เมนู

โจเรนฺตํ ปโยชยติ โจราเปติ, โจราปยติฯ จินฺเตนฺตํ ปโยชยติ จินฺตาเปติ, จินฺตาปยติ , ปูเชนฺตํ ปโยชยติ ปูชาเปติ, ปูชาปยติ อิจฺจาทิฯ สพฺพตฺถ สุโพธํฯ

ธาตุปฺปจฺจยโต จาปิ, การิตปฺปจฺจยา สิยุํ;

สการิเตหิ ยุณฺวูนํ, ทสฺสนญฺเจตฺถ ญาปกํฯ

เตน ติติกฺขนฺตํ ปโยชยติ ติติกฺเขติ, ติติกฺขาเปติฯ ติกิจฺฉนฺตํ ปโยชยติ ติกิจฺเฉติ, ติกิจฺฉยติ, ติกิจฺฉาเปติ, ติกิจฺฉาปยติฯ เอวํ พุภุกฺเขติ, พุภุกฺขยติ, พุภุกฺขาเปติ, พุภุกฺขาปยติ, ปพฺพตายนฺตํ ปโยชยติ ปพฺพตายยติฯ ปุตฺตียยติ อิจฺจาทิปิ สิทฺธํ ภวติฯ

ธาตุปฺปจฺจยนฺตนโยฯ

สาสนตฺถํ สมุทฺทิฏฺฐํ, อาขฺยาตํ สกพุทฺธิยา;

พาหุสจฺจพเลนีทํ, จินฺตยนฺตุ วิจกฺขณาฯ

ภวติ ติฏฺฐติ เสติ, อโหสิ เอวมาทโย;

อกมฺมกาติ วิญฺเญยฺยา, กมฺมลกฺขณวิญฺญุนาฯ

อกมฺมกาปิ เหตฺวตฺถ-ปฺปจฺจยนฺตา สกมฺมกา;

ตํ ยถา ภิกฺขุ ภาเวติ, มคฺคํ ราคาทิทูสกนฺติฯ

อิติ ปทรูปสิทฺธิยํ อาขฺยาตกณฺโฑ

ฉฏฺโฐฯ

7. กิพฺพิธานกณฺฑ

เตกาลิก

กิจฺจปฺปจฺจยนฺตนย

อถ ธาตูหิเยว ภาวกมฺมกตฺตุกรณาทิสาธนสหิตํ กิพฺพิธานมารภียเตฯ

ตตฺถ กิจฺจกิตกวเสน ทุวิธา หิ ปจฺจยา, เตสุ กิจฺจสญฺญาย ปฐมํ วุตฺตตฺตา, กิจฺจานมปฺปกตฺตา จ กิจฺจปฺปจฺจยา ตาว วุจฺจนฺเตฯ

ภู สตฺตายํ, ‘‘ภูยเต, อภวิตฺถ, ภวิสฺสเต วา เทวทตฺเตนา’’ติ วิคฺคเห –

‘‘ธาตุยา กมฺมาทิมฺหิ โณ’’ติ อิโต ‘‘ธาตุยา’’ติ สพฺพตฺถ ปจฺจยาทิวิธาเน วตฺตเต, ‘‘ปรา, ปจฺจยา’’ติ จ อธิกาโรฯ

[545] ภาวกมฺเมสุ ตพฺพานียา

ภาวกมฺมอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ สพฺพธาตูหิ ตพฺพ อนียอิจฺเจเต ปจฺจยา ปรา โหนฺติฯ โยควิภาเคน อญฺญตฺถาปิฯ

ตตฺถ –

อกมฺมเกหิ ธาตูหิ, ภาเว กิจฺจา ภวนฺติ เต;

สกมฺมเกหิ กมฺมตฺเถ, อรหสกฺกตฺถทีปกาฯ

เต จ –

[546] ณาทโย เตกาลิกา

ติกาเล นิยุตฺตา เตกาลิกา, เย อิธ ตติเย ธาตฺวาธิกาเร วิหิตา อนิทฺทิฏฺฐกาลา ณาทโย ปจฺจยา, เต เตกาลิกา โหนฺตีติ ปริภาสโต กาลตฺตเยปิ โหนฺติฯ

