาโนปิ เกสญฺจิ ปุคฺคลานํ มเตน มิจฺฉาคาหตฺตา พฺรหฺมูนํ อายุนา มินิเตปิ อสมานํ สํวฏฺฏสีมาปิ วิรุทฺธา, ตสฺมา เตสํ วาทํ อปเนตฺวา คนฺถโต สมาเนตฺวา วกฺขามฯ ตตฺถ จตฺตาริ อสงฺเขฺยยฺยานิฯ กตมานิ จตฺตาริ อสงฺเขฺยยฺยานิ สํวฏฺโฏ, สํวฏฺฏฏฺฐายี, วิวฏฺโฏ, วฏฺฏฏฺฐายีติฯ ตโย สํวฏฺฏา อาโปสํวฏฺโฏ, เตโชสํวฏฺโฏ, วาโยสํวฏฺโฏฯ ติสฺโส สํวฏฺฏสีมา อาภสฺสรา, สุภกิณฺหา, เวหปฺผลาติฯ อยเมตฺถ อุทฺเทโสฯ ตตฺถ สํวฏฺโฏ นาม ปริหายมาโน กปฺโปฯ เตน สํวฏฺฏฏฺฐายีปิ คหิโต โหติ, ตํ มูลกตฺตาฯ วฑฺฒยมาโน วิวฏฺฏกปฺโป นามฯ เตน วิวฏฺฏฏฺฐายีปิ คหิโต ตํ มูลกตฺตาฯ ตตฺถ สํวฏฺโฏติ วินาโสฯ ยทา กปฺโป วินสฺสมาโน เตเชน สํวฏฺฏติ, อาภสฺสรโต เหฏฺฐา ปฐมชฺฌานภูมิ อคฺคินา ทยฺหติฯ ยทา อาเปน สํวฏฺฏติ, สุภกิณฺหโต เหฏฺฐา ยาว ทุติยชฺฌานภูมิ อุทเกน วิลียติฯ ยทา วายุนา สํวฏฺฏติ, เวหปฺผลโต เหฏฺฐา ยาว ตติยชฺฌานภูมิ วาเตน สํวฏฺฏติฯ วิตฺถารโต ปน ชาติเขตฺต อาณาเขตฺตวิสยเขตฺตวเสน ติณฺณํ พุทฺธเขตฺตานํ อาณาเขตฺตํ วินสฺสติฯ ตสฺมิํ วินฏฺเฐ ชาติเขตฺตมฺปิ วินสฺสเตวฯ ตตฺถ ชาติเขตฺตํ ทสสหสฺสจกฺกวาฬปริยนฺตํ โหติฯ ตํ ตถาคตสฺส ปฏิสนฺธิคฺคหณอายุสงฺขาโรสฺสชฺชนาทิกาเลสุปิ กมฺปติฯ อาณาเขตฺตํ โกฏิสตสหสฺสจกฺกวาฬปริยนฺตํฯ ยตฺถ รตนสุตฺตํ ขนฺธปริตฺตํ ธชคฺคปริตฺตํ อาฏานาฏิยปริตฺตํ โมรปริตฺตนฺติ อิเมสํ ปริตฺตานํ อานุภาโว ปวตฺตติฯ วิสยเขตฺตํ อนนฺตํ อปริมาณํฯ ตตฺถ ชาติเขตฺตอาณาเขตฺตาวเสน ทฺเว เขตฺตานิ เอกโต วินสฺสนฺติฯ สณฺฐหนฺตมฺปิ เอกโต สณฺฐหติฯ ตสฺส วินาโสจ สณฺฐหนฺตญฺจ เอวํ เวทิตพฺพํ ยสฺมิํ สมเย กปฺโป อคฺคินา นสฺสติ, ตทา อาทิโต กปฺปวินาสกมหาเมโฆ วุฏฺฐหิตฺวา โกฏิสตสหสฺสจกฺกวาฬํ เอกเมฆวสฺสํ วสิ, ตุฏฺฐา มนุสฺสา พีชานิ วปฺเปนฺติ, สสฺเสสุ โคขายิตมตฺเตสุ ชาเตสุ คทฺรภรวํ วิรวนฺโต เอกพินฺทุปิ น ปตติฯ

ยทา ปจฺฉินฺนเมว โหติ ตทา วสฺสูปชีวิโน สตฺตา กาลํ กตฺวา ปริตฺตาเภสุ พฺรหฺมภูมีสุ อุปฺปชฺชนฺติ ปุญฺญผลูปชีวิโนปิ เทวตา ตตฺเถว พฺรหฺมโลเก อุปฺปชฺชนฺติ, เอวํ ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน ตตฺถ ตตฺถ อุทกํ ปริกฺขยํ คจฺฉติ, มจฺฉกจฺฉปาทิ อุทกนิสฺสิตา ปาณา กาลํ กตฺวา มนุสฺสเทวโลเกสุ นิพฺพตฺติตฺวา ฌานํ อุปฺปาเทตฺวา พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺตนฺติฯ เนรยิกสตฺตาปิ สตฺตมสูริยปาตุภาวา วินสฺสนฺติ, เตปิ เทวโลเก ปฏิลทฺธชฺฌานวเสน พฺรหฺมโลเก อุปฺปชฺชนฺติ, ตทา หิ โลกพฺยูหา นาม กามาวจรเทวา อุกฺขิตฺตสิรา วิกิณฺณเกสา รุทมุขา อสฺสูนิ หตฺเถหิ มุญฺจมานา รตฺตวตฺถนิวตฺถา อติวิย วิรูปเวสธาริโน หุตฺวา มนุสฺสปเถ วิจรนฺตา เอวํ อาโรเจนฺติ ‘‘มาริสา โภ อิโต วสฺสสต สหสฺสจฺจเยน กปฺปวุฏฺฐานํ ภวิสฺสติ อยํ โลโก วินสฺสิสฺสติ มหาสมุทฺโทปิสุสฺสิสฺสติ อยญฺจ มหาปถวี สิเนรุปพฺพตราชา ฑยฺหิสฺสติ วินสฺสิสฺสติ ยาวพฺรหฺมโลกา วินาโส ภวิสฺสติ เมตฺตํ มาริสา ภาเวถฯ กรุณํ, มุทิตํ, อุเปกฺขํ มาริสา ภาเวถ มาตรํ อุปฏฺฐหถ, ปิตรํ อุปฏฺฐหถ, กุเล เชฏฺฐาปจายิโน โหถา’’ติฯ เตสํ วจนํ สุตฺวา เยภุยฺเยน มนุสฺสา จ ภุมฺมเทวตา จ สํเวคชาตา อญฺญมญฺญํ มุทุจิตฺตา หุตฺวา เมตฺตาทีนิ ปุญฺญานิ กริตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺตนฺติฯ ตตฺถ สุธาโภชนํ ภุญฺชิตฺวา วาโย ปริกมฺมํ กตฺวา ฌานํ ปฏิลภนฺติ, เอวํ เนรยิกสตฺตาปิ อปราปริยกมฺเมน เทวโลกํ นิพฺพตฺตนฺติฯ เย ปน นิยตมิจฺฉาทิฏฺฐิกา เตสํ กมฺมสฺส อปริกฺขยา อญฺญจกฺกวาเฬสุ อตฺตโน กมฺมานุรูปํ วิปากมนุโภนฺติฯ เตเนว อโหสิกมฺเม มิจฺฉาทิฏฺฐิวเสน อกตฺตพฺพํ นาม ปาปํ นตฺถิ, ยโต สํสารขาณุภาโวว นาม โหตีติ อาห ‘‘ทิฏฺฐิ ปรมานิ ภิกฺขเว วชฺชานี’’ติฯ ‘‘อปราปริยเวทนียกมฺมรหิโตปิ สํสรนฺโต สตฺโต นาม นตฺถี’’ติ วุตฺตตฺตาฯ ‘‘อปราปริยกมฺมวเสน ยโต มิจฺฉาทิฏฺฐิสมาทานโต สปฺปุริสูปนิสฺสยวเสน วิราเชตฺวา ภวโต วุฏฺฐานํ นาม ภเวยฺยาติ อมฺหากํ ขนฺติฯ เอวํ เทวโลเก ปฏิลทฺธชฺฌานวเสน สพฺเพปิ พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺตนฺติฯ วสฺสุปจฺเฉทโต ปน อุทฺธํ ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน ทุติโย สูริโย ปาตุภวติฯ ปาตุภูเต จ ตสฺมิํ เนว รตฺติปริจฺเฉโท, น ทิวา ปริจฺเฉโท ปญฺญายติ, เอโก สูริโย อุฏฺเฐติ, เอโก สูริโย อตฺถํ คจฺฉติฯ อวิจฺฉินฺนสูริยสนฺตาโปว โลโก โหติฯ

