[280] เอต รหิมฺหิฯ

สพฺพสฺส อิมสทฺทสฺส เอตาเทโส โหติ รหิมฺหิ ปจฺจเย ปเรฯ อิมสฺมิํ กาเลติ เอตรหิฯ

[281] อ ธุนามฺหิ จฯ

สพฺพสฺเสว อิมสทฺทสฺส อกาโร โหติ ธุนาปจฺจเย ปเรฯ อธุนา, อิมสทฺทสฺส อิกาโรฯ อิมสฺมิํ กาเลติ อิทานิฯ

วิภตฺติปฺปจฺจยวิธานํ นิฏฺฐิตํฯ

โอปสคฺคิกปท

อถาลิงฺคสงฺขฺยาวิภตฺติเภทา อุปสคฺคนิปาตา วุจฺจนฺเตฯ

ป ปรา นิ นี อุ ทุ สํ วิ อว อนุ ปริ อธิ อภิ ปติ สุ อา อติ อปิ อป อุป อิติ ปีสติ อุปสคฺคาฯ

ตตฺถ ปสทฺโท ปการา’ทิกมฺม ปธานิ’สฺสริย’นฺโตภาววิโยค ตปฺปร ภุสตฺถ สมฺภวติตฺติ อนาวิล ปตฺถนาทีสุฯ ปอิติ อยมุปสคฺโค เอเตสุ ปการาทีสุ อตฺเถสุ วตฺตติ, ยถา – ปกาเร ปญฺญา, อาทิกมฺเม วิปฺปกตํ, ปธาเน ปณีตํ, ปธานํ ปธานตฺตํ, อิสฺสริเย ปภู อยํ เทสสฺส, อนฺโตภาเว ปกฺขิตฺตํ, วิโยเค ปวาสี, ตปฺปเร ปาจริโย, ภุสตฺเถ ปวุทฺธกาโย, สมฺภเว หิมวตา คงฺคา ปภวติ, ติตฺติยํ ปหูตมนฺนํ, อนาวิเล ปสนฺนมุทกํ, ปตฺถเน ปณิหิตํฯ

ปราอิติ ปริหานิ ปราชย คติวิกฺกมา’มสนาทีสุฯ ยถา – ปริหานิยํ ปราภโว, ปราชเย ปราชิโต, คติยํ ปรายนํฯ วิกฺกเม ปรกฺกมติ, อามสเน องฺคสฺส ปรามสนํฯ

นิอิติ นิสฺเสส นิคฺคต นีหรณ’นฺโตปเวสนา’ภาวนิเสธ นิกฺขนฺต ปาตุภาวา’วธารณ วิภชน อุปมู’ปธารณา’วสานเฉกาทีสุฯ นิสฺเสเส นิรุตฺติ, นิรวเสสํ เทติ, นิคฺคเต นิกฺกิเลโส, นิยฺยาติ, นีหรเณ นิทฺธารณํ, อนฺโตปเวสเน นิขาโต, อภาเว นิมฺมกฺขิกํ, นิเสเธ นิวาเรติ, นิกฺขนฺเต นิพฺพาโน, นิพฺพานํ, ปาตุภาเว นิมฺมิตํ, อวธารเณ นิจฺฉโย, วิภชเน นิทฺเทโส, อุปมายํ นิทสฺสนํ, อุปธารเณ นิสามนํ, อวสาเน นิฏฺฐิตํ, เฉเก นิปุโณฯ

นีอิติ นีหรณา’วรณาทีสุฯ นีหรเณ นีหรติ, อาวรเณ นีวรณํฯ

อุอิติ อุคฺคตุ’ทฺธกมฺม ปธาน วิโยค สมฺภว อตฺถลาภสตฺติ สรูปกถนาทีสุฯ อุคฺคเต อุคฺคจฺฉติ, อุทฺธกมฺเม อาสนา อุฏฺฐิโต, อุกฺเขโป, ปธาเน อุตฺตโม, โลกุตฺตโร, วิโยเค อุพฺพาสิโต, สมฺภเว อุพฺภูโต, อตฺถลาเภ อุปฺปนฺนํ ญาณํ, สตฺติยํ อุสฺสหติ คนฺตุํ, สรูปกถเน อุทฺทิสติ สุตฺตํฯ

ทุอิติ อโสภนา’ภาวกุจฺฉิตา’สมิทฺธิ กิจฺฉ วิรูปตาทีสุฯ อโสภเน ทุคฺคนฺโธ, อภาเว ทุพฺภิกฺขํ, กุจฺฉิเต ทุกฺกฏํ, อสมิทฺธิยํ ทุสฺสสฺสํ, กิจฺเฉ ทุกฺกรํ, วิรูปตายํ ทุพฺพณฺโณ, ทุมฺมุโขฯ

