5. วชิรูปมสุตฺตํ

[25] ‘‘ตโยเม , ภิกฺขเว, ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิํ ฯ กตเม ตโย? อรุกูปมจิตฺโต ปุคฺคโล, วิชฺชูปมจิตฺโต ปุคฺคโล, วชิรูปมจิตฺโต ปุคฺคโลฯ กตโม จ, ภิกฺขเว, อรุกูปมจิตฺโต ปุคฺคโล? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล โกธโน โหติ อุปายาสพหุโล อปฺปมฺปิ วุตฺโต สมาโน อภิสชฺชติ กุปฺปติ พฺยาปชฺชติ ปติตฺถียติ โกปญฺจ โทสญฺจ อปฺปจฺจยญฺจ ปาตุกโรติฯ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ทุฏฺฐารุโก [ทุฏฺฐารุกา (สี.)] กฏฺเฐน วา กฐลาย [กถลาย (สฺยา. กํ. ก.), กฐเลน-กถเลน (อฏฺฐกถา)] วา ฆฏฺฏิโต [ฆฏฺฏิตา (สี.)] ภิยฺโยโสมตฺตาย อาสวํ เทติ [อสฺสวโนติ (สี.)]; เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล โกธโน โหติ อุปายาสพหุโล อปฺปมฺปิ วุตฺโต สมาโน อภิสชฺชติ กุปฺปติ พฺยาปชฺชติ ปติตฺถียติ โกปญฺจ โทสญฺจ อปฺปจฺจยญฺจ ปาตุกโรติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อรุกูปมจิตฺโต ปุคฺคโลฯ

‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, วิชฺชูปมจิตฺโต ปุคฺคโล? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘อยํ ทุกฺขสมุทโย’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘อยํ ทุกฺขนิโรโธ’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว, จกฺขุมา ปุริโส รตฺตนฺธการติมิสายํ วิชฺชนฺตริกาย รูปานิ ปสฺเสยฺย; เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, วิชฺชูปมจิตฺโต ปุคฺคโลฯ

‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, วชิรูปมจิตฺโต ปุคฺคโล? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, วชิรสฺส นตฺถิ กิญฺจิ อเภชฺชํ มณิ วา ปาสาโณ วา; เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล อาสวานํ ขยา…เป.… อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, วชิรูปมจิตฺโต ปุคฺคโลฯ ‘อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’’นฺติ [ปุ. ป. 102]ฯ ปญฺจมํฯ

6. เสวิตพฺพสุตฺตํ

[26] ‘‘ตโยเม , ภิกฺขเว, ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิํฯ กตเม ตโย? อตฺถิ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล น เสวิตพฺโพ น ภชิตพฺโพ น ปยิรุปาสิตพฺโพฯ อตฺถิ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล เสวิตพฺโพ ภชิตพฺโพ ปยิรุปาสิตพฺโพฯ อตฺถิ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา เสวิตพฺโพ ภชิตพฺโพ ปยิรุปาสิตพฺโพฯ กตโม จ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล น เสวิตพฺโพ น ภชิตพฺโพ น ปยิรุปาสิตพฺโพ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล หีโน โหติ สีเลน สมาธินา ปญฺญายฯ เอวรูโป, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล น เสวิตพฺโพ น ภชิตพฺโพ น ปยิรุปาสิตพฺโพ อญฺญตฺร อนุทฺทยา อญฺญตฺร อนุกมฺปาฯ

‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล เสวิตพฺโพ ภชิตพฺโพ ปยิรุปาสิตพฺโพ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล สทิโส โหติ สีเลน สมาธินา ปญฺญายฯ เอวรูโป, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล เสวิตพฺโพ ภชิตพฺโพ ปยิรุปาสิตพฺโพฯ ตํ กิสฺส เหตุ? สีลสามญฺญคตานํ สตํ สีลกถา จ โน ภวิสฺสติ, สา จ โน ปวตฺตินี [ปวตฺตนี (สี. สฺยา. กํ. ปี.) ปุ. ป. 122 ปสฺสิตพฺพํ] ภวิสฺสติ, สา จ โน ผาสุ ภวิสฺสติฯ สมาธิสามญฺญคตานํ สตํ สมาธิกถา จ โน ภวิสฺสติ, สา จ โน ปวตฺตินี ภวิสฺสติ, สา จ โน ผาสุ ภวิสฺสติฯ ปญฺญาสามญฺญคตานํ สตํ ปญฺญากถา จ โน ภวิสฺสติ, สา จ โน ปวตฺตินี ภวิสฺสติ, สา จ โน ผาสุ ภวิสฺสตีติฯ ตสฺมา เอวรูโป ปุคฺคโล เสวิตพฺโพ ภชิตพฺโพ ปยิรุปาสิตพฺโพฯ

‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา เสวิตพฺโพ ภชิตพฺโพ ปยิรุปาสิตพฺโพ? อิธ, ภิกฺขเว , เอกจฺโจ ปุคฺคโล อธิโก โหติ สีเลน สมาธินา ปญฺญายฯ เอวรูโป, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา เสวิตพฺโพ ภชิตพฺโพ ปยิรุปาสิตพฺโพฯ ตํ กิสฺส เหตุ? อิติ อปริปูรํ วา สีลกฺขนฺธํ ปริปูเรสฺสามิ, ปริปูรํ วา สีลกฺขนฺธํ ตตฺถ ตตฺถ ปญฺญาย อนุคฺคเหสฺสามิ; อปริปูรํ วา สมาธิกฺขนฺธํ ปริปูเรสฺสามิ, ปริปูรํ วา สมาธิกฺขนฺธํ ตตฺถ ตตฺถ ปญฺญาย อนุคฺคเหสฺสามิ; อปริปูรํ วา ปญฺญากฺขนฺธํ ปริปูเรสฺสามิ, ปริปูรํ วา ปญฺญากฺขนฺธํ ตตฺถ ตตฺถ ปญฺญาย อนุคฺคเหสฺสามีติฯ ตสฺมา เอวรูโป ปุคฺคโล สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา เสวิตพฺโพ ภชิตพฺโพ ปยิรุปาสิตพฺโพฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติฯ

‘‘นิหียติ ปุริโส นิหีนเสวี,

น จ หาเยถ กทาจิ ตุลฺยเสวี;

เสฏฺฐมุปนมํ อุเทติ ขิปฺปํ,

ตสฺมา อตฺตโน อุตฺตริํ ภเชถา’’ติฯ ฉฏฺฐํ;