อยมสฺส ตติยา วิชฺชา อธิคตา โหติ; อวิชฺชา วิหตา, วิชฺชา อุปฺปนฺนา; ตโม วิหโต , อาโลโก อุปฺปนฺโน ยถา ตํ อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโต’’ติฯ

‘‘โย สีลพฺพตสมฺปนฺโน, ปหิตตฺโต สมาหิโต;

จิตฺตํ ยสฺส วสีภูตํ, เอกคฺคํ สุสมาหิตํฯ

[ธ. ป. 423; อิติวุ. 99] ‘‘ปุพฺเพนิวาสํ โย เวที, สคฺคาปายญฺจ ปสฺสติ;

อโถ ชาติกฺขยํ ปตฺโต, อภิญฺญาโวสิโต มุนิฯ

‘‘เอตาหิ ตีหิ วิชฺชาหิ, เตวิชฺโช โหติ พฺราหฺมโณ;

ตมหํ วทามิ เตวิชฺชํ, นาญฺญํ ลปิตลาปน’’นฺติฯ

‘‘เอวํ โข, พฺราหฺมณ, อริยสฺส วินเย เตวิชฺโช โหตี’’ติฯ ‘‘อญฺญถา, โภ โคตม, พฺราหฺมณานํ เตวิชฺโช, อญฺญถา จ ปน อริยสฺส วินเย เตวิชฺโช โหติฯ อิมสฺส จ, โภ โคตม, อริยสฺส วินเย เตวิชฺชสฺส พฺราหฺมณานํ เตวิชฺโช กลํ นาคฺฆติ โสฬสิํ’’ฯ

‘‘อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม…เป.… อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คต’’นฺติฯ นวมํฯ

10. สงฺคารวสุตฺตํ

[61] อถ โข สงฺคารโว พฺราหฺมโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข สงฺคารโว พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘มยมสฺสุ, โภ โคตม, พฺราหฺมณา นามฯ ยญฺญํ ยชามปิ ยชาเปมปิฯ ตตฺร, โภ โคตม, โย เจว ยชติ [โย เจว ยญฺญํ ยชติ (สฺยา. กํ.)] โย จ ยชาเปติ สพฺเพ เต อเนกสารีริกํ ปุญฺญปฺปฏิปทํ ปฏิปนฺนา โหนฺติ, ยทิทํ ยญฺญาธิกรณํฯ โย ปนายํ, โภ โคตม, ยสฺส วา ตสฺส วา กุลา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต เอกมตฺตานํ ทเมติ, เอกมตฺตานํ สเมติ, เอกมตฺตานํ ปรินิพฺพาเปติ, เอวมสฺสายํ เอกสารีริกํ ปุญฺญปฺปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหติ, ยทิทํ ปพฺพชฺชาธิกรณ’’นฺติฯ

‘‘เตน หิ, พฺราหฺมณ, ตญฺเญเวตฺถ ปฏิปุจฺฉิสฺสามิฯ ยถา เต ขเมยฺย ตถา นํ พฺยากเรยฺยาสิฯ

ตํ กิํ มญฺญสิ, พฺราหฺมณ, อิธ ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาฯ โส เอวมาห – ‘เอถายํ มคฺโค อยํ ปฏิปทา ยถาปฏิปนฺโน อหํ อนุตฺตรํ พฺรหฺมจริโยคธํ สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทมิ; เอถ [เอตํ (ก.)], ตุมฺเหปิ ตถา ปฏิปชฺชถ, ยถาปฏิปนฺนา ตุมฺเหปิ อนุตฺตรํ พฺรหฺมจริโยคธํ สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสถา’ติฯ อิติ อยญฺเจว [สยํ เจว (ก.)] สตฺถา ธมฺมํ เทเสติ, ปเร จ ตถตฺถาย ปฏิปชฺชนฺติ, ตานิ โข ปน โหนฺติ อเนกานิปิ สตานิ อเนกานิปิ สหสฺสานิ อเนกานิปิ สตสหสฺสานิฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, พฺราหฺมณ, อิจฺจายํ เอวํ สนฺเต เอกสารีริกา วา ปุญฺญปฺปฏิปทา โหติ อเนกสารีริกา วา, ยทิทํ ปพฺพชฺชาธิกรณ’’นฺติ? ‘‘อิจฺจายมฺปิ [อิจฺจายนฺเต (ก.)], โภ โคตม, เอวํ สนฺเต อเนกสารีริกา ปุญฺญปฺปฏิปทา โหติ, ยทิทํ ปพฺพชฺชาธิกรณ’’นฺติฯ

