7. มหานามสิกฺขาปทํ

[303] เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมิํ นิคฺโรธาราเมฯ เตน โข ปน สมเยน มหานามสฺส สกฺกสฺส เภสชฺชํ อุสฺสนฺนํ โหติฯ อถ โข มหานาโม สกฺโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มหานาโม สกฺโก ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิจฺฉามหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ จตุมาสํ [จตุมฺมาสํ (สี.) จาตุมาสํ (สฺยา.)] เภสชฺเชน ปวาเรตุ’’นฺติฯ ‘‘สาธุ สาธุ , มหานาม! เตน หิ ตฺวํ, มหานาม, สงฺฆํ จตุมาสํ เภสชฺเชน ปวาเรหี’’ติฯ ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป.… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จตุมาสํ เภสชฺชปฺปจฺจยปวารณํ สาทิตุนฺติฯ

[304] เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู มหานามํ สกฺกํ ปริตฺตํ เภสชฺชํ วิญฺญาเปนฺติฯ ตเถว มหานามสฺส สกฺกสฺส เภสชฺชํ อุสฺสนฺนํ โหติฯ ทุติยมฺปิ โข มหานาโม สกฺโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มหานาโม สกฺโก ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิจฺฉามหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ อปรมฺปิ จตุมาสํ เภสชฺเชน ปวาเรตุ’’นฺติฯ ‘‘สาธุ สาธุ, มหานาม! เตน หิ ตฺวํ, มหานาม, สงฺฆํ อปรมฺปิ จตุมาสํ เภสชฺเชน ปวาเรหี’’ติฯ ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป.… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปุน ปวารณมฺปิ สาทิตุนฺติฯ

[305] เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู มหานามํ สกฺกํ ปริตฺตํเยว เภสชฺชํ วิญฺญาเปนฺติฯ ตเถว มหานามสฺส สกฺกสฺส เภสชฺชํ อุสฺสนฺนํ โหติฯ ตติยมฺปิ โข มหานาโม สกฺโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มหานาโม สกฺโก ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิจฺฉามหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ ยาวชีวํ เภสชฺเชน ปวาเรตุ’’นฺติฯ ‘‘สาธุ สาธุ, มหานาม! เตน หิ ตฺวํ, มหานาม, สงฺฆํ ยาวชีวํ เภสชฺเชน ปวาเรหี’’ติฯ ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป.… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, นิจฺจปวารณมฺปิ สาทิตุนฺติฯ

เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ทุนฺนิวตฺถา โหนฺติ ทุปฺปารุตา อนากปฺปสมฺปนฺนาฯ มหานาโม สกฺโก วตฺตา โหติ – ‘‘กิสฺส ตุมฺเห, ภนฺเต, ทุนฺนิวตฺถา ทุปฺปารุตา อนากปฺปสมฺปนฺนา? นนุ นาม ปพฺพชิเตน สุนิวตฺเถน ภวิตพฺพํ สุปารุเตน อากปฺปสมฺปนฺเนนา’’ติ? ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู มหานาเม สกฺเก อุปนนฺธิํสุฯ อถ โข ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘เกน นุ โข มยํ อุปาเยน มหานามํ สกฺกํ มงฺกุ กเรยฺยามา’’ติ? อถ โข ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘มหานาเมน โข, อาวุโส, สกฺเกน สงฺโฆ เภสชฺเชน ปวาริโตฯ

หนฺท มยํ, อาวุโส, มหานามํ สกฺกํ สปฺปิํ วิญฺญาเปมา’’ติฯ อถ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เยน มหานาโม สกฺโก เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา มหานามํ สกฺกํ เอตทโวจุํ – ‘‘โทเณน, อาวุโส, สปฺปินา อตฺโถ’’ติฯ ‘‘อชฺชณฺโห, ภนฺเต, อาคเมถฯ มนุสฺสา วชํ คตา สปฺปิํ อาหริตุํฯ กาลํ อาหริสฺสถา’’ติ [กาเล หริสฺสถาติ (สฺยา.)]ฯ

