นปุํสกลิงฺค
อถ นปุํสกลิงฺคานิ วุจฺจนฺเตฯ
อการนฺโต นปุํสกลิงฺโค จิตฺตสทฺโทฯ
ปุเร วิย สฺยาทฺยุปฺปตฺติ, ‘‘จิตฺต สิ’’ อิตีธ –
‘‘นปุํสเกหิ, อโต นิจฺจ’’นฺติ จ วตฺตเตฯ
[195] สิํฯ
สิ, อํอิติ ทฺวิปทมิทํฯ อการนฺเตหิ นปุํสกลิงฺเคหิ ปรสฺส สิวจนสฺส อํ โหติ นิจฺจํฯ สรโลปปกติภาวาทิ, จิตฺตํฯ
พหุวจเน ‘‘โยนํ นิ นปุํสเกหี’’ติ วตฺตเตฯ
[196] อโต นิจฺจํฯ
อการนฺเตหิ นปุํสกลิงฺเคหิ โยนํ นิจฺจํ นิ โหติฯ ‘‘สพฺพโยนีนมาเอ’’ติ นิสฺส วา อากาโรฯ อญฺญตฺถ ‘‘โยสุ กต’’อิจฺจาทินา ทีโฆฯ จิตฺตา จิตฺตานิฯ
โยนํ นิภาเว จาเอตฺเต, สิทฺเธปิ อวิเสสโต;
‘‘อโต นิจฺจ’’นฺติ อารมฺภา, อาเอตฺตํ กฺวจิเทวิธฯ
อาลปเน คโลโปฯ เห จิตฺต, เห จิตฺตา จิตฺตานิ, ทุติยายํ นิสฺส วิกปฺเปเนกาโรฯ จิตฺตํ, จิตฺเต จิตฺตานิฯ เสสํ ปุริสสทฺเทน สมํฯ
เอวมญฺญานิปิ –
ปุญฺญ ปาป ผล รูป สาธนํ,
โสต ฆาน สุข ทุกฺข การณํ;
ทาน สีล ธน ฌาน โลจนํ,
มูล กูล พล ชาลมงฺคลํฯ
นฬิน ลิงฺค มุข’งฺค ชล’มฺพุชํ,
ปุลิน ธญฺญ หิรญฺญ ปทา’มตํ;
ปทุม วณฺณ สุสาน วนา’ยุธํ,
หทย จีวร วตฺถ กุลิ’นฺทฺริยํฯ
นยน วทน ยาโน’ทาน โสปาน ปานํ,
ภวน ภุวน โลหา’ลาต ตุณฺฑ’ณฺฑ ปีฐํ;
กรณ มรณ ญาณา’รมฺมณา’รญฺญ ตาณํ,
จรณ นคร ตีรจฺฉตฺต ฉิทฺโท’ทกานิ –
อิจฺจาทีนิฯ
กมฺมสทฺทสฺส ตติเยกวจนาทีสุ รูปเภโทฯ
กมฺมํ, กมฺมา กมฺมานิ, เห กมฺม, เห กมฺมา กมฺมานิ, กมฺมํ, กมฺเม กมฺมานิฯ
‘‘วา, อุ, นามฺหิ, จา’’ติ จ วตฺตเตฯ
[197] อ กมฺมนฺตสฺส จฯ
กมฺมสทฺทนฺตสฺส อุการ อการาเทสา โหนฺติ วา นามฺหิ วิภตฺติมฺหิฯ อนฺตคฺคหเณน ถามทฺธาทีนมนฺตสฺสปิ อุตฺตํฯ จสทฺทคฺคหเณน ยุว มฆวานมนฺตสฺส อา โหติ กฺวจิ นา สุอิจฺเจเตสุฯ กมฺมุนา กมฺมนา กมฺเมน วา, กมฺเมหิ กมฺเมภิฯ
สสฺมาสุ ‘‘อุ นามฺหิ จา’’ติ เอตฺถ จสทฺเทน ปุม กมฺมถามนฺตสฺส จุกาโร วา สสฺมาสูติ อุตฺตํฯ กมฺมุโน กมฺมสฺส, กมฺมานํ, กมฺมุนา กมฺมา กมฺมมฺหา กมฺมสฺมา, กมฺเมหิ กมฺเมภิ, กมฺมุโน กมฺมสฺส, กมฺมานํฯ