ปกติสูริเย สูริยเทวปุตฺโต อตฺถิ กปฺปวินาสกสูริเย ปน นตฺถิฯ ปกติสูริโยภาเสน อากาเส วลาหกา ธูมสิขาปิ จรนฺติฯ กปฺปวินาสกสูริโยภาเสน วิคตธูมวลาหกํ อาทาสมณฺฑลํ วิย นิมฺมลํ โหติ นภํ ฐเปตฺวา คงฺคา, ยมุนา, สรภู, อจิรวตี, มหีติ, อิมา ปญฺจ มหานทิโย ฐเปตฺวา อวเสสปญฺจสตกุนฺนทีอาทีสุ อุทกํ สุสฺสติ ตโต ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน ตติโย สูริโย ปาตุภวติ ตสฺมิํ ปาตุภูเต ปญฺจ มหานทิโยปิ สุสฺสนฺติฯ ตโต ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน จตุตฺโถ สูริโย ปาตุภวติฯ ยสฺส ปาตุภาวา หิมวตี มหานทีนํ ปภวา สีหปตโน, หํสปตโน, มนฺทากินี, กณฺณมุณฺฑโก, รถการทโห, อโนตตฺตทโห, ฉทฺทนฺตทโห, กุณาลทโหติ อิเม สตฺต มหาสรา สุสฺสนฺติฯ ตโต ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน ปญฺจโม สูริโย ปาตุภวติ, ยสฺส ปาตุภาวา อนุปุพฺเพน มหาสมุทฺโท องฺคุลิปพฺพเตมนมตฺตมฺปิ อุทกํ น สณฺฐาติฯ ตโต ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน ฉฏฺโฐ สูริโย ปาตุภวติ, ยสฺมิํ ปาตุภาเว สกลจกฺกวาฬํ เอกธูมํ โหติ, ปริยาทินฺนสิเนหธูเมน ยถา จ เอวํ โกฏิสตสหสฺสจกฺกวาฬมฺปิฯ ตโตปิ ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน สตฺตโม สูริโย ปาตุภวติ, ยสฺส ปาตุภาวา สกลจกฺกวาฬํ เอกชาลํ โหติ สทฺธิํ โกฏิสตสหสฺสจกฺกวาเฬหิ โยชนสติกาทิเภทา สิเนรุกูฏานิ ปลุชฺชิตฺวา อากาเสเยว อนฺตรธายนฺติฯ สาปิ อคฺคิชาลา อุฏฺฐหิตฺวา จาตุมหาราชิเก คณฺหาติ, ตตฺถ กนกวิมานรตนวิมานานิ ฌาเปตฺวา ตาวติํสภวนํ คณฺหาติ เอเตนูปาเยน ยาว ปฐมชฺฌานภูมิ คณฺหาติฯ ตตฺถ ตโยปิ พฺรหฺมโลเก ฌาเปตฺวา อาภสฺสเร อาหจฺจ อฏฺฐาสิฯ สา ยาว อณุมตฺตมฺปิ สงฺขารคตํ อตฺถิ, ตาว นนิพฺพายิฯ สพฺพสงฺขารปริกฺขยา ปน สปฺปิเตลฌาปนอคฺคิสิขา วิย ฉาริกมฺปิ อนวเสเสตฺวา นิพฺพายิฯ เหฏฺฐา อากาเสน สห อุปริ อากาโส เอโก โหติ มหนฺธกาโรฯ เอวํ กปฺปวินาสกมหาเมฆโต ยาวชาลปริจฺเฉทา สํวฏฺโฏ นาม เอกมสงฺเขฺยยฺยํ นามฯ อถ ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน มหาเมโฆ วุฏฺฐหิตฺวา ปฐมํ สุขุมํ วสฺสติฯ

อนุปุพฺเพน กุมุทนาฬยฏฺฐิมุสลตาลกฺขนฺธาทิปฺปมาณาหิ ธาราหิ วสฺสนฺโต โกฏิสตสหสฺสจกฺกวาเฬสุ สพฺพฑฑฺฒฏฺฐานํ ปูเรตฺวา อนฺตรธายติฯ ตํ อุทกํ เหฏฺฐา จ ติริยญฺจ วาโต สมุฏฺฐหิตฺวา ฆนํ กโรติฯ ปริวฏุมํ ปทุมินิปตฺเต อุทกพินฺทุสทิสํฯ เอวํ อคฺคิชาลนิพฺพายนโต ยาว โกฏิสตสหสฺสจกฺกวาฬปริปูรโต สมฺปตฺติมหาเมโฆ, อิทํ สํวฏฺฏฏฺฐายี นาม, ทุติยมสงฺเขฺยยฺยํ นามฯ กถํ ตาว มหนฺตํ อุทกราสิํ วาโต ฆนํ กโรตีติ เจฯ วิวรสมฺปทานโต ตํ วา เตน ปิณฺฑิยมานํ ฆนํ กริยมานํ ปริกฺขยมานํ อนุปุพฺเพน เหฏฺฐา โอตรติฯ โอติณฺโณติณฺเณ อุทเก ปุพฺเพ พฺรหฺมโลกฏฺฐาเน พฺรหฺมปาริ สชฺช-พฺรหฺมปุโรหิตมหาพฺรหฺมาวเสน ปฐมชฺฌานภูมิ ปฐมํ ปาตุภวติฯ ตโต โอติณฺโณติณฺเณ อุทเก จตุกามาวจรเทวโลกฏฺฐาเน อนุกฺกเมน ปรนิมฺมิตวสวตฺตี, นิมฺมานรตี, ตุสิตา, ยามาติ จตฺตาโร กามาวจรเทวโลกา ปาตุภวนฺติฯ ตโต ปุริมปถวิฏฺฐานํ โอติณฺเณ ปน อุทเก พลววาตา อุปฺปชฺชนฺติฯ เต ตํ ปิทหิตทฺวาเร ธมกรเณ ฐิตอุทกมิว นิรุสฺสาสํ กตฺวา นิรุชฺฌนฺติฯ มธุโรทกํ ปริกฺขยํ คจฺฉมานํ อุปริ รสปถวิํ สมุฏฺฐาเปติ สา วณฺณสมฺปนฺนาเจว โหติ คนฺธรสสมฺปนฺนา จ, นิรุทกปายาสสฺส อุปริ ปฏลํ วิย ตทา จ อาภสฺสรพฺรหฺมโลเก ปฐมตราภินิพฺพตฺตา สตฺตา อายุกฺขยา วา ปุญฺญกฺขยา วา ตโต จวิตฺวา อิธูปปชฺชนฺติฯ ‘‘ปุญฺญกฺขยา วา’’ติ อิมินา พฺรหฺมูนํ อายุปริจฺเฉทํ อปฺปตฺวาว กมฺมกฺขเยน มรณํ วิญฺญายติฯ เต โหนฺติ สยํปภา อนฺตลิกฺขจราฯ เต อคฺคญฺญสุตฺเต วุตฺตนเยน ตํ รสปถวิํ สายิตฺวา ตณฺหาภิภูตา อาลุปฺปการํ ปริภุญฺชิตุํ อุปกฺกมนฺติฯ อถ เนสํ สยํ ปภา อนฺตรธายติ, อนฺธกาโร โหติ เต อนฺธการํ ทิสฺวา ภายนฺติฯ ตโต เนสํ ภยํ นาเสตฺวา สูรภาวํ ชนยนฺตํ ปริปุณฺณปณฺณาสโยชนํ สูริยมณฺฑลํ วา ปาตุภวติฯ เต ตํ ทิสฺวา ‘‘อาโลกํ ปฏิลภิมฺหา’’ติ หฏฺฐตุฏฺฐา หุตฺวา ‘‘อมฺหากํ ภยํ นาเสตฺวา สูรภาวํ ชนยนฺโต อุฏฺฐิโต, ตสฺมา สูริโย โหตู’’ติ สูริโย ตฺเววสฺส นามํ กโรนฺติฯ อถ สูริเย ทิวสํ อาโลกํ กตฺวา อตฺถงฺคเต ‘‘ยมฺปิ อาโลกํ ลภิมฺหา, โสปิ โน นฏฺโฐ’’ติ ปุน ภีตา โหนฺติฯ เตสํ เอวํ โหติ ‘‘สาธุวตสฺส อญฺญํ อาโลกํ ลเภยฺยามา’’ติฯ