เอวํ วุตฺเต อายสฺมา อานนฺโท สงฺคารวํ พฺราหฺมณํ เอตทโวจ – ‘‘อิมาสํ เต, พฺราหฺมณ, ทฺวินฺนํ ปฏิปทานํ กตมา ปฏิปทา ขมติ อปฺปตฺถตรา จ อปฺปสมารมฺภตรา จ มหปฺผลตรา จ มหานิสํสตรา จา’’ติ? เอวํ วุตฺเต สงฺคารโว พฺราหฺมโณ อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘เสยฺยถาปิ ภวํ โคตโม ภวํ จานนฺโทฯ เอเต เม ปุชฺชา, เอเต เม ปาสํสา’’ติฯ

ทุติยมฺปิ โข อายสฺมา อานนฺโท สงฺคารวํ พฺราหฺมณํ เอตทโวจ – ‘‘น โข ตฺยาหํ, พฺราหฺมณ, เอวํ ปุจฺฉามิ – ‘เก วา เต ปุชฺชา เก วา เต ปาสํสา’ติ? เอวํ โข ตฺยาหํ, พฺราหฺมณ, ปุจฺฉามิ – ‘อิมาสํ เต, พฺราหฺมณ, ทฺวินฺนํ ปฏิปทานํ กตมา ปฏิปทา ขมติ อปฺปตฺถตรา จ อปฺปสมารมฺภตรา จ มหปฺผลตรา จ มหานิสํสตรา จา’’’ติ? ทุติยมฺปิ โข สงฺคารโว พฺราหฺมโณ อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘เสยฺยถาปิ ภวํ โคตโม ภวํ จานนฺโทฯ เอเต เม ปุชฺชา, เอเต เม ปาสํสา’’ติฯ

ตติยมฺปิ โข อายสฺมา อานนฺโท สงฺคารวํ พฺราหฺมณํ เอตทโวจ – ‘‘น โข ตฺยาหํ, พฺราหฺมณ, เอวํ ปุจฺฉามิ – ‘เก วา เต ปุชฺชา เก วา เต ปาสํสา’ติ? เอวํ โข ตฺยาหํ, พฺราหฺมณ, ปุจฺฉามิ – ‘อิมาสํ เต, พฺราหฺมณ, ทฺวินฺนํ ปฏิปทานํ กตมา ปฏิปทา ขมติ อปฺปตฺถตรา จ อปฺปสมารมฺภตรา จ มหปฺผลตรา จ มหานิสํสตรา จา’’’ติ? ตติยมฺปิ โข สงฺคารโว พฺราหฺมโณ อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘เสยฺยถาปิ ภวํ โคตโม ภวํ จานนฺโทฯ เอเต เม ปุชฺชา, เอเต เม ปาสํสา’’ติฯ

อถ โข ภควโต เอตทโหสิ – ‘‘ยาว ตติยมฺปิ โข สงฺคารโว พฺราหฺมโณ อานนฺเทน สหธมฺมิกํ ปญฺหํ ปุฏฺโฐ สํสาเทติ [ม. นิ. 1.337] โน วิสฺสชฺเชติฯ ยํนูนาหํ ปริโมเจยฺย’’นฺติฯ อถ โข ภควา สงฺคารวํ พฺราหฺมณํ เอตทโวจ – ‘‘กา นฺวชฺช, พฺราหฺมณ, ราชนฺเตปุเร ราชปุริสานํ [ราชปริสายํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] สนฺนิสินฺนานํ สนฺนิปติตานํ อนฺตรากถา อุทปาที’’ติ? ‘‘อยํ ขฺวชฺช, โภ โคตม, ราชนฺเตปุเร ราชปุริสานํ สนฺนิสินฺนานํ สนฺนิปติตานํ อนฺตรากถา อุทปาทิ – ‘ปุพฺเพ สุทํ อปฺปตรา เจว ภิกฺขู อเหสุํ พหุตรา จ อุตฺตริ มนุสฺสธมฺมา อิทฺธิปาฏิหาริยํ ทสฺเสสุํ; เอตรหิ ปน พหุตรา เจว ภิกฺขู อปฺปตรา จ อุตฺตริ มนุสฺสธมฺมา อิทฺธิปาฏิหาริยํ ทสฺเสนฺตี’ติฯ อยํ ขฺวชฺช, โภ โคตม, ราชนฺเตปุเร ราชปุริสานํ สนฺนิสินฺนานํ สนฺนิปติตานํ อนฺตรากถา อุทปาที’’ติฯ

