ทการนฺตธาตุ

ทา ทาเนฯ อาปุพฺโพ คหเณฯ สทฺโธ ทานํ ททาติ เทติ, สีลํ อาททาติ อาเทติฯ อิมานิ สุทฺธกตฺตุปทานิ ตทฺทีปกตฺตาฯ สทฺโธ อสฺสทฺธํ ทานํ ทาเปติ, สีลํ อาทเปติ, สมาทเปติฯ เย ธมฺมเมวาทปยนฺติ สนฺโตฯ อิมานิ การิตปทานิ เหตุกตฺตุปทานีติ จ วุจฺจนฺติ ตทฺทีปกตฺตาฯ สทฺเธน ทานํ ทียติ, สีลํ อาทียติ, สมาทียติ, อิมานิ กมฺมปทานิ ตทฺทีปกตฺตาฯ อยญฺจ ทา ทาเนติ ธาตุ สาสนานุรูปสุติวเสน ทิวาทิคณํ ปตฺวา สุปนกฺริยํ วทนฺโต ‘‘ทายติ นิทฺทายติ นิทฺทา’’ติ สนามปทานิ สุทฺธกตฺตุปทานิ ชนยติฯ ทานมวขณฺฑนญฺจ วทนฺโต ‘‘ทิยติ ทานํ ทาตฺต’’นฺติ สนามปทานิ สุทฺธกตฺตุปทานิ ชนยติฯ สุทฺธิํวทนฺโต ‘‘ทายติ เวทายติ โวทาน’’นฺติ สนามปทานิ สุทฺธกตฺตุปทานิ ชนยติ, อิมสฺมิํ ปน ภูวาทิคเณ ทานํ วทนฺโต อาปุพฺพวเสน คหณญฺจ วทนฺโต ‘‘ททาติ เทติ อาททาติ อาเทติ ทานํ อาทาน’’นฺติ สนามปทานิ สุทฺธกตฺตุปทานิ ชนยติฯ ตถา กุจฺฉิตคมนํ วทนฺโต ‘‘ทาติ สุทฺทาติ สุทฺโท สุทฺที’’ติ สนามปทานิ สุทฺธกตฺตุปทานิ ชนยตีติ อยํ วิเสโส ทฏฺฐพฺโพฯ ยถา เจตฺถ, เอวมญฺญตฺราปิ ยถาสมฺภวํ วิเสโส อุปปริกฺขิตพฺโพ นยญฺญูหิฯ

อิทานิสฺส นามปทานิ ตุมนฺตาทีนิ พฺรูมฯ ‘‘ทานํ, เทยฺยํ, ทาตพฺพํ, พฺรหฺมเทยฺยํ, ทินฺนํ, ทายโก, ทายิกา, ทกฺขิณา’’ อิจฺจาทีนิ, ‘‘ทาตุํ, ปทาตุํ, ทาตเว, ปทาตเว, ทตฺวา, ทตฺวาน, ททาตุน, ททิตฺวา, ททิตฺวาน, ททิย, ทชฺชา, ททิยาน, อาทาตุํ, อาทาย, อาทิย’’ อิจฺจาทีนิ จ โยเชตพฺพานิฯ

ตตฺถ ทานนฺติ ทาตพฺพํ, ททนฺติ เอเตนาติ อตฺเถ น เทยฺยธมฺโม ทานเจตนา จ วุจฺจติฯ กสฺมา ปน ตตฺถ ทินฺนสทฺโทเยว กถิยติ, น ทตฺตสทฺโทติ? อกถเน การณมตฺถิฯ ‘‘ทานํ ทินฺน’’นฺติอาทีสุ หิ ทินฺนสทฺทฏฺฐาเน ทตฺตสทฺโท น ทิสฺสติ, ตสฺมา น กถิยติฯ

คุณภูโต ทตฺตสทฺโท, น ทิฏฺโฐ ชินภาสิเต;

‘‘มนสา ทานํ มยา ทินฺนํ’’, อิติ ทินฺนปทํ วิยฯ

‘‘เทวทตฺโต ยญฺญทตฺโต, ทตฺโต’’ อิติ จ อาทิโก;

ปณฺณตฺติวจเน ทิฏฺโฐ, สมาสพฺยาสโต ปนฯ

ตสฺมา ‘‘เทวทตฺโต’’ติอาทีสุ ‘‘เทเวน ทินฺโน’’ติ สมาสํ กตฺวา ปณฺณตฺติวจนตฺตา ทินฺนสทฺทสฺส ทตฺตาเทโส กาตพฺโพ สาสนานุรูเปนฯ อุปริ หิ ‘‘ทินฺนสฺส ทตฺโต กฺวจิ ปณฺณตฺติย’’นฺติ ลกฺขณํ ปสฺสิสฺสถฯ อยเมว หิ สาสเน นีติ อวิลงฺฆนียาฯ อิทํ ปเนตฺถ ววตฺถานํ –

สกฺกเฏ ทตฺตสทฺโทว, ทินฺนสทฺโท น ทิสฺสติ;

พฺยาสมฺหิ ทินฺนสทฺโทว, ทตฺตสทฺโท น ปาฬิยํฯ