อจฺฉนฺทานุรกฺขเณติ กิํ? สทฺธีธ วิตฺตํ ปุริสสฺส เสฏฺฐํ, โย มิสฺสโรฯ

นามปทนฺตอิการุกาเรสุ – คาถาหิ อชฺฌภาสิ, ปุปฺผานิ อาหริํสุ, สตฺถุ อทาสิฯ

กฺวจีติ กิํ? มนสากาสิฯ

[36] สรา ปกติ พฺยญฺชเนฯ

สรา โข พฺยญฺชเน ปเร ปกติรูปา โหนฺตีติ เยภุยฺเยน ทีฆรสฺสโลเปหิ วิการาภาโวฯ ยถา – อจฺจโย, ปจฺจโย, ภาสติ วา กโรติ วา, เวทนากฺขนฺโธ, ภาคฺยวา, ภทฺโร กสามิว, ทียติ, ตุณฺหีภูโต, โส ธมฺมํ เทเสติฯ

อิติ ปกติสนฺธิวิธานํ นิฏฺฐิตํฯ

พฺยญฺชนสนฺธิวิธาน

อถ พฺยญฺชนสนฺธิ วุจฺจเตฯ

‘‘พฺยญฺชเน’’ติ อธิกาโร, ‘‘สรา, กฺวจี’’ติ จ วตฺตเตฯ

[37] ทีฆํฯ

สรา โข พฺยญฺชเน ปเร กฺวจิ ทีฆํ ปปฺโปนฺตีติ สุตฺตสุขุจฺจารณฉนฺทานุรกฺขณฏฺฐาเนสุ ทีโฆฯ

ตฺยสฺส ปหีนา ตฺยาสฺส ปหีนา, สฺวสฺส สฺวาสฺส, มธุว มญฺญติ พาโล มธุวา มญฺญตี พาโล, ตถา เอวํ คาเม มุนี จเร, ขนฺตี ปรมํ ตโป ติติกฺขา, น มงฺกู ภวิสฺสามิ, สฺวากฺขาโต, ยฺวาหํ, กามโต ชายตี โสโก, กามโต ชายตี ภยํ, สกฺโก อุชู จ สุหุชู จ, อนูปฆาโต, ทูรกฺขํ, ทูรมํ, สูรกฺขํ, ทูหรตาฯ

กฺวจีติ กิํ? ตฺยชฺช, สฺวสฺส, ปติลิยฺยติฯ

ยิฏฺฐํ วา หุตํ วา โลเก, ยทิ วา สาวเก, ปุคฺคลา ธมฺมทสา เต, โภวาที นาม โส โหติ, ยถาภาวี คุเณน โส อิตีธ –

ปุพฺพสฺมิํเยวาธิกาเร –

[38] รสฺสํฯ

สรา โข พฺยญฺชเน ปเร กฺวจิ รสฺสํ ปปฺโปนฺตีติ ฉนฺทานุรกฺขเณ, อาคเม, สํโยเค จ รสฺสตฺตํฯ

ฉนฺทานุรกฺขเณ ตาว ยิฏฺฐํว หุตํว โลเก, ยทิว สาวเก, ปุคฺคล ธมฺมทสา เต, โภวาทิ นาม โส โหติ, ยถาภาวิ คุเณน โสฯ

อาคเม ยถยิทํ, สมฺมทกฺขาโตฯ

สํโยเค ปรากโม ปรกฺกโม, อาสาโท อสฺสาโท, เอวํ ตณฺหกฺขโย, ฌานสฺส ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ, ถุลฺลจฺจโยฯ

กฺวจีติ กิํ? มายิทํ, มนสา ทญฺญา วิมุตฺตานํ, ยถากฺกมํ, อาขฺยาติกํ, ทียฺยติ, สูยฺยติฯ

เอโส โข พฺยนฺติํ กาหิติ, โส คจฺฉํ น นิวตฺตติ อิจฺจตฺร –

ตสฺมิํเยวาธิกาเร –

[39] โลปญฺจ ตตฺรากาโรฯ

สรา โข พฺยญฺชเน ปเร กฺวจิ โลปํ ปปฺโปนฺติ, ตตฺร ลุตฺเต ฐาเน อการาคโม จ โหติฯ เอตตสทฺทนฺโตการสฺเสวายํ โลโปฯ