สํอิติ สโมธาน สมฺมาสม สมนฺตภาวสงฺคต สงฺเขปภุสตฺถ สหตฺถ อปฺปตฺถ ปภวา’ภิมุขภาว สงฺคห ปิธาน ปุนปฺปุนกรณ สมิทฺธาทีสุฯ

สโมธาเน สนฺธิ, สมฺมาสเมสุ สมาธิ , สมฺปยุตฺโต, สมนฺตภาเว สํกิณฺณา สมุลฺลปนา, สงฺคเต สงฺคโม, สงฺเขเป สมาโส, ภุสตฺเถ สารตฺโต, สหตฺเถ สํวาโส, อปฺปตฺเถ สมคฺโฆฯ ปภเว สมฺภโว, อภิมุขภาเว สมฺมุขํ, สงฺคเห สงฺคณฺหาติ, ปิธาเน สํวุตํ, ปุนปฺปุนกรเณ สนฺธาวติ, สมิทฺธิยํ สมฺปนฺโนฯ

วิอิติ วิเสส วิวิธ วิรุทฺธ วิคต วิโยค วิรูปตาทีสุฯ วิเสเส วิมุตฺติ วิสิฏฺโฐ, วิวิเธ วิมติ วิจิตฺรํ, วิรุทฺเธ วิวาโท, วิคเต วิมลํ, วิโยเค วิปฺปยุตฺโต, วิรูปตายํ วิรูโปฯ

อวอิติ อโธภาค วิโยค ปริภว ชานน สุทฺธิ นิจฺฉยเทส เถยฺยาทีสุฯ อโธภาเค อวกฺขิตฺตจกฺขุ, วิโยเค โอมุกฺกอุปาหโน อวโกกิลํ วนํ, ปริภเว อวชานนํ อวมญฺญติ, ชานเน อวคจฺฉติ, สุทฺธิยํ โวทานํ, นิจฺฉเย อวธารณํ, เทเส อวกาโส, เถยฺเย อวหาโรฯ

อนุอิติ อนุคตา’นุปจฺฉินฺน ปจฺฉตฺถ ภุสตฺถ สาทิสฺส หีนตติยตฺถ ลกฺขณิ’ตฺถมฺภูตกฺขาน ภาค วิจฺฉาทีสุฯ อนุคเต อนฺเวติ, อนุปจฺฉินฺเน อนุสโย, ปจฺฉาสทฺทตฺเถ อนุรถํ, ภุสตฺเถ อนุรตฺโต, สาทิสฺเส อนุรูปํฯ หีเน อนุสาริปุตฺตํ ปญฺญวนฺโต, ตติยตฺเถ นทิมนฺววสิตา เสนา, ลกฺขเณ รุกฺขํ อนุ วิชฺโชตเต วิชฺชุ, อิตฺถมฺภูตกฺขาเน สาธุ เทวทตฺโต มาตรํ อนุ, ภาเค ยเทตฺถ มํ อนุสิยา ตํ ทียตุ, วิจฺฉายํ รุกฺขํ รุกฺขํ อนุ วิชฺโชตเต จนฺโทฯ

ปริอิติ สมนฺตโตภาว ปริจฺเฉท วชฺชนา’ลิงฺคน นิวาสนปูชาโภชนา’วชานน โทสกฺขาน ลกฺขณาทีสุฯ

สมนฺตโตภาเว ปริวุโต, ปริจฺเฉเท ปริญฺเญยฺยํ, วชฺชเน ปริหรติ , อาลิงฺคเน ปริสฺสชติ, นิวาสเน วตฺถํ ปริธสฺสติ, ปูชายํ ปาริจริยา, โภชเน ภิกฺขุํ ปริวิสติฯ อวชานเน ปริภวติ, โทสกฺขาเน ปริภาสติ, ลกฺขณาทีสุ รุกฺขํ ปริ วิชฺโชตเต วิชฺชุอิจฺจาทิฯ

อธิอิติ อธิกิ’สฺส’รูปริภาวา’ธิภวนชฺฌายนา’ธิฏฺฐานนิจฺฉยปาปุณนาทีสุฯ อธิเก อธิสีลํ, อิสฺสเร อธิปติ, อธิ พฺรหฺมทตฺเต ปญฺจาลา, อุปริภาเว อธิโรหติ, ปถวิํ อธิเสสฺสติ, อธิภวเน อธิภวติ, อชฺฌายเน พฺยากรณมธีเต, อธิฏฺฐาเน ภูมิกมฺปาทิํ อธิฏฺฐาติ, นิจฺฉเย อธิโมกฺโข, ปาปุณเน โภคกฺขนฺธํ อธิคจฺฉติฯ

