สวนฺตี นินฺนคา สินฺธุ, สริตา อาปคา นที;
ภาคีรถี ตุ คงฺคา ถ, สมฺเภโท สินฺธุสงฺคโมฯ
[682]
คงฺคา’จิรวตี เจว, ยมุนา สรภู (สรพู [สรยู (ก.)] ) มหี;
อิมา มหานที ปญฺจ, จนฺทภาคา สรสฺสตี [สรสฺวตี (สี. ฏี.)]ฯ
[683]
เนรญฺชรา จ กาเวรี, นมฺมทาที จ นินฺนคา;
วาริมคฺโค ปณาลี’ตฺถี [ปนาฬี (ฏี.)], ปุเม จนฺทนิกา ตุ จฯ
[684.
ชมฺพาลี โอลิคลฺโล จ, คามทฺวารมฺหิ กาสุยํ;
สโรรุหํ สตปตฺตํ, อรวินฺทญฺจ วาริชํฯ
[685]
อนิตฺถี ปทุมํ ปงฺเก, รุหํ นลิน โปกฺขรํ;
มุฬาลปุปฺผํ กมลํ, ภิสปุปฺผํ กุเสสยํฯ
[686]
ปุณฺฑรีกํ สิตํ, รตฺตํ, โกกนทํ โกกาสโก;
กิญฺชกฺโข เกสโร นิตฺถี, ทณฺโฑ ตุ นาล มุจฺจเตฯ
[687]
ภิสํ มุฬาโล นิตฺถี จ, พีชโกโส ตุ กณฺณิกา;
ปทุมาทิสมูเห ตุ, ภเว สณฺฑมนิตฺถิยํฯ
[688]
อุปฺปลํ กุวลยญฺจ, นีลํ ตฺวิ’นฺทีวรํ สิยา;
เสเตตุ กุมุทญฺจสฺส, กนฺโท สาลูก มุจฺจเตฯ
[689]
โสคนฺธิกํ กลฺลหารํ, ทกสีตลิกํ ปฺยถ;
เสวาโล นีลิกา จาถ, ภิสินฺย’มฺพุชินี ภเวฯ
[690] เสวาลา ติลพีชญฺจ, สงฺเข จ ปณกาทโยติฯ
อิติ ปาตาลวคฺโคฯ
ภูกณฺโฑ ทุติโยฯ
3. สามญฺญกณฺฑ
1. วิเสสฺยาธีนวคฺค
[691]
วิเสสฺยาธีน สํกิณฺณา, เนกตฺเถหฺย’พฺยเยหิ จ;
สา’งฺโค’ปางฺเคหิ กถฺยนฺเต, กณฺเฑ วคฺคา อิห กฺกมาฯ
[692]
คุณทพฺพกฺริยาสทฺทา, สิยุํ สพฺเพ วิเสสนา;
วิเสสฺยาธีนภาเวน, วิเสสฺยสมลิงฺคิโนฯ
[693]
โสภนํ รุจิรํ สาธุ, มนุญฺญํ จารุ สุนฺทรํ;
วคฺคุ มโนรมํ กนฺตํ, หารี มญฺชุ จ เปสลํฯ
[694]
ภทฺทํ วามญฺจ กลฺยาณํ, มนาปํ ลทฺธกํ สุภํ;
อุตฺตโม ปวโร เชฏฺโฐ, ปมุขา’นุตฺตโร วโรฯ
[695]
มุขฺโย ปธานํ ปาโมกฺโข, ปร มคฺคญฺญ มุตฺตรํ;
ปณีตํ ปรมํ เสยฺโย, คามณี เสฏฺฐ สตฺตมาฯ
[696]
วิสิฏฺฐา’ริย นาเค’โก, สภคฺคา โมกฺข ปุงฺควา;
สีห กุญฺชร สทฺทูลา, ที ตุ สมาสคา ปุเมฯ
[697]