เอส โข พฺยนฺติํ กาหิติ, ส คจฺฉํ น นิวตฺตติ, เอวํ เอส ธมฺโม, เอส ปตฺโตสิ, ส มุนิ, ส สีลวาฯ

กฺวจีติ กิํ? เอโส ธมฺโม, โส มุนิ, โส สีลวาฯ

จสทฺเทน เอตสทฺทนฺตสฺส สเรปิ กฺวจิ โลโปฯ ยถา – เอส อตฺโถ, เอส อาโภโค, เอส อิทานิฯ

วิปริณาเมน ‘‘สรมฺหา, พฺยญฺชนสฺสา’’ติ จ วตฺตเตฯ

[40] ปรทฺเวภาโว ฐาเนฯ

สรมฺหา ปรสฺส พฺยญฺชนสฺส ทฺเวภาโว โหติ ฐาเนฯ ทฺวินฺนํ ภาโว ทฺวิภาโว, โส เอว ทฺเวภาโวฯ

เอตฺถ จ ฐานํ นาม รสฺสาการโต ปรํ ป ปติ ปฏิกมุกุส กุธ กี คห ชุต ญาสิ สุ สมฺภู สร สสาทีนมาทิพฺยญฺชนานํ ทฺเวภาวํ, ติก ตย ติํส วตาทีนมาทิ จ, วตุ วฏุทิสาทีนมนฺตญฺจ, อุ ทุ นิ-อุปสคฺค ต จตุ ฉ สนฺตสทฺทาเทสาทิปรญฺจ, อปทนฺตา นาการทีฆโต ยการาทิ จ,

ยวตํ ตลนาทีน-มาเทโส จ สยาทินํ;

สห ธาตฺวนฺตสฺสาเทโส, สีสกาโร ตปาทิโตฯ

ฉนฺทานุรกฺขเณ จ – ฆร เฌ ธํสุ ภมาทีนมาทิ จ, รสฺสาการโต วคฺคานํ จตุตฺถทุติยา จ อิจฺเจวมาทิฯ

ตตฺถ ป ปติ ปฏีสุ ตาว – อิธ ปมาโท อิธปฺปมาโท, เอวํ อปฺปมาโท, วิปฺปยุตฺโต, สุปฺปสนฺโน, สมฺมา ปธานํ สมฺมปฺปธานํ, รสฺสตฺตํ, อปฺปติวตฺติโย, อธิปติปฺปจฺจโย, สุปฺปติฏฺฐิโต, อปฺปฏิปุคฺคโล, วิปฺปฏิสาโร, สุปฺปฏิปนฺโน, สุปฺปฏิปตฺติฯ

กมาทิธาตูสุ – ปกฺกโม, ปฏิกฺกโม, เหตุกฺกโม, อากมติ อกฺกมติ, เอวํ ปรกฺกมติ, ยถากฺกมํฯ

ปกฺโกสติ, ปฏิกฺโกสติ, อนุกฺโกสติ, อาโกสติ, อกฺโกสติฯ

อกฺกุทฺโธ, อติกฺโกโธฯ

ธนกฺกีโต, วิกฺกโย, อนุกฺกโยฯ

ปคฺคโห, วิคฺคโห, อนุคฺคโห, นิคฺคโห, จนฺทคฺคโห, ทิฏฺฐิคฺคาโหฯ

ปชฺโชโต, วิชฺโชตติ, อุชฺโชโตฯ

กตญฺญู, วิญฺญู, ปญฺญาณํ, วิญฺญาณํ, อนุญฺญา, มนุญฺญา, สมญฺญาฯ

อวสฺสโย, นิสฺสโย, สมุสฺสโยฯ

อปฺปสฺสุโต, วิสฺสุโต, พหุสฺสุโต, อาสวา อสฺสวาฯ

ปสฺสมฺภนฺโต, วิสฺสมฺภติฯ

อฏฺฏสฺสโร, วิสฺสรติ, อนุสฺสรติฯ

ปสฺสสนฺโต, วิสฺสสนฺโต, มหุสฺสสนฺโต, อาสาโส อสฺสาโสฯ

อวิสฺสชฺเชนฺโต, วิสฺสชฺเชนฺโต, ปริจฺจชนฺโต, อุปทฺทโว, อุปกฺกิลิฏฺโฐ, มิตฺตทฺทุ, อายพฺพโย, อุทพฺพหิ อิจฺจาทิฯ