[ปฏิ. ม. 3.30; ที. นิ. 1.483] ‘‘ตีณิ โข อิมานิ, พฺราหฺมณ, ปาฏิหาริยานิฯ กตมานิ ตีณิ? อิทฺธิปาฏิหาริยํ, อาเทสนาปาฏิหาริยํ , อนุสาสนีปาฏิหาริยํฯ กตมญฺจ, พฺราหฺมณ, อิทฺธิปาฏิหาริยํ? อิธ, พฺราหฺมณ, เอกจฺโจ อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ – ‘เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ, พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหติ; อาวิภาวํ, ติโรภาวํ; ติโรกุฏฺฏํ ติโรปาการํ ติโรปพฺพตํ อสชฺชมาโน คจฺฉติ, เสยฺยถาปิ อากาเส; ปถวิยาปิ อุมฺมุชฺชนิมุชฺชํ กโรติ, เสยฺยถาปิ อุทเก; อุทเกปิ อภิชฺชมาเน คจฺฉติ, เสยฺยถาปิ ปถวิยํ; อากาเสปิ ปลฺลงฺเกน กมติ, เสยฺยถาปิ ปกฺขี สกุโณ; อิเมปิ จนฺทิมสูริเย เอวํมหิทฺธิเก เอวํมหานุภาเว ปาณินา ปริมสติ [ปรามสติ (ที. นิ. 1.484; ปฏิ. ม. 1.102] ปริมชฺชติ, ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตติ’ฯ อิทํ วุจฺจติ, พฺราหฺมณ, อิทฺธิปาฏิหาริยํ ฯ

‘‘กตมญฺจ, พฺราหฺมณ, อาเทสนาปาฏิหาริยํ? อิธ, พฺราหฺมณ, เอกจฺโจ นิมิตฺเตน อาทิสติ – ‘เอวมฺปิ เต มโน, อิตฺถมฺปิ เต มโน, อิติปิ เต จิตฺต’นฺติฯ โส พหุํ เจปิ อาทิสติ ตเถว ตํ โหติ, โน อญฺญถาฯ

‘‘อิธ ปน, พฺราหฺมณ, เอกจฺโจ น เหว โข นิมิตฺเตน อาทิสติ , อปิ จ โข มนุสฺสานํ วา อมนุสฺสานํ วา เทวตานํ วา สทฺทํ สุตฺวา อาทิสติ – ‘เอวมฺปิ เต มโน, อิตฺถมฺปิ เต มโน, อิติปิ เต จิตฺต’นฺติฯ โส พหุํ เจปิ อาทิสติ ตเถว ตํ โหติ, โน อญฺญถาฯ

‘‘อิธ ปน, พฺราหฺมณ, เอกจฺโจ น เหว โข นิมิตฺเตน อาทิสติ นปิ มนุสฺสานํ วา อมนุสฺสานํ วา เทวตานํ วา สทฺทํ สุตฺวา อาทิสติ, อปิ จ โข วิตกฺกยโต วิจารยโต วิตกฺกวิปฺผารสทฺทํ สุตฺวา อาทิสติ – ‘เอวมฺปิ เต มโน, อิตฺถมฺปิ เต มโน, อิติปิ เต จิตฺต’นฺติฯ โส พหุํ เจปิ อาทิสติ ตเถว ตํ โหติ, โน อญฺญถาฯ