สีหคติยา ‘‘กฺวจี’’ติ วตฺตเตฯ

[547] ยถาคมมิกาโร

ยถาคมํ ยถาปโยคํ ชินวจนานุปโรเธน ธาตูหิ ปโร อิการาคโม โหติ กฺวจิ พฺยญฺชนาทิเกสุ กิจฺจกิตกปฺปจฺจเยสุ, ‘‘อญฺเญสุ จา’’ติ วุทฺธิ, ‘‘โอ อว สเร’’ติ อวาเทโส, ‘‘นเย ปรํ ยุตฺเต’’ติ ปรํ เนตพฺพํฯ

548. เต กิจฺจา

เย อิธ วุตฺตา ตพฺพานียณฺย เตยฺย ริจฺจปฺปจฺจยา, เต กิจฺจสญฺญา โหนฺตีติ เวทิตพฺพาฯ ตโต ‘‘อญฺเญ กิติ’’ติ วจนโต กิจฺจปฺปจฺจยานมกิตกตฺตา นามพฺยปเทเส อสมฺปตฺเต ‘‘ตทฺธิตสมาสกิตกา นามํวาตเวตุนาทีสุ จา’’ติ เอตฺถ คฺคหเณน นามพฺยปเทโส, ตโต สฺยาทฺยุปฺปตฺติฯ ภาเว ภาวสฺเสกตฺตา เอกวจนเมว, ‘‘สิ’’นฺติ อมาเทโสฯ ภวิตพฺพํ ภวตา ปญฺเญน, ภวนียํฯ

อิธ พฺยญฺชนาทิตฺตาภาวา อนุวตฺติตกฺวจิคฺคหเณน อิการาคมาภาโวฯ ภาเว กิจฺจปฺปจฺจยนฺตา นปุํสกาฯ กมฺเม ติลิงฺคาฯ

กมฺมนิ อภิปุพฺโพ, อภิภูยเต, อภิภูยิตฺถ, อภิภูยิสฺสเตติ อภิภวิตพฺโพ โกโธ ปณฺฑิเตน, อภิภวิตพฺพา ตณฺหา, อภิภวิตพฺพํ ทุกฺขํ, เอวํ อภิภวนีโย, อภิภวนียา, อภิภวนียํ, ปุริส กญฺญา จิตฺตสทฺทนเยน เนตพฺพํ, เอวํ สพฺพตฺถฯ

เอตฺถ หิ –

ตพฺพาทีเหว กมฺมสฺส, วุตฺตตฺตาว ปุนตฺตนา;

วตฺตพฺพสฺส อภาวา น, ทุติยา ปฐมา ตโตฯ

อาส อุปเวสเน, อาสียิตฺถ, อาสียเต, อาสียิสฺสเตติ อาสิตพฺพํ ตยา, อาสนียํฯ กมฺเม อุปาสิตพฺโพ ครุ, อุปาสนีโยฯ

สี สเย, อสียิตฺถ, สียเต, สียิสฺสเตติ สยิตพฺพํ ภวตา, สยนียํ, ‘‘เอ อยา’’ติ อยาเทโส, อติสยิตพฺโพ ปโร, อติสยนีโยฯ

ปท คติมฺหิ, อุปฺปชฺชิตฺถ, อุปฺปชฺชเต, อุปฺปชฺชิสฺสเตติ อุปฺปชฺชิตพฺพํ เตน, อุปฺปชฺชนียํ, เอตฺถ จ ‘‘กตฺตรี’’ติ อธิการํ วินา ‘‘ทิวาทิโต โย’’ติ วินาธิการโยควิภาเคน ปฺปจฺจโย, ‘‘ตสฺส จวคฺคยการ’’อิจฺจาทินา วคฺโค, ‘‘ปรทฺเวภาโว ฐาเน’’ติ ทฺวิภาโว, ปฏิปชฺชิตพฺโพ มคฺโค, ปฏิปชฺชนีโยฯ