สรมฺหาติ กิํ? สมฺปยุตฺโต, สมฺปติชาโต, สมฺปฏิจฺฉนฺนํ, สงฺกมนฺโต, สงฺคโหฯ

ฐาเนติ กิํ? มา จ ปมาโท, ปติคยฺหติ, วจีปโกปํ รกฺเขยฺย, เย ปมตฺตา ยถา มตา, มโนปโกปํ รกฺเขยฺย, อิธ โมทติ, เปจฺจ โมทติฯ

ติกาทีสุ – กุสลตฺติกํ, ปีติตฺติกํ, เหตุตฺติกํ, เวทนาตฺติกํ, โลกตฺตยํ, โพธิตฺตยํ, วตฺถุตฺตยํฯ เอกตฺติํส, ทฺวตฺติํส, จตุตฺติํสฯ สีลพฺพตํ, สุพฺพโต, สปฺปีติโก, สมนฺนาคโต, ปุนปฺปุนํ อิจฺจาทิฯ

วตุ วฏุ ทิสาทีนมนฺเต ยถา – วตฺตติ, วฏฺฏติ, ทสฺสนํ, ผสฺโส อิจฺจาทิฯ

อุ ทุ นิ อุปสคฺคาทิปเรสุ – อุกํโส อุกฺกํโสฯ ทุกรํ ทุกฺกรํ, นิกงฺโข นิกฺกงฺเขฯ

เอวํ อุคฺคตํ, ทุจฺจริตํ, นิชฺชฏํ, อุญฺญาตํ, อุนฺนติ, อุตฺตโร, ทุกฺกโร, นิทฺทโร, อุนฺนโต, ทุปฺปญฺโญ, ทุพฺพโล, นิมฺมโล, อุยฺยุตฺโต, ทุลฺลโภ, นิพฺพตฺโต, อุสฺสาโห, ทุสฺสโห, นิสฺสาโรฯ

ตถา ตกฺกโร, ตชฺโช, ตนฺนินฺโน, ตปฺปภโว, ตมฺมโยฯ

จตุกฺกํ, จตุทฺทิสํ, จตุปฺปาโท, จตุพฺพิธํ, จตุสฺสาลํฯ

ฉกฺกํ, ฉนฺนวุติ, ฉปฺปทิกา, ฉพฺพสฺสานิฯ

สกฺกาโร, สกฺกโต, สทฺทิฏฺฐิ, สปฺปุริโส, มหพฺพโลฯ

ฐาเนติ กิํ? นิกาโย, นิทานํ, นิวาโส, นิวาโต, ตโต, จตุวีสติ, ฉสฏฺฐิฯ

ยการาทิมฺหิ – นียฺยติ, สูยฺยติ, อภิภูยฺย, วิเจยฺย, วิเนยฺย, เธยฺยํ, เนยฺยํ, เสยฺโย, เชยฺโย, เวยฺยากรโณฯ

อาทิสทฺเทน เอตฺโต, เอตฺตาวตาฯ

อนาการคฺคหณํ กิํ? มาลาย, โทลาย, สมาทายฯ

ฐาเนติ กิํ? อุปนียติ, สูยติ, โตยํฯ

ยวตมาเทเส – ชาติ อนฺโธ, วิปลิ อาโส, อนิ อาโย, ยทิ เอวํ, อปิ เอกจฺเจ, อปิ เอกทา อิจฺจตฺร, อิการสฺส ‘‘อิวณฺโณ ยํ นวา’’ติ ยกาเร กเต –