จิตฺต’กฺขิ ปีติชนน, มพฺยาเสก มเสจนํ;
อิฏฺฐํ ตุ สุภคํ หชฺชํ, ทยิตํ วลฺลภํ ปิยํฯ
[698]
ตุจฺฉญฺจ ริตฺตกํ สุญฺญํ, อถา’สารญฺจ เผคฺคุ จ;
เมชฺฌํ ปูตํ ปวิตฺโต ถ, อวิรทฺโธ อปณฺณโกฯ
[699]
อุกฺกฏฺโฐ จ ปกฏฺโฐ ถ, นิหีโน หีน ลามกา;
ปติกิฏฺฐํ นิกิฏฺฐญฺจ, อิตฺตรา’วชฺช กุจฺฉิตาฯ
[700]
อธโม’มก คารยฺหา,
มลีโน ตุ มลีมโส;
พฺรหา มหนฺตํ วิปุลํ, วิสาลํ ปุถุลํ ปุถุฯ
[701]
ครุ’รุ วิตฺถิณฺณ มโถ, ปีนํ ถูลญฺจ ปีวรํ;
ถุลฺลญฺจ วฐรญฺจา ถ, อาจิตํ นิจิตํ ภเวฯ
[702]
สพฺพํ สมตฺต มขิลํ, นิขิลํ สกลํ ตถา;
นิสฺเสสํ กสิณา’เสสํ, สมคฺคญฺจ อนูนกํ,
[703]
ภูริ ปหุตํ ปจุรํ, ภิยฺโย สมฺพหุลํ พหุ;
เยภุยฺยํ พหุลํ จาถ, พาหิรํ ปริพาหิรํฯ
[704]
ปโรสตาที เต, เยสํ, ปรํ มตฺตํ สตาทิโต;
ปริตฺตํ สุขุมํ ขุทฺทํ, โถก มปฺปํ กิสํ ตนุฯ
[705]
จุลฺลํ มตฺเต’ตฺถิยํ เลส,
ลวา’ณุหิ กโณ ปุเม;
สมีปํ นิกฏา’สนฺโน, ปกฏฺฐา’ภฺยาส สนฺติกํฯ
[706]
อวิทูรญฺจ สามนฺตํ, สนฺนิกฏฺฐ มุปนฺติกํ;
สกาสํ อนฺติกํ ญตฺตํ, ทูรํ ตุ วิปฺปกฏฺฐกํฯ
[707]
นิรนฺตรํ ฆนํ สนฺทํ, วิรฬํ เปลวํ ตนุ;
อถา ยตํ ทีฆ มโถ, นิตฺตลํ วฏฺฏ วฏฺฏุลํฯ
[708]
อุจฺโจ ตุ อุนฺนโต ตุงฺโค, อุทคฺโค เจว อุจฺฉิโต;
นีโจ รสฺโส วามโน ถ, อชิมฺโห ปคุโณ อุชุฯ
[709]
อฬารํ เวลฺลิตํ วงฺกํ, กุฏิลํ ชิมฺห กุญฺจิตํ;
ธุโว จ สสฺสโต นิจฺโจ, สทาตน สนนฺตนาฯ
[710]
กูฏฏฺโฐ ตฺเว’กรูเปน, กาลพฺยาปี ปกาสิโต;
ลหุ สลฺลหุกํ จาถ, สงฺขฺยาตํ คณิตํ มิตํฯ
[711]
ติณฺหํ ตุ ติขิณํ ติพฺพํ, จณฺฑํ อุคฺคํ ขรํ ภเว;
ชงฺคมญฺจ จรญฺเจว, ตสํ เญยฺยํ จราจรํฯ
[712]
กมฺปนํ จลนํ จาถ, อติริตฺโต ตถา’ธิโก;
ถาวโร ชงฺคมา อญฺโญ, โลลํ ตุ จญฺจลํ จลํฯ
[713]
ตรลญฺจ ปุราโณ ตุ, ปุราตน สนนฺตนา;
จิรนฺตโน ถ ปจฺจคฺโฆ, นูตโน’ภินโว นโวฯ
[714]