สฺมิํวจเน ‘‘พฺรหฺมโต ตุ สฺมิํนี’’ติ เอตฺถ ตุสทฺเทน กฺวจิ นิ โหติฯ กมฺมนิ กมฺเม กมฺมมฺหิ กมฺมสฺมิํ, กมฺเมสุฯ
เอวํ ถามุนา ถาเมน ถามสา วา, ถามุโน ถามสฺส, ถามุนา ถามาฯ อทฺธุนา, อทฺธุโน อิจฺจาทิ ปุริมสมํฯ
คุณวนฺตุ สิ, ‘‘สวิภตฺติสฺส, นฺตุสฺส, สิมฺหี’’ติ จ วตฺตเตฯ
[198] อํ นปุํสเกฯ
นปุํสเก วตฺตมานสฺส ลิงฺคสฺส สมฺพนฺธิโน นฺตุปฺปจฺจยสฺส สวิภตฺติสฺส อํ โหติ สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิฯ คุณวํ จิตฺตํฯ
โยมฺหิ ‘‘นฺตุสฺสนฺโต โยสุ จา’’ติ อตฺตํ, อิกาโร จฯ คุณวนฺติ, คุณวนฺตานิ, เสสํ เญยฺยํฯ
คจฺฉนฺต สิ, ‘‘สิมฺหิ คจฺฉนฺตาทีนํ นฺตสทฺโท อ’’มิติ อํฯ คจฺฉํ คจฺฉนฺตํ, คจฺฉนฺตา คจฺฉนฺตานิฯ
อการนฺตํฯ
อาการนฺโต นปุํสกลิงฺโค อสฺสทฺธาสทฺโทฯ
‘‘อสฺสทฺธา’’อิติ ฐิเต –
‘‘สมาสสฺสา’’ติ อธิกิจฺจ ‘‘สโร รสฺโส นปุํสเก’’ติ สมาสนฺตสฺส รสฺสตฺตํ, สมาสตฺตา นามพฺยปเทโส, สฺยาทฺยุปฺปตฺติฯ เสสํ จิตฺตสมํฯ
อสฺสทฺธํ กุลํ, อสฺสทฺธา อสฺสทฺธานิ กุลานิ อิจฺจาทิฯ
ตถา มุขนาสิกาสทฺโทฯ ตสฺส ทฺวนฺเทกตฺตา สพฺพตฺเถกวจนเมวฯ มุขนาสิกํ, เห มุขนาสิก, มุขนาสิกํ, มุขนาสิเกน อิจฺจาทิฯ
อาการนฺตํฯ
อิการนฺโต นปุํสกลิงฺโค อฏฺฐิสทฺโทฯ
สฺยาทฺยุปฺปตฺติ, สิโลโป, อฏฺฐิฯ
‘‘วา’’ติ วตฺตเตฯ
[199] โยนํ นิ นปุํสเกหิฯ
นปุํสกลิงฺเคหิ ปเรสํ สพฺเพสํ โยนํ นิ โหติ วาฯ
อฏฺฐีนิ, อญฺญตฺถ นิจฺจํ โยโลโป, ทีโฆ จ, อฏฺฐี, ตถา เห อฏฺฐิ, เห อฏฺฐี อฏฺฐีนิ, อฏฺฐิํ, อฏฺฐี อฏฺฐีนิ, อฏฺฐินา อิจฺจาทิ อคฺคิสทฺทสมํฯ
เอวํ สตฺถิ ทธิ วาริ อกฺขิ อจฺฉิ อจฺจิ อิจฺจาทีนิฯ
อิการนฺตํฯ
อีการนฺโต นปุํสกลิงฺโค สุขการีสทฺโทฯ
‘‘สุขภารี สิ’’ อิตีธ อนปุํสกตฺตาภาวา สิสฺมิมฺปิ ‘‘อโฆ รสฺส’’มิจฺจาทินา รสฺสตฺตํ, สิโลโปฯ สุขการิ ทานํ, สุขการี สุขการีนิ, เห สุขการิ, เห สุขการี เห สุขการีนิ, สุขการินํ สุขการิํ, สุขการี สุขการีนิฯ
เสสํ ทณฺฑีสทฺทสมํฯ เอวํ สีฆยายีอาทีนิฯ
อีการนฺตํฯ
อุการนฺโต นปุํสกลิงฺโค อายุสทฺโทฯ ตสฺส อฏฺฐิสทฺทสฺเสว รูปนโยฯ