‘‘อิธ ปน, พฺราหฺมณ, เอกจฺโจ น เหว โข นิมิตฺเตน อาทิสติ, นปิ มนุสฺสานํ วา อมนุสฺสานํ วา เทวตานํ วา สทฺทํ สุตฺวา อาทิสติ, นปิ วิตกฺกยโต วิจารยโต วิตกฺกวิปฺผารสทฺทํ สุตฺวา อาทิสติ, อปิ จ โข อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิํ สมาปนฺนสฺส เจตสา เจโต ปริจฺจ ปชานาติ – ‘ยถา อิมสฺส โภโต มโนสงฺขารา ปณิหิตา อิมสฺส จิตฺตสฺส อนนฺตรา อมุํ นาม วิตกฺกํ วิตกฺเกสฺสตี’ติฯ โส พหุํ เจปิ อาทิสติ ตเถว ตํ โหติ, โน อญฺญถาฯ อิทํ วุจฺจติ, พฺราหฺมณ, อาเทสนาปาฏิหาริยํฯ

‘‘กตมญฺจ, พฺราหฺมณ, อนุสาสนีปาฏิหาริยํ? อิธ, พฺราหฺมณ , เอกจฺโจ เอวมนุสาสติ – ‘เอวํ วิตกฺเกถ, มา เอวํ วิตกฺกยิตฺถ; เอวํ มนสิ กโรถ, มา เอวํ มนสากตฺถ; อิทํ ปชหถ, อิทํ อุปสมฺปชฺช วิหรถา’ติฯ อิทํ วุจฺจติ, พฺราหฺมณ, อนุสาสนีปาฏิหาริยํฯ อิมานิ โข, พฺราหฺมณ, ตีณิ ปาฏิหาริยานิฯ อิเมสํ เต, พฺราหฺมณ, ติณฺณํ ปาฏิหาริยานํ กตมํ ปาฏิหาริยํ ขมติ อภิกฺกนฺตตรญฺจ ปณีตตรญฺจา’’ติ?

‘‘ตตฺร, โภ โคตม, ยทิทํ [ยมิทํ (สฺยา. กํ. ปี.)] ปาฏิหาริยํ อิเธกจฺโจ อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ…เป.… ยาว พฺราหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตติ, อิทํ, โภ โคตม, ปาฏิหาริยํ โยว [โย จ (สฺยา. กํ. ปี. ก.)] นํ กโรติ โสว [โสจ จ (สฺยา. กํ ปี. ก.)] นํ ปฏิสํเวเทติ, โยว [โย จ (สฺยา. กํ. ปี. ก.)] นํ กโรติ ตสฺเสว [ตสฺสเมว (สี. ก.), ตสฺส เจว (สฺยา. กํ. ปี.)] ตํ โหติฯ อิทํ เม, โภ โคตม, ปาฏิหาริยํ มายาสหธมฺมรูปํ วิย ขายติฯ

‘‘ยมฺปิทํ , โภ โคตม, ปาฏิหาริยํ อิเธกจฺโจ นิมิตฺเตน อาทิสติ – ‘เอวมฺปิ เต มโน, อิตฺถมฺปิ เต มโน, อิติปิ เต จิตฺต’นฺติ, โส พหุํ เจปิ อาทิสติ ตเถว ตํ โหติ, โน อญฺญถาฯ อิธ ปน, โภ โคตม, เอกจฺโจ น เหว โข นิมิตฺเตน อาทิสติ, อปิ จ โข มนุสฺสานํ วา อมนุสฺสานํ วา เทวตานํ วา สทฺทํ สุตฺวา อาทิสติ…เป.… นปิ มนุสฺสานํ วา อมนุสฺสานํ วา เทวตานํ วา สทฺทํ สุตฺวา อาทิสติ, อปิ จ โข วิตกฺกยโต วิจารยโต วิตกฺกวิปฺผารสทฺทํ สุตฺวา อาทิสติ…เป.… นปิ วิตกฺกยโต วิจารยโต วิตกฺกวิปฺผารสทฺทํ สุตฺวา อาทิสติ, อปิ จ โข อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิํ สมาปนฺนสฺส เจตสา เจโต ปริจฺจ ปชานาติ – ‘ยถา อิมสฺส โภโต มโนสงฺขารา ปณิหิตา อิมสฺส จิตฺตสฺส อนนฺตรา อมฺหํ นาม วิตกฺกํ วิตกฺเกสฺสตี’ติ, โส พหุํ เจปิ อาทิสติ ตเถว ตํ โหติ, โน อญฺญถาฯ อิทมฺปิ, โภ โคตม, ปาฏิหาริยํ โยว นํ กโรติ โสว นํ ปฏิสํเวเทติ, โยว นํ กโรติ ตสฺเสว ตํ โหติฯ อิทมฺปิ เม, โภ โคตม, ปาฏิหาริยํ มายาสหธมฺมรูปํ วิย ขายติฯ

