ยทา ตุมฺเห, สาฬฺหา, อตฺตนาว ชาเนยฺยาถ – อิเม ธมฺมา กุสลา, อิเม ธมฺมา อนวชฺชา, อิเม ธมฺมา วิญฺญุปฺปสตฺถา, อิเม ธมฺมา สมตฺตา สมาทินฺนา ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺตีติ, อถ ตุมฺเห, สาฬฺหา, อุปสมฺปชฺช วิหเรยฺยาถา’ติ, อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ

‘‘ส โข โส, สาฬฺหา, อริยสาวโก เอวํ วิคตาภิชฺโฌ วิคตพฺยาปาโท อสมฺมูฬฺโห สมฺปชาโน ปติสฺสโต เมตฺตาสหคเตน เจตสา…เป.… กรุณา…เป.… มุทิตา…เป.… อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ, ตถา ทุติยํ, ตถา ตติยํ, ตถา จตุตฺถํ, อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเฌน ผริตฺวา วิหรติฯ โส เอวํ ปชานาติ – ‘อตฺถิ อิทํ, อตฺถิ หีนํ, อตฺถิ ปณีตํ, อตฺถิ อิมสฺส สญฺญาคตสฺส อุตฺตริ [อุตฺตริํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] นิสฺสรณ’นฺติฯ ตสฺส เอวํ ชานโต เอวํ ปสฺสโต กามาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ภวาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, อวิชฺชาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ; วิมุตฺตสฺมิํ วิมุตฺตมิติ ญาณํ โหติฯ ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาติฯ

‘‘โส เอวํ ปชานาติ – ‘อหุ ปุพฺเพ โลโภ, ตทหุ อกุสลํ, โส เอตรหิ นตฺถิ, อิจฺเจตํ กุสลํ; อหุ ปุพฺเพ โทโส…เป.… อหุ ปุพฺเพ โมโห, ตทหุ อกุสลํ, โส เอตรหิ นตฺถิ, อิจฺเจตํ กุสล’นฺติฯ โส ทิฏฺเฐว ธมฺเม นิจฺฉาโต นิพฺพุโต สีติภูโต สุขปฺปฏิสํเวที พฺรหฺมภูเตน อตฺตนา วิหรตี’’ติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. กถาวตฺถุสุตฺตํ

[68] ‘‘ตีณิมานิ, ภิกฺขเว, กถาวตฺถูนิฯ กตมานิ ตีณิ? อตีตํ วา, ภิกฺขเว, อทฺธานํ อารพฺภ กถํ กเถยฺย – ‘เอวํ อโหสิ อตีตมทฺธาน’นฺติฯ อนาคตํ วา, ภิกฺขเว, อทฺธานํ อารพฺภ กถํ กเถยฺย – ‘เอวํ ภวิสฺสติ อนาคตมทฺธาน’นฺติฯ เอตรหิ วา, ภิกฺขเว, ปจฺจุปฺปนฺนํ อทฺธานํ อารพฺภ กถํ กเถยฺย – ‘เอวํ โหติ เอตรหิ ปจฺจุปฺปนฺนมทฺธาน’’’นฺติ [เอวํ เอตรหิ ปจฺจุปฺปนฺนนฺติ (สี. ปี. ก.), เอวํ โหติ เอตรหิ ปจฺจุปฺปนฺนนฺติ (สฺยา. กํ.)]ฯ

‘‘กถาสมฺปโยเคน, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล เวทิตพฺโพ ยทิ วา กจฺโฉ ยทิ วา อกจฺโฉติฯ