เมนู

ตุมฺเห, ภนฺเต อานนฺท, ราคสฺส ปหานาย ปฏิปนฺนา, โทสสฺส…เป.… โมหสฺส ปหานาย ปฏิปนฺนาฯ ตุมฺเห, ภนฺเต, โลเก สุปฺปฏิปนฺนาฯ ตุมฺหากํ, ภนฺเต อานนฺท, ราโค ปหีโน อุจฺฉินฺนมูโล ตาลาวตฺถุกโต อนภาวงฺกโต อายติํ อนุปฺปาทธมฺโม, ตุมฺหากํ โทโส ปหีโน…เป.… ตุมฺหากํ โมโห ปหีโน อุจฺฉินฺนมูโล ตาลาวตฺถุกโต อนภาวงฺกโต อายติํ อนุปฺปาทธมฺโมฯ ตุมฺเห โลเก สุกตาฯ

‘‘อภิกฺกนฺตํ, ภนฺเต, อภิกฺกนฺตํ, ภนฺเต! เสยฺยถาปิ, ภนฺเต, นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย, ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย, มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย, อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย – ‘จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตี’ติ; เอวเมวํ อยฺเยน อานนฺเทน อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโตฯ เอสาหํ, ภนฺเต อานนฺท, ตํ ภควนฺตํ สรณํ คจฺฉามิ ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจฯ อุปาสกํ มํ อยฺโย อานนฺโท ธาเรตุ, อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คต’’นฺติฯ ทุติยํฯ

3. มหานามสกฺกสุตฺตํ

[74] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมิํ นิคฺโรธาราเมฯ เตน โข ปน สมเยน ภควา คิลานาวุฏฺฐิโต [คิลานวุฏฺฐิโต (สทฺทนีติ)] โหติ อจิรวุฏฺฐิโต เคลญฺญาฯ อถ โข มหานาโม สกฺโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มหานาโม สกฺโก ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ทีฆรตฺตาหํ, ภนฺเต, ภควตา เอวํ ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ – ‘สมาหิตสฺส ญาณํ, โน อสมาหิตสฺสา’ติฯ สมาธิ นุ โข, ภนฺเต, ปุพฺเพ, ปจฺฉา ญาณํ; อุทาหุ ญาณํ ปุพฺเพ, ปจฺฉา สมาธี’’ติ? อถ โข อายสฺมโต อานนฺทสฺส เอตทโหสิ – ‘‘ภควา โข คิลานวุฏฺฐิโต อจิรวุฏฺฐิโต เคลญฺญา ฯ อยญฺจ มหานาโม สกฺโก ภควนฺตํ อติคมฺภีรํ ปญฺหํ ปุจฺฉติฯ ยํนูนาหํ มหานามํ สกฺกํ เอกมนฺตํ อปเนตฺวา ธมฺมํ เทเสยฺย’’นฺติฯ

อถ โข อายสฺมา อานนฺโท มหานามํ สกฺกํ พาหายํ คเหตฺวา เอกมนฺตํ อปเนตฺวา มหานามํ สกฺกํ เอตทโวจ – ‘‘เสขมฺปิ โข, มหานาม, สีลํ วุตฺตํ ภควตา, อเสขมฺปิ สีลํ วุตฺตํ ภควตา; เสโขปิ สมาธิ วุตฺโต ภควตา , อเสโขปิ สมาธิ วุตฺโต ภควตา; เสขาปิ ปญฺญา วุตฺตา ภควตา, อเสขาปิ ปญฺญา วุตฺตา ภควตาฯ

กตมญฺจ, มหานาม , เสขํ สีลํ? อิธ, มหานาม, ภิกฺขุ สีลวา โหติ ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ…เป.… สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุฯ อิทํ วุจฺจติ, มหานาม, เสขํ สีลํ’’ฯ

‘‘กตโม จ, มหานาม, เสโข สมาธิ? อิธ, มหานาม, ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ อยํ วุจฺจติ, มหานาม, เสโข สมาธิฯ

‘‘กตมา จ, มหานาม, เสขา ปญฺญา? อิธ, มหานาม, ภิกฺขุ อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป.… อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ อยํ วุจฺจติ, มหานาม, เสขา ปญฺญาฯ

‘‘ส โข โส, มหานาม, อริยสาวโก เอวํ สีลสมฺปนฺโน เอวํ สมาธิสมฺปนฺโน เอวํ ปญฺญาสมฺปนฺโน อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ เอวํ โข, มหานาม, เสขมฺปิ สีลํ วุตฺตํ ภควตา, อเสขมฺปิ สีลํ วุตฺตํ ภควตา; เสโขปิ สมาธิ วุตฺโต ภควตา, อเสโขปิ สมาธิ วุตฺโต ภควตา; เสขาปิ ปญฺญา วุตฺตา ภควตา, อเสขาปิ ปญฺญา วุตฺตา ภควตา’’ติฯ ตติยํฯ

4. นิคณฺฐสุตฺตํ

[75] เอกํ สมยํ อายสฺมา อานนฺโท เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํฯ อถ โข อภโย จ ลิจฺฉวิ ปณฺฑิตกุมารโก จ ลิจฺฉวิ เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อภโย ลิจฺฉวิ อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘นิคณฺโฐ, ภนฺเต, นาฏปุตฺโต [นาถปุตฺโต (สี. ปี.)] สพฺพญฺญู สพฺพทสฺสาวี อปริเสสํ ญาณทสฺสนํ ปฏิชานาติ – ‘จรโต จ เม ติฏฺฐโต จ สุตฺตสฺส จ ชาครสฺส จ สตตํ สมิตํ ญาณทสฺสนํ ปจฺจุปฏฺฐิต’นฺติฯ โส ปุราณานํ กมฺมานํ ตปสา พฺยนฺตีภาวํ ปญฺญเปติ นวานํ กมฺมานํ อกรณา เสตุฆาตํ ฯ อิติ กมฺมกฺขยา ทุกฺขกฺขโย, ทุกฺขกฺขยา เวทนากฺขโย, เวทนากฺขยา สพฺพํ ทุกฺขํ นิชฺชิณฺณํ ภวิสฺสติ – เอวเมติสฺสา สนฺทิฏฺฐิกาย นิชฺชราย วิสุทฺธิยา สมติกฺกโม โหติฯ อิธ, ภนฺเต, ภควา กิมาหา’’ติ?

‘‘ติสฺโส โข อิมา, อภย, นิชฺชรา วิสุทฺธิโย เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน สมฺมทกฺขาตา สตฺตานํ วิสุทฺธิยา โสกปริเทวานํ สมติกฺกมาย ทุกฺขโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมาย ญายสฺส อธิคมาย นิพฺพานสฺส สจฺฉิกิริยายฯ กตมา ติสฺโส? อิธ, อภย, ภิกฺขุ สีลวา โหติ…เป.… สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุฯ โส นวญฺจ กมฺมํ น กโรติ, ปุราณญฺจ กมฺมํ ผุสฺส ผุสฺส พฺยนฺตีกโรติฯ สนฺทิฏฺฐิกา นิชฺชรา อกาลิกา เอหิปสฺสิกา โอปเนยฺยิกา ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺพา วิญฺญูหีติฯ

‘‘ส โข โส, อภย, ภิกฺขุ เอวํ สีลสมฺปนฺโน วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ เจตโส เอโกทิภาวํ อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ ปีติยา จ วิราคา อุเปกฺขโก จ วิหรติ สโต จ สมฺปชาโน, สุขญฺจ กาเยน ปฏิสํเวเทติ ยํ ตํ อริยา อาจิกฺขนฺติ – ‘อุเปกฺขโก สติมา สุขวิหารี’ติ ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา, ปุพฺเพว โสมนสฺสโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมา อทุกฺขมสุขํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธิํ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ โส นวญฺจ กมฺมํ น กโรติ, ปุราณญฺจ กมฺมํ ผุสฺส ผุสฺส พฺยนฺตีกโรติฯ สนฺทิฏฺฐิกา นิชฺชรา อกาลิกา เอหิปสฺสิกา โอปเนยฺยิกา ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺพา วิญฺญูหีติฯ

‘‘ส โข โส, อภย, ภิกฺขุ เอวํ สมาธิสมฺปนฺโน [เอวํ สีลสมฺปนฺโน เอวํ สมาธิสมฺปนฺโน (สี. สฺยา. กํ.)] อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ โส นวญฺจ กมฺมํ น กโรติ, ปุราณญฺจ กมฺมํ ผุสฺส ผุสฺส พฺยนฺตีกโรติฯ สนฺทิฏฺฐิกา นิชฺชรา อกาลิกา เอหิปสฺสิกา โอปเนยฺยิกา ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺพา วิญฺญูหีติฯ อิมา โข, อภย, ติสฺโส นิชฺชรา วิสุทฺธิโย เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน สมฺมทกฺขาตา สตฺตานํ วิสุทฺธิยา โสกปริเทวานํ สมติกฺกมาย ทุกฺขโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมาย ญายสฺส อธิคมาย นิพฺพานสฺส สจฺฉิกิริยายา’’ติฯ

เอวํ วุตฺเต ปณฺฑิตกุมารโก ลิจฺฉวิ อภยํ ลิจฺฉวิํ เอตทโวจ – ‘‘กิํ ปน ตฺวํ, สมฺม อภย, อายสฺมโต อานนฺทสฺส สุภาสิตํ สุภาสิตโต นาพฺภนุโมทสี’’ติ? ‘‘กฺยาหํ, สมฺม ปณฺฑิตกุมารก, อายสฺมโต อานนฺทสฺส สุภาสิตํ สุภาสิตโต นาพฺภนุโมทิสฺสามิ! มุทฺธาปิ ตสฺส วิปเตยฺย โย อายสฺมโต อานนฺทสฺส สุภาสิตํ สุภาสิตโต นาพฺภนุโมเทยฺยา’’ติฯ จตุตฺถํฯ