กุรูรํ กฐินํ ทฬฺหํ, นิฏฺฐุรํ กกฺขฬํ ภเว;
อนิตฺถฺย’นฺโต ปริยนฺโต, ปนฺโต จ ปจฺฉิม’นฺติมาฯ
[715]
ชิฆญฺญํ จริมํ ปุพฺพํ, ตฺว’คฺคํ ปฐม มาทิ โส;
ปติรูโป นุจฺฉวิกํ, อถ โมฆํ นิรตฺถกํฯ
[716]
พฺยตฺตํ ปุฏ [ผุฏํ (สี.)] ญฺจ มุทุ ตุ, สุกุมารญฺจ โกมลํ;
ปจฺจกฺขํ อินฺทฺริยคฺคยฺหํ, อปจฺจกฺขํ อตินฺทฺริยํฯ
[717]
อิตรา’ญฺญตโร เอโก, อญฺโญ พหุวิโธ ตุ จ;
นานารูโป จ วิวิโธ, อพาธํ ตุ นิรคฺคลํฯ
[718]
อเถ’กากี จ เอกจฺโจ, เอโก จ เอกโก สมา;
สาธารณญฺจ สามญฺญํ, สมฺพาโธ ตุ จ สํกฏํฯ
[719]
วามํ กเฬวรํ สพฺยํ; อปสพฺยํ ตุ ทกฺขิณํ;
ปฏิกูลํ ตฺว’ปสพฺยํ, คหนํ กลิลํ สมาฯ
[720]
อุจฺจาวจํ พหุเภทํ, สํกิณฺณา’ กิณฺณ สํกุลา;
กตหตฺโถ จ กุสโล, ปวีณา’ภิญฺญ สิกฺขิตาฯ
[721]
นิปุโณ จ ปฏุ เฉโก, จาตุโร ทกฺข เปสลา;
พาโล ทตฺตุ ชโล มูฬฺโห, มนฺโท วิญฺญู จ พาลิโสฯ
[722]
ปุญฺญวา สุกตี ธญฺโญ, มหุสฺสาโห มหาธิติ;
มหาตณฺโห มหิจฺโฉ ถ, หทยี หทยาลุ จฯ
[723]
สุมโน หฏฺฐจิตฺโต ถ, ทุมฺมโน วิมโน ปฺยถ;
วทานิโย วทญฺญู จ, ทานโสณฺโฑ พหุปฺปโทฯ
[724]
ขฺยาโต ปตีโต ปญฺญาโต,
ภิญฺญาโต ปถิโต สุโต,
วิสฺสุโต วิทิโต เจว, ปสิทฺโธ ปากโฏ ภเวฯ
[725]
อิสฺสโร นายโก สามี, ปตี’สา’ธิปตี ปภู;
อยฺยา’ธิปา’ธิภู เนตา,
อิพฺโภ ตฺว’ฑฺโฒ ตถา ธนีฯ
[726]
ทานารโห ทกฺขิเณยฺโย, สินิทฺโธ ตุ จ วจฺฉโล;
ปริกฺขโก การณิโก,
อาสตฺโต ตุ จ ตปฺปโรฯ
[727]
การุณิโก ทยาลุปิ, สูรโต อุสฺสุโก ตุ จ;
อิฏฺฐตฺเถ อุยฺยุโต จาถ, ทีฆสุตฺโต จิรกฺริโยฯ
[728]
ปราธีโน ปรายตฺโต, อายตฺโต ตุ จ สนฺตโก;
ปริคฺคโห อธีโน จ, สจฺฉนฺโท ตุ จ เสรินิฯ
[729]
อนิสมฺมการี ชมฺโม, อติตณฺโห ตุ โลลุโป;
คิทฺโธ ตุ ลุทฺโธ โลโล ถ,
กุณฺโฐ มนฺโท กฺริยาสุ หิฯ
[730]
กามยิตา ตุ กมิตา, กามโน กามิ กามุโก;
โสณฺโฑ มตฺโต วิเธยฺโย ตุ,