เตสํ จิตฺตํ ญตฺวา วิย เอกูนปญฺญาสโยชนํ จนฺทมณฺฑลํ ปาตุภวติ ฯ เต ตํ ทิสฺวา ภิยฺโยโสมตฺตาย หฏฺฐตุฏฺฐา หุตฺวา ‘‘อมฺหากํ ฉนฺทํ ญตฺวา วิย อุฏฺฐิโต, ตสฺมา จนฺโท โหตู’’ติ จนฺโทตฺเววสฺส นามํ กโรนฺติฯ ตโต ปภุติ รตฺติทิวา ปญฺญายนฺติฯ อนุกฺกเมน จ มาสทฺธมาสอุตุสํวจฺฉราฯ จนฺทิมสูริยานํ ปน ปาตุภูตทิวเสเยว สิเนรุจกฺกวาฬหิมวนฺตปพฺพตา ปาตุภวนฺติ, เต จ โข อปุพฺพํ อจริมํ ผคฺคุณปุณฺณมทิวเสเยว ปาตุภวนฺติฯ กถํ ยถานาม กงฺคุภตฺเต ปจฺจมาเน เอกปฺปหาเรเนว พุพฺพุฬกานิ อุฏฺฐหนฺติฯ เอเก ปเทสา ถูปถูปา โหนฺติ, เอเก นินฺนนินฺนา, เอเก สมสมา เอวเมว ถูปถูปฏฺฐาเน ปพฺพตา โหนฺติ, นินฺนนินฺนฏฺฐาเน สมุทฺทา, สมสมฏฺฐาเน ทีปาติ เอวํ มนุสฺสโลเก สณฺฐิเต จาตุมหาราชิกา, ตาวติํสาติ ทฺเว กามาวจรเทวโลกา ปจฺฉโต ปาตุภวนฺติฯ ภูมนิสฺสิตา นาม เหเต ทฺเว เทวโลกาฯ เอวํ สมฺปตฺติมหาเมฆโต ยาว จนฺทิมสูริยปาตุภาโว, อิทํ วิวฏฺโฏ นาม ตติยมสงฺเขฺยยฺยํ นามฯ อถ เตสํ สตฺตานํ รสปถวิํ ปริภุญฺชนฺตานํ กมฺเมน เอกจฺเจ วณฺณวนฺโต, เอกจฺเจ ทุพฺพณฺณา โหนฺติ ตตฺถ วณฺณวนฺโต ทุพฺพณฺเณ อติมญฺญนฺติฯ เตสํ มานาติมานปจฺจยา สาปิ รสปถวี อนฺตรธายติฯ ภูมิปปฺปฏโก ปาตุภวติ อถ เนสํ เตเนว นเยน โสปิ อนฺตรธายติ, ปตาลตา ปาตุภวติ, เตเนว นเยน สาปิ อนฺตรธายติฯ อกฏฺฐปาโก สาลิ ปาตุภวติ อกโณ อถุโส สุทฺโธ สุคนฺโธ ตณฺฑุลปฺผโลฯ ตโต เนสํ ภาชนานิ อุปฺปชฺชนฺติ เต สาลี ภาชเน ฐเปตฺวา ปาสาณปิฏฺฐิยา ฐเปนฺติ, สยเมว ชาลสิขา อุฏฺฐหิตฺวา ปจติฯ โส โหติ โอทโน สุมนชาติปุปฺผสทิโส, น ตสฺส สูเปน วา พฺยญฺชเนน วา กรณียํ อตฺถิฯ ยํยํ รสํ ภุญฺชิตุกามา โหนฺติ, ตํตํ รโสว โหติฯ เตสํ ตํ โอฬาริกํ อาหารํ อาหรตํ ตโต ปภุติ มุตฺตกรีสํ สญฺชายติฯ อถ เนสํ ตสฺส นิกฺขมนตฺถาย วณมุขานิ ปภิชฺชนฺติฯ ปุริสสฺส ปุริสภาโว, อิตฺถิยา อิตฺถิภาโว ปาตุภวติฯ ตตฺรสุทํ อิตฺถี ปุริสํ, ปุริโส จ อิตฺถิํ อติเวลํ อุปนิชฺฌายติฯ เตสํ อติเวลํ อุปนิชฺฌายนภาวา กามปริฬาโห อุปฺปชฺชติฯ ตโต เมถุนธมฺมํ ปฏิเสวนฺติฯ เต อสทฺธมฺมปฏิเสวนปจฺจยา วิญฺญูหิ ครหิยมานา วิเหฐิยมานา ตสฺส อสทฺธมฺมสฺส ปฏิจฺฉาทนเหตุ อคารานิ กโรนฺติฯ

เต อคารํ อชฺฌาวสมานา อนุกฺกเมน อญฺญตรสฺส อลสชาติกสฺส สตฺตสฺส ทิฏฺฐานุคติํ อาปชฺชนฺตา สนฺนิธิํ กโรนฺติฯ ตโต ปภุติ กโณปิ ถุโสปิ ตณฺฑุลํ ปริโยนทฺธนฺติ, ลายิตฏฺฐานมฺปิ นปฺปฏิวิรูหติฯ เต สนฺนิปติตฺวา อนุฏฺฐุนนฺติ ‘‘ปาปกา วต โภ ธมฺมา สตฺเตสุ ปาตุภูตา, มยํ ปุพฺเพ มโนมยา อหุมฺหา’’ติฯ อคฺคญฺญสุตฺเต วุตฺตนเยน วิตฺถเรตพฺพํฯ ตโต มริยาทํ ฐเปนฺติฯ อถญฺญตโร สตฺโต อญฺญสฺส ภาคํ อทินฺนํ อาทิยติฯ ตํ ทฺวิกฺขตฺตุํ ปริภาสิตฺวา ตติยวาเร เลฑฺฑุทณฺเฑหิ ปหรนฺติฯ เต เอวํ อทินฺนาทานกลหมุสาวาททณฺฑทาเนสุ อุปฺปนฺเนสุ สนฺนิปติตฺวา จินฺตยนฺติ, ‘‘ยํนูน มยํ เอกํ สตฺตํ สมฺมนฺเนยฺยาม, โย โน สมฺมา ขิยิตพฺพํ ขิเยยฺย, ครหิตพฺพํ ครเหยฺย, ปพฺพาเชตพฺพํ ปพฺพาเชยฺย, มยํ ปนสฺส สาลีนํ ภาคํ อนุปทสฺสามา’’ติฯ เอวํ กตสนฺนิฏฺฐาเนสุ ปน สตฺเตสุ อิมสฺมิํ ตาว กปฺเป อยเมว ภควา โพธิสตฺตภูโต เตน สมเยน เตสุ สตฺเตสุ อภิรูปตโร จ ทสฺสนียตโร จ มเหสกฺขตโร จ พุทฺธิสมฺปนฺโน ปฏิพโล นิคฺคหปคฺคหํ กาตุํ เต ตํ อุปสงฺกมิตฺวา ยาจิตฺวา สมฺมนิํสุฯ โส เตน มหาชเนน สมฺมโตติปิ มหาสมฺมโต, เขตฺตานํ อธิปตีติ ขตฺติโย, ธมฺเมน สเมน ปเรสํ รญฺเชตีติ ราชาติ, ตีหิ นาเมหิ ปญฺญายิตฺถฯ ยญฺหิ โลเก อจฺฉริยํ ฐานํ โพธิสตฺโตว ตตฺถ อาทิ ปุริโสติ เอวํ โพธิสตฺตํ อาทิํ กตฺวา ขตฺติยมณฺฑเล สณฺฐิเต อนุปุพฺเพน พฺราหฺมณาทโยปิ วณฺณา สณฺฐหิํสุฯ เอวํ จนฺทิมสูริยปาตุ ภาวโต ยาว ปุน กปฺปวินาสกมหาเมโฆ, อิทํ วิวฏฺฏฏฺฐายี นาม จตุตฺถมสงฺเขฺยยฺยํ นามฯ เตเนตํ วุจฺจติ เมโฆ ชาลปริจฺฉินฺโน สํวฏฺโฏติ ชาลา เมฆปริจฺฉินฺโน สํวฏฺฏฏฺฐายีติ วุจฺจติฯ เมฆา สูริยปริจฺฉินฺโน วิวฏฺโฏติ วุจฺจติฯ สูริยา เมฆปริจฺฉินฺโน วิวฏฺฏฏฺฐายีติ วุจฺจติฯ จตฺตาริ อิมานิ กปฺปานิ มหากปฺโปติ วุจฺจติฯ วิวฏฺฏฏฺฐายิกปฺเปเยว อุปฺปชฺชนฺติ พุทฺธาทโยติฯ ตถา หิ อิมสฺมิํเยว วิวฏฺฏฏฺฐายิอสงฺขฺยยฺยกปฺเป พุทฺธปจฺเจก พุทฺธสาวกจกฺกวตฺติโน อุปฺปชฺชนฺติ, น ตีสุ อสงฺเขฺยยฺยกปฺเปสุฯ ตญฺจ โข อสุญฺญกปฺเปเยว, น สุญฺญกปฺเปฯ ตตฺถ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธสาวกจกฺกวตฺตีหิ ปุญฺญวนฺตปุคฺคเลหิ อสุญฺญตฺตา อสุญฺญกปฺโป นามฯ ตพฺพิคเมน สุญฺญกปฺโป เวทิตพฺโพฯ

เตสุปิ อสุญฺญกปฺโป ปญฺจวิโธ โหติ สารกปฺโป , มณฺฑกปฺโป, วรกปฺโป, สารมณฺฑกปฺโป, ภทฺทกปฺโปติ, เตสุ ยสฺมิํ กปฺเป เอโกว พุทฺโธ อุปฺปชฺชติ, โส สารกปฺโป นามฯ ยสฺมิํ กปฺเป ทฺเว พุทฺธา อุปฺปชฺชนฺติ, โส มณฺฑกปฺโป นามฯ ยสฺมิํ กปฺเป ตโย อุปฺปชฺชนฺติ, โส วรกปฺโป นามฯ ยสฺมิํ กปฺเป จตฺตาโร พุทฺธา อุปฺปชฺชนฺติ, โส สารมณฺฑกปฺโป นามฯ ยสฺมิํ กปฺเป ปญฺจ พุทฺธา อุปฺปชฺชนฺติ, โส ภทฺทกปฺโปนามฯ อิมานิ ปญฺจกปฺปานิเยว สเหว สโมธาเนตฺวา ชาตตฺตกีโสตตฺตกิยา นิทาเนฯ

‘‘นนฺโท สุนนฺโท ปถวี, มณฺโฑ ธรณี สาคโร;

ปุณฺฑรีโก อิเม สตฺต, อสงฺเขฺยยฺยา ปกาสิตาฯ

ปญฺจ พุทฺธสหสฺสานิ, โหนฺติ นนฺเท อสงฺเขฺยยฺเย;

นว พุทฺธสหสฺสานิ, สุนนฺทมฺหิ อสงฺเขฺยยฺเยฯ

ทส พุทฺธสหสฺสานิ, ปถวิมฺหิ อสงฺเขฺยยฺเย;

เอกาทส สหสฺสานิ, ตมฺหิ มณฺเฑ อสงฺเขฺยยฺเยฯ

วีสติ พุทฺธสหสฺสานิ, ธรณิมฺหิ อสงฺเขฺยยฺเย;

ติํส พุทฺธสหสฺสานิ, สาครมฺหิ อสงฺเขฺยยฺเยฯ

จตฺตาลีส สหสฺสานิ, ปุณฺฑรีเก อสงฺเขฺยยฺเย;

อสงฺเขฺยยฺเยสุ สตฺตสุ, เอตฺตกาติ ปวุจฺจติฯ

เอกํสตสหสฺสานิ, วีสติ จ สหสฺสญฺจ;

เสสา ปญฺจสหสฺสานิ, สพฺพพุทฺเธหิ มณฺฑิตา’’ติฯ

วุตฺตํฯ อปรมฺปิ วุตฺตํฯ

‘‘ภทฺโท สพฺพผุลฺโล, สพฺพรตโน อุสภกฺขนฺโธ;

มานิตภทฺโท จ ปทุโม, อุสภกฺขนฺตุตฺตเมว จ;

สพฺพภาโส อสงฺเขฺยยฺโย, นวโมติ ปวุจฺจติฯ

ปณฺณาส พุทฺธสหสฺสานิ, สพฺพภทฺเท อสงฺเขฺยยฺเย;

สฏฺฐิ พุทฺธสหสฺสานิ, สพฺพผุลฺเล อสงฺเขฺยยฺเยฯ

สตฺตติ พุทฺธสหสฺสานิ, สพฺพรตเน อสงฺเขฺยยฺเย;