‘‘ยญฺจ โข อิทํ, โภ โคตม, ปาฏิหาริยํ อิเธกจฺโจ เอวํ อนุสาสติ – ‘เอวํ วิตกฺเกถ , มา เอวํ วิตกฺกยิตฺถ; เอวํ มนสิ กโรถ, มา เอวํ มนสากตฺถ; อิทํ ปชหถ, อิทํ อุปสมฺปชฺช วิหรถา’ติฯ อิทเมว, โภ โคตม, ปาฏิหาริยํ ขมติ อิเมสํ ติณฺณํ ปาฏิหาริยานํ อภิกฺกนฺตตรญฺจ ปณีตตรญฺจฯ

‘‘อจฺฉริยํ, โภ โคตม, อพฺภุตํ, โภ โคตม! ยาวสุภาสิตมิทํ โภตา โคตเมน อิเมหิ จ มยํ ตีหิ ปาฏิหาริเยหิ สมนฺนาคตํ ภวนฺตํ โคตมํ ธาเรมฯ ภวญฺหิ โคตโม อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ…เป.… ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตติ, ภวญฺหิ โคตโม อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิํ สมาปนฺนสฺส เจตสา เจโต ปริจฺจ ปชานาติ – ‘ยถา อิมสฺส โภโต มโนสงฺขารา ปณิหิตา อิมสฺส จิตฺตสฺส อนนฺตรา อมุํ นาม วิตกฺกํ วิตกฺเกสฺสตี’ติฯ ภวญฺหิ โคตโม เอวมนุสาสติ – ‘เอวํ วิตกฺเกถ, มา เอวํ วิตกฺกยิตฺถ; เอวํ มนสิ กโรถ, มา เอวํ มนสากตฺถ; อิทํ ปชหถ, อิทํ อุปสมฺปชฺช วิหรถา’’’ติฯ

‘‘อทฺธา โข ตฺยาหํ, พฺราหฺมณ, อาสชฺช อุปนีย วาจา ภาสิตา; อปิ จ ตฺยาหํ พฺยากริสฺสามิฯ อหญฺหิ, พฺราหฺมณ, อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภมิ…เป.… ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตมิฯ อหญฺหิ , พฺราหฺมณ, อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิํ สมาปนฺนสฺส เจตสา เจโต ปริจฺจ ปชานามิ – ‘ยถา อิมสฺส โภโต มโนสงฺขารา ปณิหิตา, อิมสฺส จิตฺตสฺส อนนฺตรา อมุํ นาม วิตกฺกํ วิตกฺเกสฺสตี’ติฯ อหญฺหิ, พฺราหฺมณ, เอวมนุสาสามิ – ‘เอวํ วิตกฺเกถ, มา เอวํ วิตกฺกยิตฺถ; เอวํ มนสิ กโรถ, มา เอวํ มนสากตฺถ; อิทํ ปชหถ, อิทํ อุปสมฺปชฺช วิหรถา’’’ติฯ

‘‘อตฺถิ ปน, โภ โคตม, อญฺโญ เอกภิกฺขุปิ โย อิเมหิ ตีหิ ปาฏิหาริเยหิ สมนฺนาคโต, อญฺญตฺร โภตา โคตเมนา’’ติ? ‘‘น โข, พฺราหฺมณ, เอกํเยว สตํ น ทฺเว สตานิ น ตีณิ สตานิ น จตฺตาริ สตานิ น ปญฺจ สตานิ, อถ โข ภิยฺโยว, เย [เต (ก.) ปสฺส ม. นิ. 2.195] ภิกฺขู อิเมหิ ตีหิ ปาฏิหาริเยหิ สมนฺนาคตา’’ติฯ ‘‘กหํ ปน, โภ โคตม, เอตรหิ เต ภิกฺขู วิหรนฺตี’’ติ? ‘‘อิมสฺมิํเยว โข, พฺราหฺมณ, ภิกฺขุสงฺเฆ’’ติฯ