พุธ อวคมเน, อพุชฺฌิตฺถ, พุชฺฌเต, พุชฺฌิสฺสเตติ พุชฺฌิตพฺโพ ธมฺโม, พุชฺฌนีโยฯ

สุ สวเณ, อสูยิตฺถ, สูยเต, สูยิสฺสเตติ โสตพฺโพ ธมฺโม, อิธ ยถาคมคฺคหเณน อิการาคมาภาโว, สุณิตพฺโพ, ‘‘สฺวาทิโต ณุ ณา อุณา จา’’ติ วินาธิการโยควิภาเคน ณาปจฺจโย, สวณีโยฯ

กร กรเณ, กรียิตฺถ, กรียติ, กรียิสฺสตีติ อตฺเถ ตพฺพา’นียา

‘‘อนฺตสฺส, กรสฺส, จ, ตตฺต’’นฺติ จ วตฺตเตฯ

[549] ตุํ ตุ น ตพฺเพสุ วา

กรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺตภูตสฺส การสฺส การตฺตํ โหติ วา ตุํ ตุ น ตพฺพอิจฺเจเตสุ ปจฺจเยสุ ปเรสุฯ กตฺตพฺโพ ภวตา ธมฺโม, กตฺตพฺพา ปูชา, กตฺตพฺพํ กุสลํ, ตฺตาภาเว ‘‘กโรติสฺสา’’ติ วตฺตมาเน ‘‘ตเวตุนาทีสุ กา’’ติ เอตฺถ อาทิสทฺเทน ตพฺเพปิ กาเทโส, กาตพฺพํ หิตํฯ

[550] รหาทิโต ณ

การ หาราทฺยนฺเตหิ ธาตูหิ ปรสฺส อนานียาทินการสฺส กาโร โหติฯ อาทิสทฺเทน รมุ อปญาตาทิโตปิฯ

รหาทิโต ปรสฺเสตฺถ, นการสฺส อสมฺภวา;

อนานียาทินสฺเสว, สามถฺยายํ ณการตาฯ

กรณีโย ธมฺโม, กรณารโหติ อตฺโถ, กรณียา, กรณียํฯ

ภร ภรเณ, ภรียตีติ ภริตพฺโพ, ภรณีโยฯ

คห อุปาทาเน, อคยฺหิตฺถ, คยฺหติ, คยฺหิสฺสตีติ คเหตพฺโพ, ‘‘เตสุ วุทฺธี’’ติอาทินา อิการสฺเสกาโร, สงฺคณฺหิตพฺโพ, ‘‘คหาทิโต ปฺปณฺหา’’ติ วินาธิการโยควิภาเคน ณฺหาปจฺจโย, โลปสรโลปาทิ, สงฺคณฺหณีโย, คหณีโยฯ

อาทิคฺคหเณน รมุ กีฬายํ, รมียิตฺถ, รมียติ, รมียิสฺสตีติ รมิตพฺโพ, รมณีโย วิหาโรฯ

อป ปาปุณเน, อุณาปจฺจโย, ปาปียตีติ ปาปุณิตพฺโพ, ‘‘คุปาทีนญฺจา’’ติ ธาตฺวนฺตสฺส โลโป, ทฺวิตฺตญฺจ, ปตฺตพฺโพ, ปตฺเตยฺโย, ปาปุณณีโย, ปาปณีโยฯ

‘‘อนฺตสฺส, วา’’ติ จ วตฺตเตฯ

[551] คม ขน หนาทีนํ ตุํตพฺพาทีสุ น

คม ขน หนอิจฺเจวมาทีนํ การ การนฺตานํ ธาตูนมนฺตสฺส กาโร โหติ วา ตุํ ตพฺพ ตเว ตุน ตฺวานตฺวาอิจฺเจวมาทีสุ การาทิปฺปจฺจเยสุ ปเรสุฯ อคจฺฉียิตฺถ, คจฺฉียติ, คจฺฉียิสฺสตีติ คนฺตพฺโพ มคฺโค, คมิตพฺพํ, คมนียํฯ

ขนุ อวทารเณ, อขญฺญิตฺถ, ขญฺญติ, ขญฺญิสฺสตีติ ขนฺตพฺพํ อาวาฏํ, ขนิตพฺพํ, ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา ขนนฺตสฺส ตฺตญฺจ, ขณิตพฺพํ, ขณณียํ, ขนนียํ วาฯ

