ยทา ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา อสพฺพธาตุเก วิกรณปจฺจยสฺส โลโป, อิการาคมสฺส เอกาโร จ, ตทา สาคโมฯ

อคฺคเหสิ, อคฺคเหสุํฯ อคฺคหิ, อคฺคหิํสุ, อคฺคหุํฯ อคฺคยฺหิตฺถ, อคฺคยฺหิฯ คณฺหิสฺสติ, คณฺหิสฺสนฺติฯ คเหสฺสติ, คเหสฺสนฺติฯ คหียิสฺสเต, คหียิสฺสนฺเตฯ คยฺหิสฺสติ, คยฺหิสฺสนฺติฯ อคฺคณฺหิสฺส, อคฺคหิสฺสฯ อคฺคณฺหิสฺสถ, อคฺคหิสฺสถฯ อคฺคยฺหิสฺสถ, อคฺคยฺหิสฺส อิจฺจาทิฯ

ปฺปปฺปจฺจเย –

[519] คหสฺส เฆ ปฺเปฯ

คหอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส เฆอาเทโส โหติ ปฺปปฺปจฺจเย ปเรฯ เฆปฺปติ อิจฺจาทิฯ

กิยาทิคโณฯ

ตนาทิคณ

ตนุ วิตฺถาเร, ปุเร วิย ธาตฺวนฺตโลปวิภตฺตุปฺปตฺติโยฯ

[520] ตนาทิโต โอยิราฯ

ตนุอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต โอยิรอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กตฺตริฯ กรโตวายํ ยิรปฺปจฺจโยฯ

ธมฺมํ ตโนติ, ตโนนฺติฯ ตโนสิ, ตโนถฯ ตโนมิ, ตโนมฯ

‘‘วา’’ติ วตฺตเตฯ

[521] อุตฺตโมกาโร ฯ

ตนาทิโต โอการปฺปจฺจโย อุตฺตมาปชฺชเต วาฯ ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโทฯ เอตฺถ จ วิกรณการิยวิธิปฺปกรณโต ‘‘โอกาโร’’ติ โอวิกรณํ คยฺหติฯ ตนุเต, พหุวจเน ‘‘ยวการา จา’’ติ วตฺตํ, ตนฺวนฺเตฯ ตนุเส, ตนุวฺเหฯ ตนฺเว, ตนุมฺเหฯ

กมฺเม ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา ตนุธาตฺวนฺตสฺส ยมฺหิ อากาโร, ปตายเต, ปตายนฺเตฯ ปตายติ, ปตายนฺติฯ อาการาภาเว ปตญฺญติ, ปตญฺญนฺติฯ ตโนตุ, ตโนนฺตุฯ ตเนยฺย, ตเนยฺยุํฯ อตนิ, อตนิํสุฯ อตายิตฺถ, ปตายิฯ ตนิสฺสติ, ตนิสฺสนฺติฯ ปตายิสฺสติ, ปตายิสฺสนฺติฯ อตนิสฺสฯ ปตายิสฺส อิจฺจาทิฯ

กร กรเณ, ปุญฺญํ กโรติฯ

พหุวจเน ‘‘วา’’ติ วตฺตมาเน, ‘‘อุตฺตโมกาโร’’ติ อุตฺเต กเต –

‘‘วา, อุตฺต’’นฺติ จ วตฺตเตฯ

[522] กรสฺสากาโร จฯ

กรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อกาโร อุตฺตมาปชฺชเต วาฯ ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโท, ‘‘ยวการา จา’’ติ อปทนฺตสฺส ปรอุการสฺส วกาโร, ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา ธาตุรการสฺส วการสฺมิํ โลโป, วการสฺส ทฺวิตฺเต ตสฺส ‘‘พฺโพ วฺวสฺสา’’ติ พการทฺวยํ, กุพฺพนฺติ, กโรนฺติฯ กโรสิ, กโรถฯ กโรมิ, กโรมฯ ตถา กุรุเต, กุพฺพนฺเตฯ กุรุเส, กุรุวฺเหฯ กุพฺเพ, กุรุมฺเหฯ ยิรปฺปจฺจเย รการโลโป, กยิรติ, กยิรนฺติ อิจฺจาทิฯ

