จการนฺตธาตุ

อิทานิ จวคฺคนฺตธาตุรูปานิ วุจฺจนฺเต –

สุจ โสเกฯ โสจติฯ โสโก, โสจนา, โสจํ, โสจนฺโต, โสจนฺตี, โสจนฺตํ กุลํ, โสจิตฺวาฯ

กุจ สทฺเท ตาเรฯ ตารสทฺโท อจฺจุจฺจสทฺโทฯ โกจติฯ อุจฺจสทฺทํ กโรตีติ อตฺโถฯ

กุญฺจ โกฏิลฺล’ปฺปีภาเวสุฯ กุญฺจติฯ กุญฺจิกา, กุญฺจิตเกโสฯ กุญฺจิตฺวาฯ

ลุญฺจ อปนยเนฯ ลุญฺจติฯ ลุญฺจโก, ลุญฺจิตุํ, ลุญฺจิตฺวาฯ

อญฺจุ คติปูชนาสุฯ มคฺคํ อญฺจติฯ พุทฺธํ อญฺจติฯ อุทฺธํ อนุคฺคนฺตฺวา ติริยํ อญฺจิโตติ ติรจฺฉาโนฯ กฏุกญฺจุกตาฯ

วญฺจุ จญฺจุ ตญฺจุ คติยํฯ วญฺจติฯ จญฺจติฯ ตญฺจติฯ มญฺจติฯ สนฺติ ปาทา อวญฺจนาฯ อวญฺจนาติ วญฺจิตุํ คนฺตุํ อสมตฺถาฯ

คุจุ คเณจุ เถยฺยกรเณฯ เถนนํ เถยฺยํ, โจริกาฯ ตสฺส กฺริยา เถยฺยกรณํฯ โคจติฯ คเณจติฯ

อจฺจ ปูชายํ อจฺจติฯ พฺรหฺมาสุรสุรจฺจิโตฯ

ตจฺจ หิํสายํฯ ตจฺจติฯ

จจฺจ ชจฺจ ปริภาสนวชฺชเนสุฯ จจฺจติฯ ชจฺจติฯ

กุจ สํปจฺจนโกฏิลฺลปฏิกฺกมวิเลขเนสุฯ กุจติ, สงฺกุจติฯ สงฺโกโจฯ

ตจ สํวรเณฯ สํวรณํ รกฺขณํฯ ตจติฯ ตโจฯ

ทิจ ถุติยํฯ ทิจติฯ

กุจ สงฺโกจเนฯ โกจติ, สงฺโกจติฯ สงฺโกโจฯ

พฺยาจ พฺยาชิกรเณฯ พฺยาชิกรณํ พฺยาชิกฺริยาฯ พฺยาจติฯ

วจ วิยตฺติยํ วาจายํฯ วิยตฺตสฺส เอสา วิยตฺติ, ติสฺสํ วิยตฺติยํ วาจายํ, วิยตฺตายํ วาจายนฺติ อธิปฺปาโยฯ วิยตฺตสฺส หิ วทโต ปุคฺคลสฺส วเสน วาจา วิยตฺตา นาม วุจฺจติฯ ยถา ปน กุจฺฉิสทฺทติรจฺฉานคตาทิสทฺโท ‘‘อพฺยตฺตสทฺโท’’ติ วุจฺจติ, น เอวํ วจนสงฺขาโต สทฺโท ‘‘อพฺยตฺตสทฺโท’’ติ วุจฺจติ วิญฺญาตตฺถตฺตาฯ ‘‘วตฺติ, วจติ, วจนฺติฯ วจสิ’’ อิจฺจาทีนิ สุทฺธกตฺตุปทานิฯ ‘‘วาเจติ, วาเจนฺติ’’ อิจฺจาทีนิ เหตุกตฺตุปทานิฯ ‘‘อตฺถาภิสมยา ธีโร, ปณฺฑิโตติ ปวุจฺจติฯ วุจฺจนฺติฯ สนฺโต สปฺปุริสา โลเก, เทวธมฺมาติ วุจฺจเร’’ อิจฺจาทีนิ กมฺมปทานิฯ ครู ปน วการสฺส อุการาเทสวเสน ‘‘อุตฺตํ อุจฺจเต อุจฺจนฺเต’’ติอาทีนิ อิจฺฉนฺติ, ตานิ สาสเน อปฺปสิทฺธานิ, สกฺกฏภาสานุโลมานิฯ สาสนสฺมิญฺหิ รการาคมวิสเย นิปุพฺพสฺเสว วจสฺส วสฺส อุการาเทโส สิทฺโธ ‘‘นิรุตฺติ, นิรุตฺตํ, เนรุตฺต’’นฺติฯ วจนํ, วาจา, วโจ, วจี, วุตฺตํ, ปวุตฺตํ, วุจฺจมานํ, อธิวจนํ, วตฺตพฺพํ, วจนียํ, อิมานิ นามิกปทานิฯ วตฺตุํ, วตฺตเว, วตฺวา, วตฺวาน, อิมานิ ตุมนฺตาทีนิ ‘‘ปรสฺสภาสา’’ติ สทฺทสตฺถวิทู วทนฺติฯ