ทุติยมฺปิ โข…เป.… ตติยมฺปิ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู มหานามํ สกฺกํ เอตทโวจุํ – ‘‘โทเณน, อาวุโส, สปฺปินา อตฺโถ’’ติฯ ‘‘อชฺชณฺโห, ภนฺเต, อาคเมถฯ มนุสฺสา วชํ คตา สปฺปิํ อาหริตุํฯ กาลํ อาหริสฺสถา’’ติฯ ‘‘กิํ ปน ตยา, อาวุโส, อทาตุกาเมน ปวาริเตน, ยํ ตฺวํ ปวาเรตฺวา น เทสี’’ติ! อถ โข มหานาโม สกฺโก อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถญฺหิ นาม ภทนฺตา – ‘อชฺชณฺโห, ภนฺเต, อาคเมถา’ติ วุจฺจมานา นาคเมสฺสนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู มหานามสฺส สกฺกสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺสฯ เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป.… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู มหานาเมน สกฺเกน – ‘อชฺชณฺโห, ภนฺเต, อาคเมถา’ติ วุจฺจมานา นาคเมสฺสนฺตี’’ติ…เป.… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, มหานาเมน สกฺเกน – ‘‘อชฺชณฺโห, ภนฺเต, อาคเมถา’’ติ วุจฺจมานา นาคเมถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติฯ วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป.… กถญฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, มหานาเมน สกฺเกน – ‘‘อชฺชณฺโห, ภนฺเต อาคเมถา’’ติ วุจฺจมานา นาคเมสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป.… เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –

[306] ‘‘อคิลาเนน ภิกฺขุนา จตุมาสปฺปจฺจยปวารณา สาทิตพฺพา , อญฺญตฺร ปุนปวารณาย, อญฺญตฺร นิจฺจปวารณาย; ตโต เจ อุตฺตริ สาทิเยยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติฯ

[307] อคิลาเนน ภิกฺขุนา จตุมาสปฺปจฺจยปวารณา สาทิตพฺพาติ คิลานปฺปจฺจยปวารณา สาทิตพฺพาฯ

ปุนปวารณาปิ สาทิตพฺพาติ ยทา คิลาโน ภวิสฺสามิ ตทา วิญฺญาเปสฺสามีติฯ

นิจฺจปวารณาปิ สาทิตพฺพาติ ยทา คิลาโน ภวิสฺสามิ ตทา วิญฺญาเปสฺสามีติฯ

ตโต เจ อุตฺตริ สาทิเยยฺยาติ อตฺถิ ปวารณา เภสชฺชปริยนฺตา น รตฺติปริยนฺตา, อตฺถิ ปวารณา รตฺติปริยนฺตา น เภสชฺชปริยนฺตา, อตฺถิ ปวารณา เภสชฺชปริยนฺตา จ รตฺติปริยนฺตา จ, อตฺถิ ปวารณา เนว เภสชฺชปริยนฺตา น รตฺติปริยนฺตาฯ

เภสชฺชปริยนฺตา นาม เภสชฺชานิ ปริคฺคหิตานิ โหนฺติ – ‘‘เอตฺตเกหิ เภสชฺเชหิ ปวาเรมี’’ติฯ รตฺติปริยนฺตา นาม รตฺติโย ปริคฺคหิตาโย โหนฺติ – ‘‘เอตฺตกาสุ รตฺตีสุ ปวาเรมี’’ติฯ เภสชฺชปริยนฺตา จ รตฺติปริยนฺตา จ นาม เภสชฺชานิ จ ปริคฺคหิตานิ โหนฺติ รตฺติโย จ ปริคฺคหิตาโย โหนฺติ – ‘‘เอตฺตเกหิ เภสชฺเชหิ เอตฺตกาสุ รตฺตีสุ ปวาเรมี’’ติฯ เนว เภสชฺชปริยนฺตา น รตฺติปริยนฺตา นาม เภสชฺชานิ จ อปริคฺคหิตานิ โหนฺติ รตฺติโย จ อปริคฺคหิตาโย โหนฺติฯ