‘‘สพฺพสฺส โส ทามฺหิ วา’’ติ อิโต มณฺฑูกคติยา วาติ วตฺตเตฯ

[41] ยวตํ ตลนทการานํ พฺยญฺชนานิ จลญชการตฺตํฯ

ยการวนฺตานํ ตลนทการานํ สํโยคพฺยญฺชนานิ ยถากฺกมํ จลญชการตฺตมาปชฺชนฺเต วาฯ

การคฺคหณํ ยวตํ สการ ก จ ฏ ปวคฺคานํ สการกจฏปวคฺคาเทสตฺถํ, ตถา ยวตํ ต ธ ณการานํ ฉ ฌญการาเทสตฺถญฺจ, ตโต ยวตมาเทสสฺส อเนน ทฺวิภาโวฯ

ชจฺจนฺโธ, วิปลฺลาโส, อญฺญาโย, ยชฺเชวํ, อปฺเปกจฺเจ อปฺเปกทาฯ

วาติ กิํ? ปฏิสนฺถารวุตฺยสฺส, พาลฺยํ, อาลสฺยํฯ

สรมฺหาติ กิํ? อญาโย, อากาสานญฺจายตนํฯ

ตปาทิโต สิมฺหิ – ตปสฺสี, ยสสฺสีฯ

ฉนฺทานุรกฺขเณ – นปฺปชฺชเห วณฺณพลํ ปุราณํ, อุชฺชุคเตสุ เสยฺโย, คจฺฉนฺติ สุคฺคตินฺติฯ

วคฺคจตุตฺถทุติเยสุ ปน ตสฺมิํเยวาธิกาเร ‘‘ปรทฺเวภาโว ฐาเน’’ติ จ วตฺตเตฯ

วคฺคจตุตฺถทุติยานํ สทิสวเสน ทฺวิภาเว สมฺปตฺเต นิยมตฺถมาหฯ

[42] วคฺเค โฆสาโฆสานํ ตติยปฐมาฯ

สรมฺหา ปรภูตานํ วคฺเค โฆสาโฆสานํ พฺยญฺชนานํ ยถากฺกมํ วคฺคตติย ปฐมกฺขรา ทฺวิภาวํ คจฺฉนฺติ ฐาเนติ ฐานาสนฺนวเสน ตพฺพคฺเค ตติยปฐมาว โหนฺติฯ

เอตฺถ จ สมฺปตฺเต นิยมตฺตา โฆสาโฆสคฺคหเณน จตุตฺถทุติยาว อธิปฺเปตา, อิตรถา อนิฏฺฐปฺปสงฺโคสิยาฯ เตน ‘‘กตญฺญู, ตนฺนโย, ตมฺมโย’’ติอาทีสุ วคฺคปญฺจมานํ สติปิ โฆสตฺเต ตติยปฺปสงฺโคน โหติ, ฐานาธิการโต วาฯ

ฆราทีสุ ป อุ ทุ นิอาทิปรจตุตฺเถสุ ตาว – ปฆรติ ปคฺฆรติ, เอวํ อุคฺฆรติ, อุคฺฆาเฏติ, ทุคฺโฆโส, นิคฺโฆโส, เอเสว จชฺฌานผโล, ปฐมชฺฌานํ, อภิชฺฌายติ, อุชฺฌายติ, วิทฺธํเสติ, อุทฺธํสิโต, อุทฺธาโร, นิทฺธาโร, นิทฺธโน, นิทฺธุโต, วิพฺภนฺโต, อุพฺภโต, ทุพฺภิกฺขํ, นิพฺภยํ, ตพฺภาโว, จตุทฺธา, จภุพฺภิ, ฉทฺธา, สทฺธมฺโม, สพฺภูโต, มหทฺธโน, มหพฺภยํฯ