หน หิํสา คตีสุ, อหญฺญิตฺถ, หญฺญเต, หญฺญิสฺสเตติ หนฺตพฺพํ, หนิตพฺพํ, หนนียํฯ

มน ญาเณ, อมญฺญิตฺถ, มญฺญเต, มญฺญิสฺสเตติ มนฺตพฺโพ, มนิตพฺโพ, ปฺปจฺจเย วคฺคาทิ, มญฺญิตพฺพํ, มญฺญนียํฯ

ปูช ปูชายํ, อปูชียิตฺถ, ปูชียติ, ปูชียิสฺสตีติ อตฺเถ ตพฺพานียาฯ ‘‘จุราทิโต เณ ณยา’’ติ อกตฺตริปิ เณณยา, อิการาคมานีเยสุ ‘‘สรโลโป’’ติอาทินา การิตสรสฺส โลโป, ปูเชตพฺโพ, ปูชยิตพฺโพ, ปูชนีโย ภควาฯ

‘‘ตพฺพานียา’’ติ โยควิภาเคน กตฺตุกรเณสุปิ, ยา ปาปุณเน, นิยฺยาตีติ นิยฺยานีโก มคฺโคฯ

คจฺฉนฺตีติ คมนียา โภคาฯ นห โสเจ, นหายติ เอเตนาติ นหานียํ จุณฺณํฯ

‘‘ภาวกมฺเมสู’’ติ อธิกาโรฯ

[552] ณฺโย จ

ภาวกมฺเมสุ สพฺพธาตูหิ ณฺยปฺปจฺจโย โหติ, คฺคหเณน ‘‘ญาเตยฺย’’นฺติอาทีสุ เตยฺยปฺปจฺจโย จฯ

[553] การิตํ วิย ณานุพนฺโธ

อนุพนฺโธ อปฺปโยคี, การานุพนฺโธ ปจฺจโย การิตํ วิย ทฏฺฐพฺโพติ การิตพฺยปเทโส, ‘‘การิตานํ โณ โลป’’นฺติ โลโป, ‘‘อสํโยคนฺตสฺส วุทฺธิ การิเต’’ติ วุทฺธิ, อิการาคโม, กตฺตพฺพํ การิยํฯ

หร หรเณ, อหรียิตฺถ, หรียติ, หรียิสฺสตีติ วา หริตพฺพํ หาริยํฯ

ภร ภรเณ, ภริตพฺพํ ภาริยํฯ

ลภ ลาเภ, ลภิตพฺพํ ลพฺภํ, ‘‘ยวตํ ตลน’’อิจฺจาทิสุตฺเต การคฺคหเณน วโต การสฺส กาโร, ทฺวิตฺตํฯ

สาส อนุสิฏฺฐิมฺหิ, สาสิตพฺโพ สิสฺโส, ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา อาการสฺสิกาโรฯ

วจ วิยตฺติยํ วาจายํ, ณฺยปฺปจฺจยาทิมฺหิ กเต ‘‘อนฺตานํ, ณานุพนฺเธ’’ติ จ วตฺตเตฯ

[554] กคา จชานํ

จชอิจฺเจเตสํ ธาตฺวนฺตานํ การ การาเทสา โหนฺติ การานุพนฺเธ ปจฺจเย ปเรติ สฺส กาเทโสฯ วจนียํ วากฺยํฯ

ภช เสวายํ, ภชนียํ ภาคฺยํ, สฺส คาเทโสฯ

จิ จเย, อจียิตฺถ, จียติ, จียิสฺสตีติ เจตพฺพํ เจยฺยํ, อิการสฺเสกาโร วุทฺธิ, การสฺส ทฺวิตฺตํ, วินิปุพฺโพ ‘‘โท ธสฺส จา’’ติ สุตฺเต คฺคหเณน การสฺส กาโร, วินิจฺเฉยฺยํ, วินิจฺฉิตพฺพํ, วินิจฺฉนียํฯ ‘‘กิยาทิโต นา’’ติ วินาธิการโยควิภาเคน ตพฺพานีย ตุํ ตุนา ทีสุ จ นาปจฺจโย, วินิจฺฉินิตพฺพํ, วินิจฺฉินนียํฯ