[308] เภสชฺชปริยนฺเต – เยหิ เภสชฺเชหิ ปวาริโต โหติ ตานิ เภสชฺชานิ ฐเปตฺวา อญฺญานิ เภสชฺชานิ วิญฺญาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ รตฺติปริยนฺเต – ยาสุ รตฺตีสุ ปวาริโต โหติ, ตา รตฺติโย ฐเปตฺวา อญฺญาสุ รตฺตีสุ วิญฺญาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ เภสชฺชปริยนฺเต จ รตฺติปริยนฺเต จ – เยหิ เภสชฺเชหิ ปวาริโต โหติ, ตานิ เภสชฺชานิ ฐเปตฺวา ยาสุ รตฺตีสุ ปวาริโต โหติ, ตา รตฺติโย ฐเปตฺวา อญฺญานิ เภสชฺชานิ อญฺญาสุ รตฺตีสุ วิญฺญาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ เนว เภสชฺชปริยนฺเต น รตฺติปริยนฺเต, อนาปตฺติฯ

[309] น เภสชฺเชน กรณีเยน [กรณีเย (สี. สฺยา.)] เภสชฺชํ วิญฺญาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ อญฺเญน เภสชฺเชน กรณีเยน อญฺญํ เภสชฺชํ วิญฺญาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ ตตุตฺตริ ตตุตฺตริสญฺญี เภสชฺชํ วิญฺญาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ ตตุตฺตริ เวมติโก เภสชฺชํ วิญฺญาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ ตตุตฺตริ นตตุตฺตริสญฺญี เภสชฺชํ วิญฺญาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ

นตตุตฺตริ ตตุตฺตริสญฺญี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ นตตุตฺตริ เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ นตตุตฺตริ นตตุตฺตริสญฺญี, อนาปตฺติฯ

[310] อนาปตฺติ เยหิ เภสชฺเชหิ ปวาริโต โหติ ตานิ เภสชฺชานิ วิญฺญาเปติ, ยาสุ รตฺตีสุ ปวาริโต โหติ ตาสุ รตฺตีสุ วิญฺญาเปติ , ‘‘อิเมหิ ตยา เภสชฺเชหิ ปวาริตามฺห , อมฺหากญฺจ อิมินา จ อิมินา จ เภสชฺเชน อตฺโถ’’ติ อาจิกฺขิตฺวา วิญฺญาเปติ, ‘‘ยาสุ ตยา รตฺตีสุ ปวาริตามฺห ตาโย จ รตฺติโย วีติวตฺตา อมฺหากญฺจ เภสชฺเชน อตฺโถ’’ติ อาจิกฺขิตฺวา วิญฺญาเปติ, ญาตกานํ ปวาริตานํ, อญฺญสฺสตฺถาย, อตฺตโน ธเนน, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติฯ

มหานามสิกฺขาปทํ นิฏฺฐิตํ สตฺตมํฯ

8. อุยฺยุตฺตเสนาสิกฺขาปทํ

[311] เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ เตน โข ปน สมเยน ราชา ปเสนทิ โกสโล เสนาย อพฺภุยฺยาโต โหติฯ ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุยฺยุตฺตํ เสนํ ทสฺสนาย อคมํสุฯ อทฺทสา โข ราชา ปเสนทิ โกสโล ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู ทูรโตว อาคจฺฉนฺเตฯ ทิสฺวาน ปกฺโกสาเปตฺวา เอตทโวจ – ‘‘กิสฺส ตุมฺเห, ภนฺเต, อาคตตฺถา’’ติ? ‘‘มหาราชานํ มยํ ทฏฺฐุกามา’’ [มหาราช มหาราชานํ มยํ ทฏฺฐุกามา (ก.)] ติฯ ‘‘กิํ, ภนฺเต, มํ ทิฏฺเฐน ยุทฺธาภินนฺทินํ [ยุทฺธาภินนฺทินา (ก.)]; นนุ ภควา ปสฺสิตพฺโพ’’ติ? มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา อุยฺยุตฺตํ เสนํ ทสฺสนาย อาคจฺฉิสฺสนฺติ! อมฺหากมฺปิ อลาภา, อมฺหากมฺปิ ทุลฺลทฺธํ, เย มยํ อาชีวสฺส เหตุ ปุตฺตทารสฺส การณา เสนาย อาคจฺฉามา’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํฯ เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป.… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุยฺยุตฺตํ เสนํ ทสฺสนาย คจฺฉิสฺสนฺตี’’ติ…เป.… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อุยฺยุตฺตํ เสนํ ทสฺสนาย คจฺฉถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติฯ วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป.… กถญฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, อุยฺยุตฺตํ เสนํ ทสฺสนาย คจฺฉิสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป.… เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –