10. อุโปสถสุตฺตํ

[71] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ ปุพฺพาราเม มิคารมาตุปาสาเทฯ อถ โข วิสาขา มิคารมาตา ตทหุโปสเถ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข วิสาขํ มิคารมาตรํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘หนฺท กุโต นุ ตฺวํ, วิสาเข, อาคจฺฉสิ ทิวา ทิวสฺสา’’ติ? ‘‘อุโปสถาหํ, ภนฺเต, อชฺช อุปวสามี’’ติฯ

‘‘ตโย โขเม, วิสาเข, อุโปสถาฯ กตเม ตโย? โคปาลกุโปสโถ, นิคณฺฐุโปสโถ, อริยุโปสโถฯ กถญฺจ, วิสาเข, โคปาลกุโปสโถ โหติ? เสยฺยถาปิ, วิสาเข, โคปาลโก สายนฺหสมเย สามิกานํ คาโว นิยฺยาเตตฺวา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ – ‘อชฺช โข คาโว อมุกสฺมิญฺจ อมุกสฺมิญฺจ ปเทเส จริํสุ, อมุกสฺมิญฺจ อมุกสฺมิญฺจ ปเทเส ปานียานิ ปิวิํสุ; สฺเว ทานิ คาโว อมุกสฺมิญฺจ อมุกสฺมิญฺจ ปเทเส จริสฺสนฺติ, อมุกสฺมิญฺจ อมุกสฺมิญฺจ ปเทเส ปานียานิ ปิวิสฺสนฺตี’ติ; เอวเมวํ โข, วิสาเข, อิเธกจฺโจ อุโปสถิโก อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ – ‘อหํ ขฺวชฺช อิทญฺจิทญฺจ ขาทนียํ ขาทิํ, อิทญฺจิทญฺจ โภชนียํ ภุญฺชิํ ; สฺเว ทานาหํ อิทญฺจิทญฺจ ขาทนียํ ขาทิสฺสามิ, อิทํ จิทญฺจ โภชนียํ ภุญฺชิสฺสามี’ติฯ โส เตน อภิชฺฌาสหคเตน เจตสา ทิวสํ อตินาเมติฯ เอวํ โข วิสาเข, โคปาลกุโปสโถ โหติฯ เอวํ อุปวุตฺโถ โข, วิสาเข, โคปาลกุโปสโถ น มหปฺผโล โหติ น มหานิสํโส น มหาชุติโก น มหาวิปฺผาโรฯ

‘‘กถญฺจ, วิสาเข, นิคณฺฐุโปสโถ โหติ? อตฺถิ, วิสาเข, นิคณฺฐา นาม สมณชาติกาฯ เต สาวกํ เอวํ สมาทเปนฺติ – ‘เอหิ ตฺวํ, อมฺโภ ปุริส, เย ปุรตฺถิมาย ทิสาย ปาณา ปรํ โยชนสตํ เตสุ ทณฺฑํ นิกฺขิปาหิ; เย ปจฺฉิมาย ทิสาย ปาณา ปรํ โยชนสตํ เตสุ ทณฺฑํ นิกฺขิปาหิ; เย อุตฺตราย ทิสาย ปาณา ปรํ โยชนสตํ เตสุ ทณฺฑํ นิกฺขิปาหิ; เย ทกฺขิณาย ทิสาย ปาณา ปรํ โยชนสตํ เตสุ ทณฺฑํ นิกฺขิปาหี’ติฯ อิติ เอกจฺจานํ ปาณานํ อนุทฺทยาย อนุกมฺปาย สมาทเปนฺติ, เอกจฺจานํ ปาณานํ นานุทฺทยาย นานุกมฺปาย สมาทเปนฺติฯ