อสีติ พุทฺธสหสฺสานิ, อุสภกฺขนฺเธ อสงฺเขฺยยฺเยฯ

นวุติ พุทฺธสหสฺสานิ, มานิตภทฺเท อสงฺเขฺยยฺเย;

วีสติ พุทฺธสหสฺสานิ, ปทุมมฺหิ อสงฺเขฺยยฺเยฯ

ทส พุทฺธสหสฺสานิ อุสภมฺหิ อสงฺเขฺยยฺเย;

ปญฺจ พุทฺธสหสฺสานิ, ขนฺตุตฺตเม อสงฺเขฺยยฺเยฯ

ทฺเว จ พุทฺธสหสฺสานิ, สพฺพภาเส อสงฺเขฺยยฺเย;

องฺเขฺยเย นวสฺมิํ, เอตฺตกาติ ปวุจฺจติฯ

ตีณิ สตสหสฺสานิ, สตฺตาสีติสหสฺสญฺจ;

คณนานญฺจ พุทฺธานํ, สพฺพพุทฺเธหิ มณฺฑิตา’’ติฯ

เต สพฺเพปิ สมฺมาสมฺพุทฺเธ ยาว อริเมตฺเตยฺยา สโมธาเนตฺวา

‘‘สมฺพุทฺเธ อฏฺฐวีสญฺจ, ทฺวาทสญฺจ สหสฺสเก;

ปญฺจสตสหสฺสานิ, นมามิ สิรสา มหํ;

เตสํ ธมฺมญฺจ สงฺฆญฺจ, อาทเรน นมามหํฯ

นมกฺการานุภาเวน, หิตฺวา สพฺเพ อุปทฺทเว;

อเนกอนฺตรายาปิ, วินสฺสนฺตุ อเสสโต’’ติฯ

นมสฺสนคาถา ปวตฺตา สา อูนสงฺขฺยาวเสเนว กตาว ภวิตพฺพํ, ตถา หิ อมฺหากํ ภควา โปราณพฺรหฺมเทวพุทฺธํ อาทิํ กตฺวา ยาว โปราณสกฺยโคตมา มนสาว จินฺเตนฺตสฺส สตฺตอสงฺเขฺยยฺยานิ วีติวตฺตานิ โปราณสกฺยโคตมพุทฺธํ อาทิํ กตฺวา ยาว มชฺฌิมทีปงฺกรา วาจามตฺเตน นว อสงฺเขฺยยฺยานิ วีติวตฺตานิฯ มชฺฌิมทีปงฺกรโต ปฏฺฐาย ยาว ปทุมุตฺตรพุทฺธา กายงฺควาจงฺควเสน จตฺตาริ อสงฺเขฺยยฺยานิ วีติวตฺตานิฯ ปทุมุตฺตรพุทฺธโต ยาว กกุสนฺธา เอกมสงฺเขฺยยฺยํ วีติวตฺตํฯ เอวมิเมสุ วีสติอสงฺเขฺยยฺเยสุ พฺรหฺมเทวโปราณสกฺยโคตมพุทฺธานมนฺตเร สตฺต อสงฺเขฺยยฺเย สพฺพํ สมฺปิณฺเฑตฺวา เอกสตสหสฺสญฺจ วีสติ สหสฺสญฺจ ปญฺจสหสฺสานิ จ โหนฺติฯ โปราณสกฺยโคตมมชฺฌิมทีปงฺกรานมนฺตเร นว อสงฺเขฺยยฺเย สพฺพํ สมฺปิณฺเฑตฺวา ตีณิสตสหสฺสานิ สตฺตาสีติสหสฺสานิ จ โหนฺติฯ มชฺฌิมทีปงฺกรโต ยาว เมตฺเตยฺยา อฏฺฐวีสาติ สพฺพํ สโมธาเนตฺวา อฏฺฐวีสญฺจ ทฺวาทสสหสฺสญฺจ ปญฺจสตสหสฺสานิ จ โหนฺติ ตสฺมา อูนสงฺขฺยาติ เวทิตพฺพาฯ ปริปุณฺณสงฺขฺยาวเสน อิจฺฉมาเนหิ จินฺเตตพฺพาวฯ เอสา จ สงฺขฺยาวิจารณา นิทาเน วุตฺตาวฯ

เอวํ ‘‘จินฺติตํ สตฺตสงฺเขฺยยฺยํ, นวสงฺเขฺยยฺยวาจกํ;

กายวาจา จตุสงฺเขฺยยฺยํ, พุทฺธตฺตํสมุปาคมี’’ติฯ

วุตฺเตสุ วีสติอสงฺเขฺยยฺเยสุ ปวตฺตอสงฺเขฺยยฺยกปฺปวเสเนว กตาฯ อตฺถโต ปน สารกปฺปมณฺฑกปฺปวรกปฺปสารมณฺฑกปฺปภทฺทกปฺปวเสน ปญฺจวิธาติ เวทิตพฺพาฯ อิมานิ ปญฺจนามานิ พุทฺธุปฺปาทกปฺเปเยว ลพฺภนฺติ, อนุปฺปนฺนกปฺเป ปน สุญฺญกปฺโปตฺเวว นามํ ลพฺภติ ตถา หิ กปฺปสณฺฐหนกาเล สพฺพปฐมํ มหาโพธิปลฺลงฺกฏฺฐาเนเยว ปทุมินิคพฺภา อุปฺปชฺชติฯ สา ยสฺมิํ กาเล เอโก พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, เอโก ปทุมินิคพฺโภ อฏฺฐปริกฺขาเรหิ สห อุปฺปชฺชติฯ ตํ ทิสฺวา สุทฺธาวาสพฺรหฺมุโน เนมิตฺตปาฐกา อรหนฺโต อิมสฺมิํ กปฺเป เอโก พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสตีติ สญฺชาตปีติโสมนสฺสา หุตฺวา อฏฺฐปริกฺขาเร คเหตฺวา พฺรหฺมโลเก ฐเปนฺติ ‘‘ยทา พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตทา ทสฺสามา’’ติฯ เอวํ ทฺเว ตโย จตฺตาโร ปญฺจ พุทฺธา อุปฺปชฺชิสฺสนฺติ, ตทา ทฺเว ตีณิ จตฺตาริ ปญฺจ ปทุมินิคพฺภา อฏฺฐปริกฺขาเรหิ สห อุปฺปชฺชนฺติฯ ตญฺจ โข เอกสฺมิํ เยว นาเฬเกก พทฺธา หุตฺวา อุปฺปชฺชนฺติฯ เอวํ กปฺปสณฺฐหนกาลโต ปฏฺฐาเยว อิมานิ ปญฺจ นามานิ ลพฺภนฺตีติ เวทิตพฺพานิฯ เอตฺตาวตา อิมสฺมิํเยว วิวฏฺฏฏฺฐายีอสงฺเขฺยยฺยกปฺเป พุทฺธาทโย มเหสกฺขา ปุญฺญวนฺโต จกฺกวตฺติราชาโน อุปฺปชฺชนฺติ, ตถา อายุกปฺปนฺตรกปฺปานิปิฯ ตตฺถ อายุกปฺโป นาม เตสํ เตสํ สตฺตานํ อายุปริจฺเฉโทฯ อนฺตรกปฺโป นาม ตตฺถ สตฺถโรคทุพฺภิกฺขานํ อญฺญตรสํวฏฺฏเนน พหูสุ วินาสมุปคเตสุ อวสิฏฺฐสตฺตสนฺตา นปฺปวตฺตกุสลกมฺมานุภาเวน ทสวสฺสโต ปฏฺฐาย อนุกฺกเมน อสงฺเขฺยยฺยายุกปฺปปฺปมาเณสุ สตฺเตสุ ปน อธมฺมสมาทานวเสน กเมน ปริหายิตฺวา ทสวสฺสายุเกสุ ชาเตสุ โรคาทีนมญฺญตรสํวฏฺฏเนน สตฺตานํ วินาสปฺปตฺติ ยาว อยเมโก อนฺตรกปฺโปฯ เอวํ ปริจฺฉินฺนอนฺตรกปฺปวเสน จตุสฏฺฐิอนฺตรกปฺโป เอโก อสงฺเขฺยยฺยกปฺโป วีสติ อนฺตรกปฺปปฺปมาโณติ อปเร วทนฺติฯ อิมานิ จตฺตาริ อสงฺเขฺยยฺยกปฺปานิ เอโก มหากปฺโป นามฯ เอวํ เตโช สํวฏฺฏวเสน ตาว มหากปฺปานํ อนฺตรํ อคฺคินาว วินสฺสติฯ