กมฺเม ยปฺปจฺจเย ‘‘อิวณฺณาคโม วา’’ติ อีการาคโม, ยการสฺส ทฺวิตฺตํ, กรียฺยเต กโฏ เตน, กรียฺยติ, กรียฺยนฺติฯ กรียติ, กรียนฺติ วาฯ อีการาภาเว ‘‘ตสฺส จวคฺค’’อิจฺจาทินา สธาตฺวนฺตสฺส ยการตฺตํ, ทฺวิตฺตญฺจฯ กยฺยติ, กยฺยนฺติฯ อิการาคเม ‘‘กฺวจิ ธาตุ’’อิจฺจาทิสุตฺเต จคฺคหเณน รยานํ วิปริยโย, กยิรติ กโฏ เตน, กยิรนฺติ อิจฺจาทิฯ

ตถา กุสลํ กโรตุ, กุรุตุ วา, กุพฺพนฺตุ, กโรนฺตุฯ กโรหิ, กโรถฯ กโรมิ, กโรมฯ กุรุตํ, กุพฺพนฺตํฯ กุรุสฺสุ, กุรสฺสุ วา, กุรุวฺโหฯ กุพฺเพ, กุพฺพามเสฯ

กมฺเม กรียตุ, กรียนฺตุ, กยฺยตํ, กยิรตํ, กยิรตุฯ

สตฺตมิยํ กเร, กเรยฺย, กเรยฺยุํฯ กเรยฺยาสิ, กเรยฺยาถฯ กเรยฺยามิ, กเรยฺยามฯ อุตฺเต กุพฺเพ, กุพฺเพยฺยฯ

ยิรปฺปจฺจเย –

ยิรโต อาตฺตเมยฺยสฺส, เอถาทิสฺเสยฺยุมาทิสุ;

เอยฺยสทฺทสฺส โลโป จ, ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินาฯ

สรโลปาทิ, กยิรา, กยิรุํฯ กยิราสิ, กยิราถฯ กยิรามิ, กยิรามฯ อตฺตโนปเท กยิราถ ธีโร, กุพฺเพถ, กเรถ วา, ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา กุสฺส กฺรุ จ, กฺรุพฺเพถ, กฺรุพฺเพรํฯ กฺรุพฺเพโถ, กฺรุพฺเพยฺยาวฺโหฯ กฺรุพฺเพยฺยํ, กฺรุพฺเพยฺยามฺเหฯ กมฺเม กรีเยยฺย, กรีเยยฺยุํฯ

หิยฺยตฺตนิยํ ‘‘กรสฺส กา’’ติ โยควิภาเคน กา โหติ, สรโลปาทิฯ

อกา, อกรา, อกรูฯ อกโร, อกตฺถ, อกโรตฺถฯ อกํ, อกรํ, อกมฺห, อกรมฺหฯ อกตฺถฯ อกริํ, อกรมฺหเสฯ

‘‘วา’’ติ วตฺตเตฯ

[523] กรสฺส กาสตฺตมชฺชตนิมฺหิฯ

กร อิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺเสว กาสตฺตํ โหติ วา อชฺชตนิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ ปเรฯ ‘‘กาสตฺต’’มิติ ภาวนิทฺเทเสน อญฺญสฺมาปิ ธาตุโต สาคโมฯ อถ วา ยทา กรสฺส กา โหติ, สตฺตญฺจาคโม อชฺชตนิมฺหิ วาติ อตฺโถ, ตทา ‘‘สตฺตมชฺชตนิมฺหี’’ติ โยควิภาเคน อญฺญสฺมาปิ ธาตุโต สาคโมปิ สิชฺฌติ, ‘‘โยควิภาคโต อิฏฺฐปฺปสิทฺธี’’ติ เยภุยฺเยน ทีฆโตว โหติ, ‘‘กรสฺส กา’’ติ โยควิภาเคน กาภาโว จ หิยฺยตฺตนิยํ สิทฺโธ โหติฯ

อกาสิ, อกาสุํฯ อกาสิ, อกาสิตฺถฯ อกาสิํ, อกาสิมฺหฯ อกาสิตฺถฯ กาสตฺตาภาเว อกริ, กริ, อกริํสุ, กริํสุ, อกํสุ, อกรุํฯ อกริ, อกริตฺถฯ อกริํ, กริํ, อกริมฺห, กริมฺหฯ อกริตฺถฯ อกรียิตฺถ, อกรียิ วาฯ