นี ปาปุณเน, อนียิตฺถ, นียติ, นียิสฺสตีติ เนยฺโย, เนยฺยา, เนยฺยํฯ เนตพฺพํฯ

ณฺยคฺคหณํ ฉฏฺฐียนฺตวเสนานุวตฺตเต, มณฺฑูกคติยา อนฺตคฺคหณญฺจ ตติยนฺตวเสนฯ

[555] ภูโตพฺพ

ภู อิจฺเจตสฺมา ปรสฺส ณฺยปฺปจฺจยสฺส สห ธาตฺวนฺเตน อพฺพาเทโส โหติฯ ภวิตพฺโพ ภพฺโพ, ภพฺพา, ภพฺพํฯ

‘‘ณฺยสฺส, อนฺเตนา’’ติ จ วตฺตเตฯ

[556] วท มท คมุ ยุช ครหาการาทีหิ ชฺชมฺมคฺคยฺเหยฺยาคาโร วา

วท มท คมุ ยุช ครหอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, อาการนฺเตหิ จ ปรสฺส ณฺยปฺปจฺจยสฺส ธาตฺวนฺเตน สห ยถากฺกมํ ชฺช มฺม คฺค ยฺห เอ ยฺยอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ วา, ครสฺส จ คาราเทโส, ครหสฺส ครสฺเสวายํ คาโรฯ ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโทฯ

วท วิยตฺติยํ วาจายํ, อวชฺชิตฺถ, วชฺชติ, วชฺชิสฺสตีติ วา วชฺชํ วทนียํ, รสฺสตฺตํฯ วชฺชํ โทโสฯ

มท อุมฺมาเท, อมชฺชิตฺถ, มชฺชเต, มชฺชิสฺสติ เอเตนาติ มชฺชํ มทนียํฯ มทคฺคหเณน กรเณปิ ณฺยปฺปจฺจโยฯ คมุ สปฺป คติมฺหิ, คนฺตพฺพํ คมฺมํฯ

ยุช โยเค, อยุชฺชิตฺถ, ยุชฺชเต, ยุชฺชิสฺสตีติ โยคฺคํ, นิโยชฺโช วาฯ

ครห นินฺทายํ, อครยฺหิตฺถ, ครหียติ, ครหียิสฺสตีติ อตฺเถ ณฺยปฺปจฺจโย, ตสฺสิมินา ธาตฺวนฺเตน สห ยฺหาเทโส, ครสฺส คาราเทโส จ, คารยฺโห, คารยฺหา, คารยฺหํ, ครหณียํฯ

อาทิสทฺเทน อญฺเญปิ ทมชหนฺตา คยฺหนฺเตฯ คท วิยตฺติยํ วาจายํ, คชฺชเต, คทนียํ วา คชฺชํฯ ปท คติมฺหิ, ปชฺชนียํ ปชฺชํ คาถาฯ ขาท ภกฺขเณ, ขชฺชเตติ ขชฺชํ ขาทนียํฯ ทมุ ทมเน, อทมฺมิตฺถ, ทมฺมเต, ทมียิสฺสตีติ ทมฺโม ทมนีโยฯ ภุช ปาลนพฺยวหรเณสุ, อภุชฺชิตฺถ, ภุชฺชติ, ภุชฺชิสฺสตีติ โภคฺคํ, โภชฺชํ วา, การคฺคหเณน สฺส กาโรฯ คเหตพฺพํ คยฺหมิจฺจาทิฯ

อาการนฺตโต ปน ทา ทาเน, อทียิตฺถ, ทียติ, ทียิสฺสตีติ อตฺเถ ณฺยปฺปจฺจโย, ตสฺสิมินา ธาตฺวนฺเตน อากาเรน สห เอยฺยาเทโส, เทยฺยํ, ทาตพฺพํฯ