ยสฺมิํ ปน สมเย กปฺโป อุทเกน นสฺสติ, ตทา อาทิโตว กปฺปวินาสกมหาเมโฆ วุฏฺฐหิตฺวาติ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว วิตฺถาเรตพฺพํ อยํ ปน วิเสโส ยถา ตตฺถ ทุติยสูริโย, เอวมิธปิ กปฺปวินาสโก ขารุทกมหาเมโฆ วุฏฺฐาติ โส อาทิโต สุขุมํ วสฺสนฺโต อนุกฺกเมน มหาธาราหิ โกฏิสตสหสฺสจกฺกวาฬํ ปูเรนฺโต วสฺสติฯ ขารุทเกน ผุฏฺฐผุฏฺฐา ปถวีปพฺพตาทโย วิลียนฺติ ตํ อุทกํ วาเตน สมนฺตโต ธาริตํ ปถวิโต ยาว ปริตฺตาภา อปฺปมาณาภา อาภสฺสราติ ตโยปิ ทุติยชฺฌานภูมิ อุทกํ คณฺหาติฯ ตตฺถ ตโยปิ พฺรหฺมโลเก วิลียาเปตฺวา สุภ กิณฺเห อาหจฺจ ติฏฺฐติ ยาว อณุมตฺตํ สงฺขารคตํ อตฺถิ, ตาว น วูปสมติฯ อุทกานุคตํ ปน สพฺพสงฺขารคตํ อภิภวิตฺวา สหสา วูปสมติ อนฺตรธานํ คจฺฉติ, เหฏฺฐา อากาเสน สห อุปริ อากาโส เอโก โหติ มหนฺธกาโรติ สพฺพํ วุตฺตสทิสเมวฯ เกวลํ ปนิธ โอติณฺโณติณฺเณ อุทเก อาภสฺสรพฺรหฺมโลกํ อาทิํ กตฺวา โลกปาตุภาโว เวทิตพฺโพฯ สุภกิณฺหโต จวิตฺวา อาภสฺสรฏฺฐานาทีสุ สตฺตา นิพฺพตฺตนฺติ เอตฺถาปิ กปฺปวินาสกมหาเมฆโต ยาว กปฺปวินาสกอุทกปริจฺเฉโท สํวฏฺโฏ นาม ปฐมมสงฺเขฺยยฺยกปฺโป นามาติ จตฺตาริอสงฺเขฺยยฺยกปฺปานิ วุตฺตสทิสานิ เอวํ สตฺต มหากปฺปานิ สตฺตกฺขตฺตุํ อคฺคินา วิลียิตฺวา อฏฺฐเม มหากปฺเป อุทเกนปิ วินาโส จ สณฺฐหนญฺจ เวทิตพฺพํ, เอวํ สตฺตสตฺตมหากปฺโป สตฺตสตฺตวารํ อคฺคินา วิลียิตฺวา อฏฺฐเม อฏฺฐเม วาเร อาเปน วิลียิตฺวา อนุกฺกเมน เตสฏฺฐิมหากปฺปานิ ปริปุณฺณานิ ตทา อาปวารํ ปฏิพาหิตฺวา จตุสฏฺฐิเม มหากปฺเป วาเตน วินสฺสติ ตทา อาทิโต กปฺปวินาสกมหาวาโต วุฏฺฐหิตฺวาติ สพฺพํ ปุพฺเพ วุตฺตนยเมวฯ อยํ ปน วิเสโส ยถา อคฺคินา วินาสกปฺเป ทุติยสูริโย, เอวมิธาปิ กปฺปวินาสนตฺถํ วาโต สมุฏฺฐาติ โส ปฐมํ สุขุมรชํ อุฏฺฐาเปติ, ตโต ถูลรชํ สณฺหรชํ สุขุมวาลิกํ สกฺขรปาสาณาทโยติ ยาว กูฏาคารมตฺเต ปาสาเณปิ วิสมฏฺฐาเน ฐิตมหารุกฺเขจ อุฏฺฐาเปติ, เต ปถวิโต นภมุคฺคตา น ปุน ปตนฺติ, ตตฺเถว จุณฺณวิจุณฺณา หุตฺวา อภาวํ คจฺฉนฺติฯ

ยถานุกฺกเมน เหฏฺฐา มหาปถวิยา วาโต สมุฏฺฐหิตฺวา ปถวิํ ปริวตฺเตตฺวา อุทฺธํมูลํ กตฺวา อากาเส ขิปติ โยชนสตปฺปมาณาปิ ปถวิปฺปเทสา ทฺวิโยชนติโยชนจตุโยชนปญฺจโยชนฉโยชนสตฺตโยชนปฺปมาณาปิ ภิชฺชิตฺวา เต เวคกฺขิตฺตา อากาเสเยว จุณฺณวิจุณฺณา หุตฺวา อภาวํ คจฺฉนฺติ จกฺกวาฬปพฺพตมฺปิ วาโต อุกฺขิปิตฺวา อากาเส ขิปติ เต อญฺญมญฺญํ ฆฏฺฏยนฺตา จุณฺณวิจุณฺณา หุตฺวา วินสฺสนฺติ เอเตเนว ภูมฏฺฐกวิมานานิ อากาสฏฺฐกวิมานานิ จ วินาเสนฺโต ฉกามาวจรเทวโลเก นาเสตฺวา โกฏิสตสหสฺสจกฺกวาฬานิ วินาเสติฯ ตตฺถ จกฺกวาฬา จกฺกวาเฬหิ, หิมวนฺตา หิมวนฺเตหิ, สิเนรู สิเนรูหิ อญฺญมญฺญํ สมาคนฺตฺวา จุณฺณวิจุณฺณา หุตฺวา วินสฺสนฺติฯ ปถวิโต ยาว ปริตฺตสุภา, อปฺปมาณสุภา, สุภณิณฺหาติ ตโยปิ ตติยชฺฌานภูมี วาโต คณฺหาติ ตตฺถ ตโยปิ พฺรหฺมโลเก วินาเสตฺวา เวหปฺผลํ อาหจฺจ อฏฺฐาสิฯ เอวํ สพฺพํ สงฺขารคตํ วินาเสตฺวา สยํ วินสฺสติ, เหฏฺฐา อากาเสน สห อุปริ อากาโส เอโก โหติ มหนฺธกาโรติ สพฺพํ วุตฺตสทิสํฯ อิธ ปน สุภกิณฺหพฺรหฺมโลกํ อาทิํ กตฺวา โลโก ปาตุภวติฯ เวหปฺผลโต จวิตฺวา สุภกิณฺหาทีสุ สตฺตา นิพฺพตฺตนฺติ, ตตฺถกปฺปวินา สกมหาเมฆโต ยาว กปฺปวินาสกวาตุปจฺเฉโท, อิทํ สํวฏฺโฏ นาม, ปฐมมสงฺเขฺยยฺยํ นามาติ จตฺตาริ อสงฺเขฺยยฺยกปฺปานิ เอโก มหากปฺโป นามาติ สพฺพํ เตโชสํวฏฺเฏ วุตฺตนยเมวฯ