‘‘วา, โลโป, ภวิสฺสนฺติมฺหิ สฺสสฺส จา’’ติ จ วตฺตเตฯ

[524] กรสฺส สปฺปจฺจยสฺส กาโหฯ

กรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สปฺปจฺจยสฺส กาหาเทโส โหติ วา ภวิสฺสนฺติมฺหิ, สฺสสฺส จ โลโป โหติฯ อธิกภูตสปฺปจฺจยคฺคหเณน วจมุจภุชาทิโต สฺสสฺส ขาเทโส, วส ฉิทิ ลภาทิโต ฉาเทโส จ โหติฯ

กาหติ, กาหนฺติฯ กาหสิ, กาหถฯ กาหามิ, กาหามฯ อิการาคเม กาหิติ, กาหินฺติ อิจฺจาทิฯ กาหาภาเว กริสฺสติ, กริสฺสนฺติฯ กริสฺสสิ, กริสฺสถฯ กริสฺสามิ, กริสฺสามฯ กริสฺสเต, กริสฺสนฺเตฯ กริสฺสเส, กริสฺสวฺเหฯ กริสฺสํ, กริสฺสามฺเหฯ กรียิสฺสติ, กรียิสฺสนฺติฯ อกริสฺสฯ อกรียิสฺสา อิจฺจาทิฯ

ยทา สํปุพฺโพ, ตทา ‘‘ปุรสมุปปรีหิ กโรติสฺส ข ขรา วา’’ติ โยควิภาเคน ตฺยาทิวิภตฺตีสุปิ สํปุพฺพกโรติสฺส ขราเทโสฯ

อภิสงฺขโรติ, อภิสงฺขโรนฺติฯ อภิสงฺขรียติ, อภิสงฺขรียนฺติฯ อภิสงฺขโรตุฯ อภิสงฺขเรยฺยฯ อภิสงฺขริ, ขาเทเส อภิสงฺขาสิ วาฯ อภิสงฺขริสฺสติฯ อภิสงฺขริสฺส อิจฺจาทิฯ

สก สตฺติมฺหิ, โอปจฺจโย, สกฺโกติ, สกฺโกนฺติฯ สกฺโกสิ, สกฺโกถฯ สกฺโกมิ, สกฺโกม อิจฺจาทิฯ

อป ปาปุณเน, ปปุพฺโพ, ปปฺโปติ, ปปฺโปนฺติฯ ปปฺโปสิ, ปปฺโปถฯ ปปฺโปมิ, ปปฺโปมฯ ปปฺโปตุ, ปปฺโปนฺตุ อิจฺจาทิฯ

ตนาทิคโณฯ

จุราทิคณ

ธุร เถยฺเย, ปุเร วิย ธาตฺวนฺตโลโป, วิภตฺตุปฺปตฺติฯ

‘‘ตถา กตฺตริ จา’’ติ อิโต ‘‘กตฺตรี’’ติ จ สีหวิโลกเนน ภาวกมฺมคฺคหณานิ จ วตฺตนฺเต, มณฺฑูกคติยา การิตคฺคหณญฺจฯ

[525] จุราทิโต เณณยาฯ

จุรอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต เณ ณยอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กตฺตริ, ภาเว จ กมฺมนิ, วิภตฺติปฺปจฺจเยสุฯ ‘‘การิตํ วิย ณานุพนฺโธ’’ติ เณ ณยานํ การิตพฺยปเทโสฯ

[526] การิตานํ โณ โลปํฯ

การิตปฺปจฺจยานํ ณกาโร โลปมาปชฺชเตฯ

[527] อสํโยคนฺตสฺส วุทฺธิ การิเตฯ

อสํโยคนฺตสฺส ธาตุสฺส การิเต ปเร วุทฺธิ โหตีติ อุการสฺโสกาโร วุทฺธิฯ

ธนํ โจเรติ, โจเรนฺติฯ โจเรสิ, โจเรถฯ โจเรมิ, โจเรมฯ ณยปฺปจฺจเย – โจรยติ, โจรยนฺติฯ โจรยสิ, โจรยถฯ โจรยามิ, โจรยามฯ โจรยเต, โจรยนฺเตฯ โจรยเส, โจรยวฺเหฯ โจรเย, โจรยามฺเหฯ

กมฺเม ยปฺปจฺจเย อีการาคโม, สรโลปาทิ จ, โจรียเต เทวทตฺเตน, โจรียติ, โจรียนฺติ อิจฺจาทิฯ