อภิอิติ อภิมุขภาว วิสิฏฺฐา’ธิ กุ’ทฺธกมฺม กุล สารุปฺปวนฺทน ลกฺขณิ’ตฺถมฺภูตกฺขาน วิจฺฉาทีสุฯ อภิมุขภาเว อภิมุโข อภิกฺกมติ, วิสิฏฺเฐ อภิธมฺโม, อธิเก อภิวสฺสติ, อุทฺธกมฺเม อภิรุหติ, กุเล อภิชาโต, สารุปฺเป อภิรูโป, วนฺทเน อภิวาเทติ, ลกฺขณาทีสุ ปุริมสมํฯ

ปติอิติ ปติคต ปฏิโลมปตินิธิ ปติทาน นิเสธนิวตฺตน สาทิสฺส ปติกรณา’ทาน ปติโพธ ปฏิจฺจ ลกฺขณิ’ตฺถมฺภูตกฺขาน ภาควิจฺฉาทีสุฯ ปติคเต ปจฺจกฺขํ, ปฏิโลเม ปติโสตํ, ปตินิธิมฺหิ อาจริยโต ปติ สิสฺโส, ปติทาเน เตลตฺถิกสฺส ฆตํ ปติ ททาติ, นิเสเธ ปฏิเสธนํ, นิวตฺตเน ปฏิกฺกมติ, สาทิสฺเส ปติรูปกํ, ปติกรเณ ปติกาโร, อาทาเน ปติคฺคณฺหาติ, ปติโพเธ ปฏิเวโธ, ปฏิจฺเจ ปจฺจโย, ลกฺขณาทีสุ ปุริมสมํฯ

สุอิติ โสภน สุฏฺฐุสมฺมา สมิทฺธิ สุขตฺถาทีสุฯ โสภเน สุคนฺโธ, สุฏฺฐุสมฺมาทตฺเถสุ สุฏฺฐุ คโต สุคโต, สมฺมา คโตติปิ สุคโต, สมิทฺธิยํ สุภิกฺขํ, สุขตฺเถ สุกโรฯ

อาอิติ อภิมุขภาวุ’ทฺธกมฺม มริยาทา’ภิวิธิ ปตฺติ’จฺฉาปริสฺสชน อาทิกมฺมคฺคหณ นิวาส สมีป’วฺหานาทีสุฯ อภิมุขภาเว อาคจฺฉติ, อุทฺธกมฺเม อาโรหติ, มริยาทายํ อาปพฺพตา เขตฺตํ, อภิวิธิมฺหิ อากุมารํ ยโส กจฺจายนสฺส, ปตฺติยํ อาปตฺติมาปนฺโน, อิจฺฉายํ อากงฺขา, ปริสฺสชเน อาลิงฺคนํ, อาทิกมฺเม อารมฺโภ, คหเณ อาทียติ อาลมฺพติ, นิวาเส อาวสโถ, สมีเป อาสนฺนํ, อวฺหาเน อามนฺเตสิฯ

อติอิติ อภิกฺกมนา’ติกฺกนฺตา’ติสย ภุสตฺถาทีสุฯ อติกฺกมเน อติโรจติ อมฺเหหิ, อตีโต, อติกฺกนฺเต อจฺจนฺตํ, อติสเย อติกุสโล, ภุสตฺเถ อติกฺโกโธ อติวุทฺธิฯ

อปิอิติ สมฺภาวนา’เปกฺขา สมุจฺจย ครห ปญฺหาทีสุฯ สมฺภาวนายํ อปิ ทิพฺเพสุ กาเมสุ, เมรุมฺปิ วินิวิชฺฌิตฺวา คจฺเฉยฺย, อเปกฺขายํ อยมฺปิ ธมฺโม อนิยโต, สมุจฺจเย อิติปิ อรหํ, อนฺตมฺปิ อนฺตคุณมฺปิ อาทาย, ครเห อปิ อมฺหากํ ปณฺฑิตก, ปญฺเห อปิ ภนฺเต ภิกฺขํ ลภิตฺถฯ

อปอิติ อปคต ครห วชฺชน ปูชา ปทุสฺสนาทีสุฯ อปคเต อปมาโน อเปโต, ครเห อปคพฺโภ, วชฺชเน อปสาลาย อายนฺติ วาณิชา, ปูชายํ วุทฺธาปจายี, ปทุสฺสเน อปรชฺฌติฯ

อุปอิติ อุปคมน สมีปู’ปปตฺติ สาทิสฺสา’ธิกู’ปริภาวา’นสน โทสกฺขาน สญฺญา ปุพฺพกมฺม ปูชา คยฺหาการ ภุสตฺถาทีสุฯ