ตตฺถ วตฺตีติ วทติฯ อาขฺยาตปทญฺเหตํฯ อตฺถสํวณฺณเกหิปิ ‘‘วตฺติ เอตายาติ วาจา’’ติ นิพฺพจนมุทาหฏํฯ สทฺทสตฺเถ จ ตาทิสํ อาขฺยาตปทํ ทิฏฺฐํฯ เอตฺถ ปเนเก วทนฺติ ‘‘วจติ, วจนฺตีติอาทีนิ กฺริยาปทรูปานิ พุทฺธวจเน อฏฺฐกถาฏีกาสุ สตฺเถสุ จ อนาคตตฺตา ฉฑฺเฑตพฺพานี’’ติฯ

ตนฺน, ยสฺมา สาสเน ‘‘อวจ, อวจิํสู’’ติ สุทฺธกตฺตุปทานิ จ ‘‘วาเจติ, วาเจนฺตี’’ติอาทีนิ เหตุกตฺตุปทานิ จ ทิสฺสนฺติ, ตสฺมา พุทฺธวจนาทีสุ อนาคตานิปิ ‘‘วจติ, วจนฺตี’’ติอาทีนิ รูปานิ คเหตพฺพานิฯ วเจยฺย, วุจฺจตุ, วุจฺเจยฺยฯ เสสํ สพฺพํ สพฺพตฺถ วิตฺถารโต คเหตพฺพํฯ

ปโรกฺขารูปานิ วทาม – วจ, วจุฯ วเจ, วจิตฺถฯ วจํ, วจิมฺหฯ วจิตฺถ, วจิเรฯ วจิตฺโถ, วจิวฺโหฯ วจิํ, วจิมฺเหฯ

หิยฺยตฺตนีรูปานิ วทาม – อวจา, อวจูฯ อวโจ, อวจุตฺถฯ อโวจํ, อวจุมฺหฯ อวจุตฺถ, อวจุตฺถุํฯ อวจเส, อวจุวฺหํฯ อวจิํ, อวจมฺหเสฯ

อชฺชตนีรูปานิ วทาม – อวจิ, อโวจุํ, อวจิํสุฯ อโวโจ, อโวจุตฺถฯ อโวจิํ, อโวจุมฺหฯ อโวจา, อโวจุฯ อวจเส, อโวจิวํฯ อโวจํ, อโวจิมฺเหฯ

ภวิสฺสนฺตีรูปานิ วทาม – วกฺขติ, วกฺขนฺติฯ วกฺขสิ, วกฺขถฯ วกฺขามิ, วกฺขามฯ วกฺขเต, วกฺขนฺเตฯ วกฺขเส, วกฺขวฺเหฯ วกฺขสฺสํ วกฺขมฺเหฯ

อิเมสํ ปน ปทานํ ‘‘กเถสฺสติ, กเถสฺสนฺตี’’ติอาทินา อตฺโถ วตฺตพฺโพฯ วกฺข โรเสติ ธาตุสฺส จ ‘‘วกฺขติ, วกฺขนฺติฯ วกฺขสี’’ติอาทีนิ วตฺวา อวสาเน อุตฺตมปุริเสกวจนฏฺฐาเน ‘‘วกฺเขมี’’ติ วตฺตพฺพํฯ อตฺโถ ปนิเมสํ ‘‘โรสติ, โรสนฺตี’’ติอาทินา วตฺตพฺโพฯ อยํ วจวกฺขธาตูนํ ภวิสฺสนฺตีวตฺตมานาวเสน รูปสํสนฺทนานโยฯ อปรานิปิ วจธาตุสฺส ภวิสฺสนฺตี สหิตานิ รูปานิ ภวนฺติ – วกฺขิสฺสติ, วกฺขิสฺสนฺติฯ วกฺขิสฺสสิ, วกฺขิสฺสถฯ วกฺขิสฺสามิ, วกฺขิสฺสามฯ วกฺขิสฺสเต, วกฺขิสฺสนฺเตฯ วกฺขิสฺสเส, วกฺขิสฺสวฺเหฯ วกฺขิสฺสํ, วกฺขิสฺสามฺเหฯ