‘‘อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม, อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม! เสยฺยถาปิ โภ โคตม, นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย, ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย, มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย, อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย – ‘จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตี’ติ, เอวเมวํ โภตา โคตเมน อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโตฯ เอสาหํ ภวนฺตํ โคตมํ สรณํ คจฺฉามิ, ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจฯ อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คต’’นฺติฯ ทสมํฯ

พฺราหฺมณวคฺโค ปฐโมฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

ทฺเว พฺราหฺมณา จญฺญตโร, ปริพฺพาชเกน นิพฺพุตํ;

ปโลกวจฺโฉ ติกณฺโณ, โสณิ สงฺคารเวน จาติฯ

(7) 2. มหาวคฺโค

1. ติตฺถายตนาทิสุตฺตํ

[62] ‘‘ตีณิมานิ , ภิกฺขเว, ติตฺถายตนานิ ยานิ ปณฺฑิเตหิ สมนุยุญฺชิยมานานิ [สมนุคฺคาหิยมานานิ (สฺยา. กํ. ก.)] สมนุคาหิยมานานิ สมนุภาสิยมานานิ ปรมฺปิ คนฺตฺวา อกิริยาย สณฺฐหนฺติฯ กตมานิ ตีณิ? สนฺติ, ภิกฺขเว, เอเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน – ‘ยํ กิญฺจายํ ปุริสปุคฺคโล ปฏิสํเวเทติ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา สพฺพํ ตํ ปุพฺเพกตเหตู’ติฯ สนฺติ, ภิกฺขเว, เอเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน – ‘ยํ กิญฺจายํ ปุริสปุคฺคโล ปฏิสํเวเทติ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา สพฺพํ ตํ อิสฺสรนิมฺมานเหตู’ติฯ สนฺติ, ภิกฺขเว, เอเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน – ‘ยํ กิญฺจายํ ปุริสปุคฺคโล ปฏิสํเวเทติ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา สพฺพํ ตํ อเหตุอปฺปจฺจยา’’’ติฯ

‘‘ตตฺร, ภิกฺขเว, เย เต สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน – ‘ยํ กิญฺจายํ ปุริสปุคฺคโล ปฏิสํเวเทติ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา สพฺพํ ตํ ปุพฺเพกตเหตู’ติ, ตฺยาหํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทามิ – ‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห อายสฺมนฺโต เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน – ยํ กิญฺจายํ ปุริสปุคฺคโล ปฏิสํเวเทติ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา สพฺพํ ตํ ปุพฺเพกตเหตู’ติ ? เต จ เม [เต เจ เม (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] เอวํ ปุฏฺฐา ‘อามา’ติ [อาโมติ (สี.)] ปฏิชานนฺติฯ ตฺยาหํ เอวํ วทามิ – ‘เตนหายสฺมนฺโต ปาณาติปาติโน ภวิสฺสนฺติ ปุพฺเพกตเหตุ, อทินฺนาทายิโน ภวิสฺสนฺติ ปุพฺเพกตเหตุ, อพฺรหฺมจาริโน ภวิสฺสนฺติ ปุพฺเพกตเหตุ, มุสาวาทิโน ภวิสฺสนฺติ ปุพฺเพกตเหตุ, ปิสุณวาจา ภวิสฺสนฺติ ปุพฺเพกตเหตุ, ผรุสวาจา ภวิสฺสนฺติ ปุพฺเพกตเหตุ, สมฺผปฺปลาปิโน ภวิสฺสนฺติ ปุพฺเพกตเหตุ, อภิชฺฌาลุโน ภวิสฺสนฺติ ปุพฺเพกตเหตุ, พฺยาปนฺนจิตฺตา ภวิสฺสนฺติ ปุพฺเพกตเหตุ, มิจฺฉาทิฏฺฐิกา ภวิสฺสนฺติ ปุพฺเพกตเหตุ’’’ฯ

‘‘ปุพฺเพกตํ โข ปน, ภิกฺขเว, สารโต ปจฺจาคจฺฉตํ น โหติ ฉนฺโท วา วายาโม วา อิทํ วา กรณียํ อิทํ วา อกรณียนฺติฯ