อสฺสโว สุพฺพโจ สมาฯ
[731]
ปคพฺโภ ปฏิภายุตฺโต, ภีสีโล ภีรุ ภีรุโก;
อธีโร [อวีโร (ฏี.)] กาตโร จาถ,
หิํสาสีโล จ ฆาตุโกฯ
[732]
โกธโน โรสโน [โทสโน (สี.)] โกปี,
จณฺโฑ ตฺวจฺจนฺตโกธโน;
สหโน ขมโน ขนฺตา, ติติกฺขวา จ ขนฺติมาฯ
[733]
สทฺธายุตฺโต ตุ สทฺธาลุ, ธชวา ตุ ธชาลุ จ [ลชฺชาลุตุ จ ลชฺชวา (ก.)];
นิทฺทาลุ นิทฺทาสีโล ถ, ภสฺสโร ภาสุโร ภเวฯ
[734]
นคฺโค ทิคมฺพโร’วตฺโถ, ฆสฺมโร ตุ จ ภกฺขโก;
เอฬมูโค ตุ วตฺตุญฺจ, โสตุํ จา’กุสโล ภเวฯ
[735]
มุขโร ทุมฺมุขา’พทฺธ, มุขา จาปฺปิยวาทินิ;
วาจาโล พหุคารยฺห, วเจ วตฺตา ตุ โส วโทฯ
[736]
นิโช สโก อตฺตนิโย,
วิมฺหโย’จฺฉริย’พฺภุโต;
วิหตฺโถ พฺยากุโล จาถ,
อาตตายี วธุทฺยโตฯ
[737]
สีสจฺเฉชฺชมฺหิ วชฺโฌ ถ, นิกโต จ สโฐ’นุชุ;
สูจโก ปิสุโณ กณฺเณ,
ชโป ธุตฺโต ตุ วญฺจโกฯ
[738]
อนิสมฺม หิ โย กิจฺจํ, ปุริโส วธพนฺธนาทิ มาจรติ;
อวินิจฺฉิตการิตฺตา, โสขลุ จปโลติ วิญฺเญยฺโยฯ
[739]
ขุทฺโท กทริโย ถทฺธ, มจฺฉรี กปโณ ปฺยถ;
อกิญฺจโน ทลิทฺโท จ, ทีโน นิทฺธน ทุคฺคตาฯ
[740]
อสมฺภาวิตสมฺปตฺตํ, กากตาลิย มุจฺจเต;
อถ ยาจนโก อตฺถี, ยาจโก จ วนิพฺพโกฯ
[741]
อณฺฑชา ปกฺขิสปฺปาที, นราที ตุ ชลาพุชา;
เสทชา กิมิฑํสาที, เทวาที ตฺโว’ ปปาติกาฯ
[742]
ชณฺณุตคฺโฆ ชณฺณุมตฺโต, กปฺโป ตุ กิญฺจิทูนเก;
อนฺตคฺคตํ ภุ ปริยา, ปนฺน มนฺโตคโธ’คธาฯ
[743]
ราธิโต สาธิโต จาถ, นิปฺปกฺกํ กุถิตํ ภเว;
อาปนฺโน ตฺวา’ปทปฺปตฺโต, วิวโส ตฺววโส ภเวฯ
[744]
นุณฺโณ นุตฺตา’ตฺต, ขิตฺตา เจ’, ริตา วิทฺธา ถ กมฺปิโต;
ธูโต อาธูต จลิตา, นิสิตํ ตุ จ เตชิตํฯ
[745]
ปตฺตพฺพํ คมฺม มาปชฺชํ [อาสชฺชํ (ก.)], ปกฺกํ ปริณตํ สมา;
เวฐิตํ ตุ วลยิตํ, รุทฺธํ สํวุต มาวุตํฯ
[746]
ปริกฺขิตฺตญฺจ นิวุตํ, วิสฏํ วิตฺถตํ ตตํ;
ลิตฺโต ตุ ทิทฺโธ คูฬฺโห ตุ,