อนีเย ‘‘สรโลโป’’ติอาทินา ปุพฺพสรสฺส โลเป สมฺปตฺเต ตตฺเถว ตุคฺคหเณน นิเสเธตฺวา ‘‘สรา สเร โลป’’นฺติ อากาเร ลุตฺเต ปรสรสฺส ทีโฆ, ทานียํฯ

ปา ปาเน, อปียิตฺถ, ปียติ, ปียิสฺสตีติ เปยฺยํ, ปาตพฺพํ, ปานียํฯ หา จาเค, อหียิตฺถ, หียติ, หียิสฺสตีติ เหยฺยํ, หาตพฺพํ, หานียํฯ มา มาเน, อมียิตฺถ, มียติ, มียิสฺสตีติ เมยฺยํ, มาตพฺพํ, มินิตพฺพํ, เมตพฺพํ วาฯ ญา อวโพธเน, อญฺญายิตฺถ, ญายติ, ญายิสฺสตีติ เญยฺยํ, ญาตพฺพํ, ญาเตยฺยํฯ ‘‘ญาสฺส ชา ชํ นา’’ติ ชาเทเส ‘‘กิยาทิโต นา’’ติ วินาธิการโยควิภาเคน นาปจฺจโย, อิการาคโม จ, ชานิตพฺพํ, วิชานนียํฯ ขฺยาปกถเน, สงฺขฺยาตพฺพํ, สงฺเขฺยยฺยํ อิจฺจาทิฯ

[557] กรมฺหา ริจฺจ

กรธาตุโต ริจฺจปฺปจฺจโย โหติ ภาวกมฺเมสุฯ

[558] รมฺหิ รนฺโต ราทิ โน

การานุพนฺเธ ปจฺจเย ปเร สพฺโพ ธาตฺวนฺโต ราทิ ปจฺจยรการมริยาโท โน โหติ, โลปมาปชฺชเตติ อตฺโถฯ รนฺโตติ เอตฺถ กาโร สนฺธิโช, กตฺตพฺพํ กิจฺจํฯ ‘‘ริจฺจา’’ติ โยควิภาเคน ภราทิโตปิ ริจฺจปฺปจฺจโย, ยถา, ภรียตีติ ภจฺโจ, สรโลโปฯ อิ คติมฺหิ, ปติ เอตพฺโพ ปฏิจฺโจฯ

[559] เปสาติสคฺคปตฺตกาเลสุ กิจฺจา

เปส อติสคฺค ปตฺตกาลอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ กิจฺจปฺปจฺจยา โหนฺติฯ เปสนํ นาม ‘‘กตฺตพฺพมิทํ ภวตา’’ติ อาณาปนํ, อชฺเฌสนญฺจฯ

อติสคฺโคนาม ‘‘กิมิทํ มยา กตฺตพฺพ’’นฺติ ปุฏฺฐสฺส วา ‘‘ปาโณ น หนฺตพฺโพ’’ติอาทินา ปฏิปตฺติทสฺสนมุเขน วา กตฺตพฺพสฺส อนุญฺญาฯ ปตฺตกาโล นาม สมฺปตฺตสมโย โย ตฺตโน กิจฺจกรณสมยมนุปปริกฺขิตฺวา น กโรติ, ตสฺส สมยาโรจนํ, น ตตฺถ อชฺเฌสนมตฺถีติฯ เต จ ‘‘ภาวกมฺเมสุ กิจฺจตฺตกฺขตฺถา’’ติ วุตฺตตฺตา ภาวกมฺเมสฺเวว ภวนฺติฯ

เปสเน ตาว – กรียตุ ภวตา กมฺมนฺติ อตฺเถ อิมินา ตพฺพานียา, เสสํ วุตฺตนยเมว, กตฺตพฺพํ กมฺมํ ภวตา, กรณียํ กิจฺจํ ภวตาฯ

อติสคฺเค ภุชฺชตุ ภวตาติ อตฺเถ ตพฺพาทิ, ‘‘อญฺเญสุ จา’’ติ วุทฺธิฯ

‘‘ตสฺสา’’ติ วตฺตเตฯ

[560] ภุชาทีนมนฺโต โน ทฺวิ จ

ภุชอิจฺเจวมาทีนํ การาทิอนฺตานํ ธาตูนมนฺโต โน โหติ, ปรสฺส กิจฺจกิตกปฺปจฺจยการสฺส จ ทฺเวภาโว โหติฯ โภตฺตพฺพํ โภชนํ ภวตา, โภชนียํ โภชฺชํ ภวตาฯ