วุตฺตมฺปิ เจตํฯ

‘‘สตฺต สตฺต คฺคินา วารา, อฏฺฐเม อฏฺฐเม ทกา;

จตุสฏฺฐิ ยทา ปุณฺณา, เอโก วายุวโร สิยาฯ

อคฺคินา’ภสฺสรา เหฏฺฐา, อาเปน สุภกิณฺหโต;

เวหปฺผลโต วาเตน, เอวํ โลโก วินสฺสตี’’ติฯ

ตสฺมา ติณฺณมฺปิ ปฐมชฺฌานตลานํ เอกกปฺเปปิ อวินาสาภาวโต สกลกปฺเป เตสํ สมฺภโว นตฺถีติ อสงฺเขฺยยฺย กปฺปวเสน เตสํ อายุปริจฺเฉโท ทฏฺฐพฺโพฯ ทุติยชฺฌานตลโต ปฏฺฐาย ปน ปริปุณฺณมหากปฺปวเสน อายุปริจฺเฉโท ทฏฺฐพฺโพ, น อสงฺเขฺยยฺยกปฺปวเสนฯ ยทิ ทุติยชฺฌานตลโต ปฏฺฐาย ปริปุณฺณมหากปฺปวเสน อายุปริจฺเฉโท สิยา, กถํ อาภสฺสราทีสุ พฺรหฺมูนํ อฏฺฐมหากปฺปาทิวเสน อายุ ปริปุณฺณํ สิยา, ตถา หิ ปฐมชฺฌานตลํ สตฺตสุ วาเรสุ อคฺคินา วินสฺสติฯ

อฏฺฐเม วาเร ยาว อาภสฺสรา อุทเกน วินสฺสติ ปุน สตฺตวาเรสุ อคฺคินา ปฐมชฺฌานตลํ, ปุน อฏฺฐเมวาเร อุทเกน ทุติยชฺฌานตลํ วินสฺสตีติ เอวํ อฏฺฐเม วาเร อาปวารํ ปฏิพาหิตฺวา ยาว สุภกิณฺหา วาเตน วินสฺสติ เอวํ จตุสฏฺฐิ ปริปุณฺณา โหตีติ สจฺจํ , เหฏฺฐาวิวฏฺฏฏฺฐายี อสงฺเขฺยยฺยกปฺปวเสน เอโก สตฺต มหากปฺปานิ จาติ อฏฺฐ กปฺปานิ อาภสฺสรพฺรหฺมูนํ อายุปฺปมาณํ โหติฯ จตุสฏฺฐิกปฺเปสุปิ วิวฏฺฏฏฺฐายีอสงฺเขฺยยฺยกปฺปวเสน เอโก เต สฏฺฐิมหากปฺปานิ จาติ จตุสฏฺฐิกปฺปานิ สุภกิณฺหานํ พฺรหฺมูนํ อายุปฺปมาณํ โหติ เตน วุตฺตํ โปราเณหิฯ

สตฺต สตฺต’คฺคินา วารา, อฏฺฐเม อฏฺฐเม ทกา;

จตุสฏฺฐิ ยทา ปุณฺณา, เอโก วายุวโร สิยา’ติฯ

เกจิ ปนฯ

‘‘อคฺคินา’ภสฺสรา เหฏฺฐา, อาเปน สุภกิณฺหโต;

เวหปฺผลโต วาเตน, เอวํ โลโก วินสฺสตี’’ติฯ

อิมิสฺสา คาถาย ‘‘อาภสฺสราติ’’จ ‘‘สุภกิณฺหโต’’ติ จ ‘‘เวหปฺผลโต’’ติ จ อภิวิธิวเสน วุตฺตภาวญฺจ สมตลภาเวปิ เสฏฺฐภูมิตฺตา ปฏฺฐานวเสน วุตฺตภาวญฺจ อมญฺญิตฺวา สุทฺธาวาสภูมีสุ วิย อุปรูปริวเสน ภูมิกฺกโมติ มญฺญิตฺวาฯ

‘‘ปญฺจภูมิ นฏฺฐา อคฺคิ, อฏฺฐ ภูมิ นฏฺฐา ทกา;

นวภูมิ นฏฺฐา วาตา, โลกนฏฺฐา ตทา สิยุํฯ

ปฐเม อคฺคิ ทฺวตฺติํส, ทุติเย อาทิ โสฬส;

ทุติยภูเม มชฺเฌ อฏฺฐมํ, ตํ ฉปฺปญฺญาส วารกํฯ

อาภสฺสรมฺหิ จตุตฺถํ, ปริตฺตสุภมฺหิ ทฺเว ชลํ;

อปฺปมาณสุภํ เอกวารํ, มตํ อุทกสตฺตม’’นฺติฯ

วทนฺติ เตสํ วาเท อาภสฺสรโต เหฏฺฐา ปญฺจภูมิ อคฺคินฏฺฐา, สุภกิณฺหโต เหฏฺฐา อฏฺฐภูมิ อุทกนฏฺฐาติ วทนฺติฯ สมตลทีปนตฺถํ สนฺเทหจฺเฉทนตฺถํ เอวํ คหิตาติ เอกภวปริโยสานํ สนฺธาย ปฏิสนฺธิภวญฺจาติ อาทิ วุตฺตนฺติฯ

อิมิสฺสาปิ อตฺถํ ทุคฺคหิเตน คเหตฺวา ปฏิสนฺธิภวงฺควเสน สทิสภาวเมว สนฺธาย วุตฺตนฺติ ปริกปฺเปนฺติ โส อยุตฺตรูโป วิย ทิสฺสติ อติวิย มิจฺฉาคาโห จ โหติ อคฺคญฺญสุตฺตวิสุทฺธิมคฺคาทีหิ วิรุชฺฌนโต สํวฏฺฏสีมาปิ วิรุทฺธา ตตฺถ ปฐมชฺฌานตลํ อุปาทาย อคฺคินา, ทุติยชฺฌานตลํ อุปาทาย อุทเกน, จตุตฺถชฺฌานตลํ อุปาทาย วาเตน วินสฺสตีติ วุตฺตวจเนนาปิ วิรุชฺฌเตว ตสฺมา ‘‘อาภสฺสรา’’ติ จ ‘‘สุภกิณฺหโต’’ติ จ ‘‘เวหปฺผลโต’’ติ จ เอตฺถาภิวิธิวเสน อตฺโถ คเหตพฺโพฯ อญฺญถา ‘‘อุปริ ปพฺพตา เทโว วสฺสตี’’ติ เอตฺถ วิย อาภสฺสรสุภกิณฺหเวหปฺผลานํ เตน เตน สํวฏฺเฏน วินาโสปิ น ภเวยฺยฯ อยํ โลกวิปตฺติปริจฺเฉโทฯ เอวํ พุทฺโธ จ ทุลฺลโภ โลเก ติ อิมสฺส อตฺโถ วุตฺโตเยวฯ