อตฺรายํ ปาฬิ –

‘‘อภีตกปฺเป จริตํ, ฐปยิตฺวา ภวาภเว;

อิมมฺหิ กปฺเป จริตํ, ปวกฺขิสฺสํ สุโณหิ เม’’ติฯ

คทฺรตปญฺเหปิ ‘‘ราชา ตุมฺเหหิ สทฺธิํ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา คหปติ ปติรูปํ อาสนํ ญตฺวา นิสีทถาติ วกฺขิสฺสตี’’ติ เอวมาทิอฏฺฐกถาปาโฐ ทิสฺสติ, ตสฺมาเยว เอทิสี ปทมาลา รจิตาฯ วกฺข โรเสติ ธาตุสฺสปิ ภวิสฺสนฺตีสหิตานิ รูปานิ ‘‘วกฺขิสฺสติ, วกฺขิสฺสนฺตี’’ติอาทีนิ ภวนฺติฯ อตฺโถ ปนิเมสํ ‘‘โรสิสฺสติ, โรสิสฺสนฺตี’’ติอาทินา วตฺตพฺโพฯ อยํ วจวกฺขธาตูนํ ภวิสฺสนฺตีวเสเนว รูปสํสนฺทนานโยฯ

อวจิสฺสา, วจิสฺสา, อวจิสฺสํสุ, วจิสฺสํสุฯ เสสํ สพฺพํ เนยฺยํฯ อิธ ปน วุตฺตสทฺทสฺส อตฺถุทฺธารํ วตฺตพฺพมฺปิ อวตฺวา อุปริเยว กเถสฺสาม อิโต อติวิย วตฺตพฺพฏฺฐานตฺตาฯ

จุ จวเนฯ จวติฯ การิเต ‘‘จาเวตี’’ติ รูปํฯ เทวกายา จุโตฯ จุตํ ปทุมํฯ จวิตุํ, จวิตฺวาฯ

โลจ ทสฺสเนฯ โลจติฯ โลจนํฯ

เสจ เสจเนฯ เสจติฯ

สจ วิยตฺติยํ วาจายํฯ สจติฯ

กจ พนฺธเนฯ กจติฯ

มจ มุจิ กกฺกเนฯ กกฺกนํ สรีเร อุพฺพฏฺฏนํฯ มจติฯ มุญฺจติฯ มจิ ธารณุจฺฉายปูชเนสุฯ ธารณํ อุจฺฉาโย ปูชนนฺติ ตโย อตฺถาฯ ตตฺถ อุจฺฉาโย มลหรณํฯ มญฺจติฯ มญฺโจ, มญฺจนํฯ มญฺจติ ปุคฺคลํ ธาเรตีติ มญฺโจฯ

ปจ พฺยตฺติกรเณฯ ปจติฯ ปาโก, ปริปาโก, วิปาโก, ปกฺกํ ผลํฯ

ถุจ ปสาเทฯ โถจติฯ

วจ วจิ ทิตฺติยํฯ วจติฯ วญฺจติฯ

รุจ ทิตฺติยํ โรจเน จฯ ทิตฺติ โสภาฯ โรจนํ รุจิฯ โรจติฯ เวโรจโนฯ สมณสฺส โรจเต สจฺจํฯ ตสฺส เต สคฺคกามสฺส, เอกตฺตมุปโรจิตํฯ อยญฺจ ทิวาทิคเณ รุจิอตฺถํ คเหตฺวา ‘‘รุจฺจตี’’ติ รูปํ ชเนติฯ เตน ‘‘คมนํ มยฺห รุจฺจตี’’ติ ปาฬิ ทิสฺสติฯ จุราทิคเณ ปน รุจิอตฺถํ คเหตฺวา ‘‘โรเจติ โรจยตี’’ติ รูปานิ ชเนติฯ เตน ‘‘กิํ นุ ชาติํ น โรเจสี’’ติอาทิกา ปาฬิโย ทิสฺสนฺติฯ เตคณิโกยํ ธาตุฯ