อิการาคมยุตฺตกาเร ปน – ‘‘นมกรานมนฺตานํ นิยุตฺตตมฺหี’’ติ เอตฺถ ‘‘อนฺตานํ นิยุตฺตตมฺหี’’ติ โยควิภาเคน ธาตฺวนฺตโลปาทินิเสโธ, ‘‘รุธาทิโต นิคฺคหีตปุพฺพ’’นฺติ วินาธิการโยควิภาเคน, ‘‘นิคฺคหีตญฺจา’’ติ วา นิคฺคหีตาคโม, ภุญฺชิตพฺพํ ตยา, ยุญฺชิตพฺพํฯ

สมยาโรจเน ปน – อิ อชฺฌยเน อธิปุพฺโพ, อธียตํ ภวตาติ อตฺเถ ตพฺพานียาทิ, อิการาคมวุทฺธิอยาเทสอชฺฌาเทสา จ, ณฺยปฺปจฺจเย ตุ วุทฺธิ, การสฺส ทฺวิตฺตญฺจ, อชฺฌยิตพฺพํ, อชฺเฌยฺยํ ภวตา, อชฺฌยนียํ ภวตา, อวสฺสํ กตฺตพฺพนฺติ วากฺเย ปน ‘‘กิจฺจา’’ติ อธิกิจฺจ ‘‘อวสฺสกาธมิเณสุ ณี จา’’ติ อวสฺสกาธมิณตฺเถ จ ตพฺพาทโย, กตฺตพฺพํ เม ภวตา เคหํ, กรณียํ, การิยํฯ เอวํ ทาตพฺพํ เม ภวตา สตํ, ทานียํ, เทยฺยํฯ

ธร ธารเณ, จุราทิตฺตา เณณยา, วุทฺธิ, อิการาคโม จ, ธาเรตพฺพํ, ธารยิตพฺพํ อิจฺจาทิฯ

‘‘นุทาทีหิ ยุณฺวูนมนานนากานนกา สการิเตหิ จา’’ติ สการิเตหิปิ ยุณฺวูนมาเทสวิธานโตเยว ธาตุปฺปจฺจยนฺตโตปิ กิจฺจกิตกปฺปจฺจยา ภวนฺตีติ ทฏฺฐพฺโพฯ เตน ติติกฺขาปียตีติ ติติกฺขาเปตพฺโพฯ เอวํ ติกิจฺฉาเปตพฺโพ ติกิจฺฉาปนีโยฯ ภาวียิตฺถ, ภาวียติ, ภาวียิสฺสตีติ ภาเวตพฺโพ มคฺโคฯ ภาวยิตพฺโพ, ภาวนีโย, ภาวนียํ, ภาวนียา, อการียิตฺถ, การียติ, การียิสฺสตีติ กาเรตพฺพํ, การยิตพฺพํ, การาเปตพฺพํ, การาปยิตพฺพํ, การาปนีมิจฺจาทิ สิทฺธํ ภวติฯ

กตฺตพฺพํ กรณียญฺจ, การิยํ กิจฺจมิจฺจปิ;

กาเรตพฺพํ ตถา การา-เปตพฺพํ กิจฺจสงฺคโหฯ

กิจฺจปฺปจฺจยนฺตโยฯ

เตกาลิก

กิตกปฺปจฺจยนฺตนย

อิทานิ กิตกปฺปจฺจยา วุจฺจนฺเตฯ

กร กรเณ, ปุเร วิย ธาตุสญฺญาทิฯ

กุมฺภอิจฺจุปปทํ, ตโต ทุติยาฯ

‘‘กุมฺภํ กโรติ, อกาสิ, กริสฺสตี’’ติ วา วิคฺคเห –

‘‘ปรา, ปจฺจยา’’ติ จ วตฺตเตฯ