อายุ, อายู อายูนิ, เห อายุ, เห อายู เห อายูนิ, อายุํ, อายู อายูนิ, อายุนา อายุสาติ มโนคณาทิตฺตา สิทฺธํฯ อายูหิ อายูภิ, อายุโน อายุสฺส, อายูนมิจฺจาทิฯ
เอวํ จกฺขุ วสุ ธนุ ทารุ ติปุ มธุ หิงฺคุ สิคฺคุ วตฺถุ มตฺถุ ชตุ อมฺพุ อสฺสุอาทีนิฯ
อุการนฺตํฯ
อูการนฺโต นปุํสกลิงฺโค โคตฺรภูสทฺโทฯ
โคตฺรภู สิ, นปุํสกตฺตา รสฺสตฺตํ, สิโลโปฯ โคตฺรภุ จิตฺตํ, โคตฺรภู โคตฺรภูนิ, เห โคตฺรภุ, เห โคตฺรภู เห โคตฺรภูนิ, โคตฺรภุํ, โคตฺรภู โคตฺรภูนิ, โคตฺรภุนา อิจฺจาทิ ปุลฺลิงฺเค อภิภูสทฺทสมํฯ
เอวํ อภิภู สยมฺภู ธมฺมญฺญูอาทีนิฯ
อูการนฺตํฯ
โอการนฺโต นปุํสกลิงฺโค จิตฺตโคสทฺโทฯ
‘‘จิตฺตา คาโว อสฺส กุลสฺสา’’ติ อตฺเถ พหุพฺพีหิสมาเส กเต ‘‘สโร รสฺโส นปุํสเก’’ติ โอการสฺส ฐานปฺปยตนาสนฺนตฺตา รสฺสตฺตมุกาโร, สฺยาทฺยุปฺปตฺติ, สิโลโปฯ จิตฺตคุ กุลํ, จิตฺตคู จิตฺตคูนิ อิจฺจาทิ อายุสทฺทสมํฯ
โอการนฺตํฯ
จิตฺตํ กมฺมญฺจ อสฺสทฺธ-มถฏฺฐิ สุขการิ จ;
อายุ โคตฺรภู ธมฺมญฺญู, จิตฺตคูติ นปุํสเกฯ
นปุํสกลิงฺคํ นิฏฺฐิตํฯ
สพฺพนาม
อถ สพฺพนามานิ วุจฺจนฺเตฯ
สพฺพ, กตร, กตม, อุภย, อิตร, อญฺญ, อญฺญตร, อญฺญตม, ปุพฺพ, ปร, อปร, ทกฺขิณ, อุตฺตร, อธร, ย, ต, เอต, อิม, อมุ, กิํ, เอก, อุภ, ทฺวิ, ติ, จตุ, ตุมฺห, อมฺห อิติ สตฺตวีสติ สพฺพนามานิ, ตานิ สพฺพนามตฺตา ติลิงฺคานิฯ
ตตฺถ สพฺพสทฺโท นิรวเสสตฺโถ, โส ยทา ปุลฺลิงฺควิสิฏฺฐตฺถาภิธายี, ตทา รูปนโยฯ ปุเร วิย สฺยาทฺยุปฺปตฺติ, ‘‘โส’’ติ สิสฺส โอกาโร, สรโลปปรนยนานิฯ สพฺโพ ชโนฯ
พหุวจเน ‘‘สพฺพ โย’’ อิตีธ ‘‘ปรสมญฺญา ปโยเค’’ติ สพฺพาทีนํ สพฺพนามสญฺญาฯ
‘‘โย’’ติ วตฺตเตฯ
[200] สพฺพนามการเต ปฐโมฯ
สพฺเพสํ อิตฺถิปุมนปุํสกานํ นามานิ สพฺพนามานิ, เตสํ สพฺเพสํ สพฺพนามสญฺญานํ ลิงฺคานํ อการโต ปโร ปฐโม โย เอตฺตมาปชฺชเตฯ สพฺเพ ปุริสาฯ
อการโตติ กิํ? สพฺพา อมูฯ
เห สพฺพ สพฺพา, เห สพฺเพ, สพฺพํ, สพฺเพ, สพฺเพน, สพฺเพหิ สพฺเพภิฯ
จตุตฺเถกวจเน อายาเทเส สมฺปตฺเต –
‘‘อโต, อา เอ, สฺมาสฺมิํนํ, อาย จตุตฺเถกวจนสฺสา’’ติ จ วตฺตเตฯ