ยวต มาเทสาทีสุ – โพชฺฌงฺคา, อาสพฺภํ, พุชฺฌิตพฺพํ, พุชฺฌติฯ

ฐาเนติ กิํ? สีลวนฺตสฺส ฌายิโน, เย ฌานปฺปสุตา ธีรา, นิธานํ, มหาธนํฯ

รสฺสาการโตปรํ วคฺคทุติเยสุ – ปญฺจ ขนฺธา ปญฺจกฺขนฺธา, เอวํรูปกฺขนฺโธ, อกฺขโม, อภิกฺขณํ, อวิกฺเขโป, ชาติกฺเขตฺตํ, ธาตุกฺโขโภ, อายุกฺขโยฯ เสตฉตฺตํ เสตจฺฉตฺตํ, เอวํ สพฺพจฺฉนฺนํ, วิจฺฉินฺนํ, โพธิจฺฉายา, ชมฺพุจฺฉายา, สมุจฺเฉโทฯ ตตฺร ฐิโต ตตฺรฏฺฐิโต, เอวํ ถลฏฺฐํ, ชลฏฺฐํ, อธิฏฺฐิตํ, นิฏฺฐิตํ, จตฺตาริฏฺฐานานิ, ครุฏฺฐานิโย, สมุฏฺฐิโต, สุปฺปฏฺฐาโนฯ ยสตฺเถโร, ยตฺถ, ตตฺถ, ปตฺถรติ, วิตฺถาโร, อภิตฺถุโต, วิตฺถมฺภิโต, อนุตฺถุนํ, จตุตฺโถ, กุตฺถฯ ปปฺโผเฏติ, มหปฺผลํ, นิปฺผลํ, วิปฺผาโร, ปริปฺผุเสยฺย, มธุปฺผาณิตํฯ

อาการโต – อาขาโต อากฺขาโต, เอวํ ตณฺหากฺขโย, อาณากฺเขตฺตํ, สญฺญากฺขนฺโธ, อาฉาทยติ, อาจฺฉาทยติ, เอวํ อาจฺฉินฺทติ, นาวาฏฺฐํ, อาตฺถรติ, อาปฺโผเฏติฯ

สรมฺหาติ กิํ? สงฺขาโร, ตงฺขเณ, สญฺฉนฺนํ, ตณฺฐานํ, สนฺถุโต, ตมฺผลํฯ

ฐาเนติ กิํ? ปูวขชฺชกํ, ตสฺส ฉวิยาทีนิ ฉินฺทิตฺวา, ยถา ฐิตํ, กถํ, กมฺมผลํฯ

นิกมติ, นิปตฺติ, นิจโย, นิจรติ, นิตรณํ อิจฺจตฺร – ‘‘โท ธสฺส จา’’ติ เอตฺถ จคฺคหณสฺส พหุลตฺถตฺตา เตน จคฺคหเณน ยถาปโยคํ พหุธา อาเทโส สิยาฯ

ยถา – นิ อุปสคฺคโต กมุ ปท จิ จร ตรานํ ปฐมสฺส วคฺคทุติโย อิมินา ทฺวิตฺตํ, นิกฺขมติ, นิปฺผตฺติ, นิจฺฉโย, นิจฺฉรติ, นิตฺถรณํฯ

ตถา โพ วสฺส กุว ทิว สิว วชาทีนํ ทฺวิรูปสฺสาติ วการทฺวยสฺส พการทฺวยํ, ยถา – กุพฺพนฺโต, เอวํ กุพฺพาโน, กุพฺพนฺติ, สธาตฺวนฺตยาเทสสฺส ทฺวิตฺตํฯ ทิวติ ทิพฺพติ, เอวํ ทิพฺพนฺโต, สิพฺพติ, สิพฺพนฺโต, ปวชติ ปพฺพชติ, ปพฺพชนฺโต, นิวานํ นิพฺพานํ, นิพฺพุโต, นิพฺพินฺทติ, อุทพฺพยํ อิจฺจาทิฯ

โล รสฺส ปริ ตรุณาทีนํ กฺวจิฯ ปริปนฺโน ปลิปนฺโน, เอวํ ปลิโพโธ, ปลฺลงฺกํ, ตรุโณ ตลุโน, มหาสาโล, มาลุโต, สุขุมาโลฯ

โฏ ตสฺส ทุกฺกตาทีนํ กฺวจิฯ ยถา – ทุกฺกตํ ทุกฺกฏํ, เอวํ สุกฏํ, ปหโฏ, ปตฺถโฏ, อุทฺธโฏ, วิสโฏ อิจฺจาทิฯ