คุตฺโต ปุฏฺโฐ ตุ โปสิโตฯ
[747]
ลชฺชิโต หีฬิโต จาถ, สนิตํ ธนิตํ ปฺยถ;
สนฺทานิโต สิโต พทฺโธ,
กีลิโต สํยโต ภเวฯ
[748]
สิทฺเธ นิปฺผนฺน นิพฺพตฺตา, ทาริเต ภินฺน เภทิตา;
ฉนฺโน ตุ ฉาทิเต จาถ, วิทฺเธ ฉิทฺทิต เวธิตาฯ
[749]
อาหโฏ อาภตา’นีตา,
ทนฺโต ตุ ทมิโต สิยา;
สนฺโต ตุ สมิโต เจว,
ปุณฺโณ ตุ ปูริโต ภเวฯ
[750]
อปจายิโต มหิโต, ปูชิตา’รหิโต’จฺจิโต;
มานิโต จา’ปจิโต จ, ตจฺฉิตํ ตุตนูกเตฯ
[751]
สนฺตตฺโต ธูปิโต โจป,
จริโต ตุ อุปาสิโต;
ภฏฺฐํ ตุ คลิตํ ปนฺนํ, จุตญฺจ ธํสิตํ ภเวฯ
[752]
ปีโต ปมุทิโต หฏฺโฐ,
มตฺโต ตุฏฺโฐ ถ กนฺติโต;
สญฺฉินฺโน ลูน ทาตา ถ,
ปสตฺโถ วณฺณิโต ถุโตฯ
[753]
ตินฺโต’ลฺล’ทฺท กิลินฺโน’นฺนา, มคฺคิตํ ปริเยสิตํ;
อนฺเวสิตํ คเวสิตํ, ลทฺธํ ตุ ปตฺต มุจฺจเตฯ
[754]
รกฺขิตํ โคปิตํ คุตฺตํ, ตาตํ โคปายิตา’วิตา;
ปาลิตํ อถ โอสฺสฏฺฐํ, จตฺตํ หีนํ สมุชฺฌิตํฯ
[755]
ภาสิตํ ลปิตํ วุตฺตา, ภิหิตา’ขฺยาต ชปฺปิตา;
อุทีริตญฺจ กถิตํ, คทิตํ ภณิโต’ทิตาฯ
[756]
อวญฺญาตา’วคณิตา, ปริภูตา’วมานิตา;
ชิฆจฺฉิโต ตุ ขุทิโต,
ฉาโต เจว พุภุกฺขิโตฯ
[757]
พุทฺธํ ญาตํ ปฏิปนฺนํ, วิทิตา’วคตํ มตํ;
คิลิโต ขาทิโต ภุตฺโต,
ภกฺขิโต’ชฺโฌหฏา’สิตาฯ
อิติ วิเสสฺยาธีนวคฺโคฯ
2. สํกิณฺณวคฺค
[758]
เญยฺยํ ลิงฺค มิห กฺวาปิ, ปจฺจยตฺถวเสน จ;
กฺริยา ตุ กิริยํ กมฺมํ,
สนฺติ ตุ สมโถ สโม;
ทโม จ ทมโถ ทนฺติ, วตฺตํ ตุ สุทฺธกมฺมนิ;
อโถ อาสงฺควจนํ, ตีสุ วุตฺตํ ปรายณํฯ
[759]
เภโท วิทาโร ผุฏนํ, ตปฺปนํ ตุ จ ปีณนํ;
อกฺโกสน มภิสงฺโค,
ภิกฺขา ตุ ยาจนา’ตฺถนาฯ
[760]
นินฺนิมิตฺตํ ยทิจฺฉา ถา’, ปุจฺฉนา นนฺทนานิ จ;
สภาชน มโถ ญาโย,
นโย ผาติ ตุ วุทฺธิยํฯ
[761]
กิลมโถ กิลมนํ, ปสโว ตุ ปสูติยํ;
อุกฺกํโส ตฺวติสโย ถ,
ชโย จ ชยนํ ชิติฯ
[762]