อิติ สาครพุทฺธิตฺเถรวิรจิเต สีมวิโสธเน

กปฺปวินาสกณฺโฑ ทุติโย ปริจฺเฉโทฯ

3. นิพฺพานกณฺโฑ

อิทานิ ‘‘สทฺธมฺมสวนมฺปิ จาติ อิมสฺส สํวณฺณนากฺกโม สมฺปตฺโต ตตฺถ สทฺธมฺมสวนมฺปิ จ โลเก ทุลฺลภเมว ตถา หิ สทฺธมฺโม นาม ติวิโธ โหติฯ ปริยตฺติสทฺธมฺโม, ปฏิปตฺติสทฺธมฺโม, ปฏิเวธสทฺธมฺโมติฯ ตตฺถ ปริยตฺติสทฺธมฺโม นาม เตปิฏกํ พุทฺธวจนํฯ ปฏิปตฺติสทฺธมฺโม นาม เตรสธุตงฺคานิ อสีติ ขนฺธกวตฺตาทโย อภิสมาจารวตฺตาทีนิฯ ปฏิเวธสทฺธมฺโม นาม จตุสจฺจปฺปฏิเวโธฯ เตสุ ปริยตฺติสทฺธมฺโม ทฺวินฺนํ สทฺธมฺมานํ ปุพฺพงฺคโมเยว ปทฏฺฐานญฺจฯ กสฺมา ตํมูลกตฺตา ตถา หิ ปริยตฺติยา อสติ ปฏิเวโธ นาม นตฺถิฯ ปริยตฺติยา อนฺตรหิตาย ปฏิปตฺติ, ปฏิปตฺติยา อนฺตรหิตาย อธิคโม อนฺตรธายติฯ กิํ การณา อยญฺหิ ปริยตฺติ ปฏิปตฺติยา ปจฺจโย โหติฯ ปฏิปตฺติอธิคมสฺสาปิ ปริยตฺติเยว ปมาณํฯ ตตฺถ ปฏิเวโธ จ ปฏิปตฺติ จ โหติปิ นโหติปิฯ เอกสฺมิญฺหิ กาเล ปฏิเวธธรา ภิกฺขู พหู โหนฺติ, ‘‘เอส ภิกฺขุ ปุถุชฺชโน’’ติ องฺคุลิํ ปหริตฺวา ทสฺเสตพฺโพ โหติฯ อิมสฺมิํ เยว ทีเป เอกวารํ ปุถุชฺชนภิกฺขุนาม นาโหสิฯ ปฏิปตฺติปูรกาปิ กทาจิ พหู โหนฺติ กทาจิ อปฺปาฯ อิติ ปฏิเวโธ จ ปฏิปตฺติ จ โหติปิ น โหติปิฯ สาสนสฺส ฐิติยา ปน ปริยตฺติเยว ปมาณํ ปณฺฑิโต หิ เตปิฏกํ สุตฺวา ทฺเวปิ ปูเรติ, ยถา อมฺหากํ โพธิสตฺโต อาฬารสฺส สนฺติเก ปญฺจ อภิญฺญา สตฺต จ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา เนวสญฺญานาสญฺญายตน สมาปตฺติยา ปริกมฺมํ ปุจฺฉิฯ โส ‘‘น ชานามี’’ติ อาหฯ ตโต อุทกสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา อธิคตวิเสสํ สํสนฺทิตฺวา เนวสญฺญานาสญฺญายตนสฺส ปริกมฺมํ ปุจฺฉิฯ โส อาจิกฺขิ, ตสฺส วจนสมนนฺตรเมว มหาสตฺโต ตํ สมฺปาเทสิ เอวเมว ปญฺญวา ภิกฺขุ ปริยตฺติํ สุตฺวา ทฺเวปิ ปูเรติ ตสฺมา ปริยตฺติยา ฐิตาย สาสนํ ฐิตํ โหติ ยถา มหาตฬากสฺส ปาฬิยา ถิราย อุทกํ น ฐสฺสตีติ น วตฺตพฺพํ อุทเก สติ ปทุมาทีนิ ปุปฺผานิ น ปุปฺผิสฺสนฺตีติ น วตฺตพฺพํ เอวเมว มหาตฬากสฺส ถิรปาฬิสทิเส เตปิฏเก พุทฺธวจเน สติ มหาตฬาเก อุทกสทิสา ปฏิปตฺติปูรกา กุลปุตฺตา นตฺถีติ น วตฺตพฺพํฯ เตสุ สติ มหาตฬาเกสุ ปทุมาทีนิ ปุปฺผานิ วิย โสตาปนฺนาทโย อริยปุคฺคลา นตฺถีติ น วตฺตพฺพํ, เอกนฺตโต ปริยตฺติเยว ปมาณํ ปริยตฺติยา อนฺตรหิตาย ปฏิปตฺติปฏิเวธานํ อนฺตรธานโตฯ ตตฺถ ปริยตฺตินาม เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ สาฏฺฐกถา ปาฬิยาว สา ติฏฺฐติ, ตาว ปริยตฺติ ปริปุณฺณา โหติฯ คจฺฉนฺเต กาเล กลิยุคราชาโน อธมฺมิกา โหนฺติ เตสุ อธมฺมิเกสุ ราชามจฺจาทโย อธมฺมิกา โหนฺติ ตถา รฏฺฐชนปทวาสิโนปิ อธมฺมิกา เอเตสํ อธมฺมิกตาย น เทโว สมฺมา วสฺสติ, ตโต สสฺสานิ น สมฺปชฺชนฺติฯ เตสุ สมฺปชฺชนฺเตสุ ปจฺจยทายกา ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปจฺจเย ทาตุํ น สกฺโกนฺติฯ ภิกฺขู ปจฺจเยหิ กิลมนฺตา อนฺเตวาสิเก สงฺคเหตุํ น สกฺโกนฺติฯ คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต กาเล ปริยตฺติ ปริหายติ, อตฺถวเสน ธาเรตุํ น สกฺโกนฺติ, ปาฬิวเสเนว ธาเรนฺติฯ ตโต กาเล คจฺฉนฺเต ปาฬิมฺปิ สกลํ ธาเรตุํ น สกฺโกนฺติ ปฐมํ อภิธมฺมปิฏกํ ปริหายติฯ ปริหายมานํ มตฺถกโต ปฏฺฐาย ปริยตฺติ หายติ ปฐมญฺหิ มหาปกรณํ ปริหายติฯ ตสฺมิํ ปริหายมาเน ยมกํ, กถาวตฺถุ, ปุคฺคลปญฺญตฺติ, ธาตุกถา, วิภงฺโค, ธมฺมสงฺคโหติ เอวํ อภิธมฺมปิฏเก ปริหีเน มตฺถกโต ปฏฺฐาย สุตฺตนฺตปิฏกํ ปริหายติฯ ปฐมญฺหิ องฺคุตฺตรนิกาโย ปริหายติฯ ตสฺมิมฺปิ ปฐมํ เอกาทสนิปาโต…เป.… ตโต เอกนิปาโตติ เอวํ องฺคุตฺตเร ปริหีเน มตฺถกโต ปฏฺฐาย สํยุตฺตนิกาโย ปริหายติ, ปฐมํ มหาวคฺโค ปริหายติฯ ตโต ปฏฺฐาย สฬายตนวคฺโค, ขนฺธวคฺโค, นิทานวคฺโค, สคาถาวคฺโคติ เอวํ สํยุตฺตนิกาเย ปริหีเน มตฺถกโต ปฏฺฐาย มชฺฌิมนิกาโย ปริหายติ ปฐมญฺหิ อุปริปณฺณาสโก ปริหายติฯ