โก ตสฺส นิยตาทีนํ กฺวจิฯ นิยโต นิยโกฯ

โย ชสฺส นิชาทิสฺส วา, นิชํปุตฺตํ นิยํปุตฺตํฯ

โก คสฺส กุลูปคาทีนํ, กุลูปโค กุลูปโกฯ

ตถา โณ นสฺส ป ปริอาทิโตฯ ปนิธานํ ปณิธานํ, เอวํ ปณิปาโต, ปณาโม, ปณีตํ, ปริณโต, ปริณาโม, นินฺนโย นิณฺณโย, เอวํ อุณฺณโต, โอณโต อิจฺจาทิฯ

ปติอคฺคิ, ปติหญฺญติ อิตีธ –

[43] กฺวจิ ปฏิ ปติสฺสฯ

ปติอิจฺเจตสฺส อุปสคฺคสฺส สเร วา พฺยญฺชเน วา ปเร กฺวจิ ปฏิอาเทโส โหติ ปุพฺพสฺสรโลโปฯ ปฏคฺคิ, ปฏิหญฺญติฯ

กฺวจีติ กิํ? ปจฺจตฺตํ, ปติลียติฯ

ปุถชโน ปุถภูตํ อิตีธ ‘‘อนฺโต’’ติ วตฺตเตฯ

[44] ปุถสฺสุ พฺยญฺชเนฯ

ปุถอิจฺเจตสฺส อนฺโต สโร อุกาโร โหติ พฺยญฺชเน ปเร, ทฺวิตฺตํฯ ปุถุชฺชโน, ปุถุภูตํฯ

พฺยญฺชเนติ กิํ? ปุถ อยํฯ ‘‘ปุถสฺส อ ปุถ’’อิติ สมาเสเนว สิทฺเธ ปุน อนฺตคฺคหณาธิกาเรน กฺวจิ อปุถนฺตสฺสาปิ อุตฺตํ สเรฯ

มโน อญฺญํ มนุญฺญํ, เอวํ อิมํ เอวุมํ, ปรโลโป, อิติ เอวํ อิตฺเววํ, อุการสฺส วกาโรฯ

อวกาโส, อวนทฺโธ, อววทติ, อวสานมิตีธ –

‘‘กฺวจิ พฺยญฺชเน’’ติ จ วตฺตเตฯ

[45] โอ อวสฺสฯ

อวอิจฺเจตสฺส อุปสคฺคสฺส โอกาโร โหติ กฺวจิ พฺยญฺชเน ปเรฯ โอกาโส, โอนทฺโธ, โอวทติ, โอสานํฯ

กฺวจีติ กิํ? อวสานํ, อวสุสฺสตุฯ

พฺยญฺชเนติ กิํ? อวยาคมนํ, อเวกฺขติฯ

อวคเต สูริเย, อวคจฺฉติ, อวคเหตฺวา อิตีธ –

‘‘อวสฺเส’’ติ วตฺตเต โอคฺคหณญฺจฯ

[46] ตพฺพิปรีตูปปเท พฺยญฺชเน จฯ

อวสทฺทสฺส อุปปเท ติฏฺฐมานสฺส ตสฺโสการสฺส วิปรีโต จ โหติ พฺยญฺชเน ปเรฯ

ตสฺส วิปรีโต ตพฺพิปรีโต, อุโปจฺจาริตํ ปทํ อุปปทํ, โอการวิปรีโตติ อุการสฺเสตํ อธิวจนํฯ

จสทฺโท กตฺถจิ นิวตฺตนตฺโถ, ทฺวิตฺตํฯ อุคฺคเต สูริเย, อุคฺคจฺฉติ, อุคฺคเหตฺวาฯ

อติปฺปโข ตาว, ปรสตํ, ปรสหสฺสํ อิตีธ –

‘‘อาคโม’’ติ วตฺตเตฯ

[47] กฺวจิ โอ พฺยญฺชเนฯ

พฺยญฺชเน ปเร กฺวจิ โอการาคโม โหตีติ อติปฺป ปรสทฺเทหิ โอการาคโม ‘‘ยวมท’’อิจฺจาทิสุตฺเต จสทฺเทน อติปฺปโต คการาคโม จฯ