อุปคมเน นิสินฺนํ วา อุปนิสีเทยฺย, สมีเป อุปนครํ, อุปปตฺติยํ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ, อถ วา อุปปตฺติ ยุตฺติ, ยถา – อุปปตฺติโต อิกฺขตีติ อุเปกฺขา, สาทิสฺเส อุปมานํ อุปมา, อธิเก อุป ขาริยํ โทโณ, อุปริภาเว อุปสมฺปนฺโน, อนสเน อุปวาโส, โทสกฺขาเน ปรํ อุปปทติ, สญฺญายํ อุปธา อุปสคฺโค, ปุพฺพกมฺเม อุปกฺกโม อุปกาโร, ปูชายํ พุทฺธุปฏฺฐาโก, มาตุปฏฺฐานํ, คยฺหากาเร โสเจยฺยปจฺจุปฏฺฐานํ, ภุสตฺเถ อุปาทานํ, อุปายาโส, อุปนิสฺสโยติฯ อิติ อเนกตฺถา หิ อุปสคฺคาฯ

วุตฺตญฺจ –

‘‘อุปสคฺค นิปาตา จ, ปจฺจยา จ อิเม ตโย;

เนเกเนกตฺถวิสยา, อิติ เนรุตฺติกาพฺรวุ’’นฺติฯ

ตตฺถ อุปสคฺคานํ นามาขฺยาตวิเสสกตฺตา ลิงฺคสญฺญายํ อนิยเมน สฺยาทิมฺหิ สมฺปตฺเต เตสํ สงฺขฺยากมฺมาทิเภทาภาวา เตหิ ปฐเมกวจนเมว ภวติฯ

‘‘โลป’’นฺติ วตฺตมาเน

[282] สพฺพาสมาวุโสปสคฺคนิปาตาทีหิ จฯ

อาวุโสสทฺทโต, อุปสคฺคนิปาเตหิ จ สพฺพาสํ ปราสํ วิภตฺตีนํ โลโป โหติฯ อาทิสทฺเทน กฺวจิ สุตฺตปทาทีหิ จฯ เอตฺถ จ อาวุโสติมสฺส วิสุํ คหณํ สสงฺขฺยตฺตทีปนตฺถนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

อุเปจฺจตฺถํ สชฺชนฺตีติ, อุปสคฺคา หิ ปาทโย;

จาที ปทาทิมชฺฌนฺเต, นิปาตา นิปตนฺติติฯ

ปหรณํ ปหาโร, เอวํ ปราภโว, นิวาโส, นีหาโร, อุหาโร, ทุหาโร, สํหาโร, วิหาโร, อวหาโร, อนุหาโร, ปริหาโร, อธิหาโร, อภิหาโร, ปติหาโร, สุหาโร, อาหาโร, อติหาโร, อปิหาโร, อปหาโร , อุปหาโรฯ ปหรติ, ปราภวติ, นิวสติ, นีหรติ, อุทฺธรติ อิจฺจาทิ โยเชตพฺพํฯ

ธาตฺวตฺถํ พาธเต โกจิ, โกจิ ตมนุวตฺตเต;

ตเมวญฺโญ วิเสเสติ, อุปสคฺคคตี ติธาฯ

โอปสคฺคิกปทํ นิฏฺฐิตํฯ

เนปาติกปท

สมุจฺจยวิกปฺปนปฏิเสธปูรณาทิอตฺถํ อสตฺววาจกํ เนปาติกํ ปทํฯ

ตตฺร จอิติ สมุจฺจยา’นฺวาจเย’ตรีตรโยคสมาหารา’วธารณาทีสุฯ

วาอิติ วิกปฺปนู’ปมาน สมุจฺจย ววตฺถิตวิภาสาสุฯ

น โน มา อ อลํ หลํ อิจฺเจเต ปฏิเสธนตฺเถฯ

อลํ ปริยตฺติ ภูสเนสุ จฯ

ปูรณตฺถํ ทุวิธํ อตฺถปูรณํ ปทปูรณญฺจฯ

ตตฺถ อถ ขลุ วต วถ อโถ อสฺสุ ยคฺเฆ หิ จรหิ นํ ตํ วา จ ตุว โว ปน หเว กีว ห ตโต ยถา สุทํ โข เว หํ เอนํ เสยฺยถิทํ อิจฺเจวมาทีนิ ปทปูรณานิฯ

ตตฺถ – อถอิติ ปญฺหา’นนฺตริยา’ธิการาทีสุ จฯ

ขลุอิติ ปฏิเสธา’วธารณ ปสิทฺธีสุ จฯ

วตอิติ เอกํส เขทา’นุกมฺปสงฺกปฺเปสุ จฯ

อโถอิติ อนฺวาเทเส จฯ