อติปฺปโค โข ตาว, ปโรสตํ, ปโรสหสฺสํ, เอตฺถ ‘‘สรา สเร โลป’’นฺติ ปุพฺพสฺสรโลโปฯ

มนมยํ, อยมยํ อิตีธ ‘‘มโนคณาทีน’’นฺติ วตฺตเตฯ

[48] เอเตสโม โลเปฯ

เอเตสํ มโนคณาทีนมนฺโต โอตฺตมาปชฺชเต วิภตฺติโลเป กเตฯ

มโนมยํ, อโยมยํ, เอวํ มโนเสฏฺฐา, อโยปตฺโต, ตโปธโน, ตโมนุโท, สิโรรุโห, เตโชกสิณํ, รโชชลฺลํ, อโหรตฺตํ, รโหคโตฯ

อาทิสทฺเทน อาโปธาตุ, วาโยธาตุฯ

สีหคติยา วาธิการโต อิธ น ภวติ, มนมตฺเตน มนจฺฉฏฺฐานํ, อยกปลฺลํ, ตมวิโนทโน, มนอายตนํฯ

อิติ พฺยญฺชนสนฺธิวิธานํ นิฏฺฐิตํฯ

นิคฺคหีตสนฺธิวิธาน

อถ นิคฺคหีตสนฺธิ วุจฺจเตฯ

ตณฺหํ กโร, รณํ ชโห, สํ ฐิโต, ชุติํ ธโร, สํ มโต อิตีธ ‘‘นิคฺคหีต’’นฺติ อธิกาโร, ‘‘พฺยญฺชเน’’ติ วตฺตเตฯ

[49] วคฺคนฺตํ วา วคฺเคฯ

วคฺคภูเต พฺยญฺชเน ปเร นิคฺคหีตํ โข วคฺคนฺตํ วา ปปฺโปตีติ นิมิตฺตานุสฺวรานํ ฐานาสนฺนวเสน ตพฺพคฺคปญฺจโม โหติฯ ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโทฯ เตน ‘‘ตณฺหงฺกโร, รณญฺชโห, สณฺฐิโต, ชุตินฺธโร, สมฺมโต’’ติอาทีสุ นิจฺจํฯ

ตงฺกโรติ ตํ กโรติ, ตงฺขณํ ตํขณํ, สงฺคโห สํคโห, ตงฺฆตํ ตํ ฆตํฯ ธมฺมญฺจเร ธมฺมํ จเร, ตญฺฉนฺนํ ตํ ฉนฺนํ, ตญฺชาตํ ตํ ชาตํ, ตญฺญาณํ ตํ ญาณํฯ ตณฺฐานํ ตํ ฐานํ, ตณฺฑหติ ภํ ฑหติฯ ตนฺตโนติ ตํ ตโนติ, ตนฺถิรํ ตํ ถิรํ, ตนฺทานํ ตํ ทานํ, ตนฺธนํ ตํ ธนํ, ตนฺนิจฺจุตํ ตํ นิจฺจุตํฯ ตมฺปตฺโต ตํ ปตฺโต, ตมฺผลํ ตํ ผลํ, เตสมฺโพโธ เตสํ โพโธ, สมฺภูโต สํภูโต, ตมฺมิตฺตํ ตํ มิตฺตํฯ กิงฺกโต กิํ กโต, ทาตุงฺคโต ทาตุํ คโตติ เอวมาทีสุ วิกปฺเปนฯ

อิธ น ภวติ, น ตํ กมฺมํ กตํ สาธุ, สรณํ คจฺฉามิฯ

สติ โจปริ วาคฺคหเณ วิชฺฌนฺตเร วา อิธ วาคฺคหณกรณมตฺถนฺตรวิญฺญาปนตฺถํ, เตน นิคฺคหีตสฺส สํอุปสคฺคปุมนฺตสฺส เล ลกาโรฯ ยถา – ปฏิสํลีโน ปฏิสลฺลีโน, เอวํ ปฏิสลฺลาโณ, สลฺลกฺขณา, สลฺเลโข, สลฺลาโป, ปุํลิงฺคํ ปุลฺลิงฺคํฯ

ปจฺจตฺตํ เอว, ตํ เอว, ตญฺหิ ตสฺส, เอวญฺหิ โว อิตีธ ‘‘วา’’ติ อธิกาโรฯ