ปจ สํปาเกฯ ปจติ, ปจนฺติฯ สทฺทสตฺถวิทู ปน ‘‘อตฺตโนภาสา’’ติ วทนฺติฯ

อญฺจ พฺยยคติยํฯ พฺยยคติ วินาสคติฯ อญฺจติฯ

ยาจ ยาจนายํฯ พฺราหฺมโณ นาคํ มณิํ ยาจติฯ นาโค มณิํ ยาจิโต พฺราหฺมเณนฯ เต ตํ อสฺเส อยาจิสุํฯ โส ตํ รถมยาจถฯ เทวทตฺตํ อายาจติฯ เอวํ สุทฺธกตฺตริ รูปานิ ภวนฺติฯ พฺราหฺมโณ พฺราหฺมเณน นาคํ มณิํ ยาเจติ, ยาจยติ, ยาจาเปติ, ยาจาปยติฯ เอวํ เหตุกตฺตริฯ ราชา พฺราหฺมเณน ธนํ ยาจิยติ, ยาจยิยติ, ยาจาปิยติ, ยาจาปยิยติฯ เอวํ กมฺมนิฯ ยาจํ, ยาจนฺโต, ยาจนฺตี, ยาจนฺตํ กุลํฯ ยาจมาโน, ยาจมานา, ยาจมานํ กุลํฯ ยาจโก, ยาจนา, ยาจิตพฺพํ, ยาจิตุํ, ยาจิตฺวาน, ยาจิตุน, ยาจิย, ยาจิยานฯ เอวํ นามิกปทานิ ตุมนฺตาทีนิ จ ภวนฺติฯ

ปจ ปาเกฯ โอทนํ ปจติฯ ‘‘อุภยโตภาสา’’ติ สทฺทสตฺถวิทู วทนฺติฯ

ยถา ปน สาสเน ‘‘ปณฺฑิโตติ ปวุจฺจตี’’ติ วจธาตุสฺส กมฺมนิ รูปํ ปสิทฺธํ, น ตถา ปจธาตุสฺสฯ เอวํ สนฺเตปิ ครู ‘‘ตยา ปจฺจเต โอทโน’’ติ ตสฺส กมฺมนิ รูปํ วทนฺติฯ สาสเน ปน อวิเสสโต ‘‘ปจฺจเต’’ติ วา ‘‘ปจฺจตี’’ติ วา วุตฺตสฺสปิ ปทสฺส อกมฺมโกเยว ทิวาทิคณิโก ปโยโค อิจฺฉิตพฺโพ ‘‘เทวทตฺโต นิรเย ปจฺจติฯ ยาว ปาปํ น ปจฺจตี’’ติอาทิทสฺสนโตฯ เกเจตฺถ วเทยฺยุํ ‘‘สยเมว ปียเต ปานียนฺติอาทิ วิย ภูวาทิคณปกฺขิโก กมฺมกตฺตุปฺปโยโค เอส, ตสฺมา ‘สยเมวา’ติ ปทํ อชฺฌาหริตฺวา ‘สยเมว เทวทตฺโต ปจฺจตี’ติอาทินา อตฺโถ วตฺตพฺโพ’’ติ ตนฺน, ‘‘สยเมว ปียเต ปานีย’’นฺติ เอตฺถ หิ ปานียํ มนุสฺสา ปิวนฺติ, น ปานียํ ปานียํ ปิวติฯ มนุสฺเสเหว ตํ ปียเต, น สยํฯ เอวํ ปรสฺส ปานกฺริยํ ปฏิจฺจ กมฺมภูตมฺปิ ตํ สุกรปานกฺริยาวเสน สุกรตฺตา อตฺตนาว สิชฺฌนฺตํ วิย โหตีติ ‘‘สยเมว ปียเต ปานีย’’นฺติ รูฬฺหิยา ปโยโค กโตฯ

‘‘สยเมว กโฏ กริยเต’’ติ เอตฺถาปิ กฏํ มนุสฺสา กโรนฺติ, น กฏํ กโฏ กโรติฯ มนุสฺเสเหว กโฏ กริยเต, น สยํฯ เอวํ ปรสฺส กรณกฺริยํ ปฏิจฺจ กมฺมภูโตปิ โส สุกรณ กฺริยาวเสน สุกรตฺตา อตฺตนาว สิชฺฌนฺโต วิย โหตีติ ‘‘สยเมว กโฏ กริยเต’’ติ รูฬฺหิยา ปโยโค กโตฯ

เอตฺถ ยถา สยํสทฺโท ปานียํ ปานีเยเนว ปียเต, น อมฺเหหิฯ กโฏ กเฏเนว กริยเต, น อมฺเหหีติ สกมฺมกวิสยตฺตา ปโยคานํ อญฺญสฺส กฺริยาปฏิเสธนสงฺขาตํ อตฺถวิเสสํ วทติ, น ตถา ‘‘เทวทตฺโต นิรเย ปจฺจติ, กมฺมํ ปจฺจตี’’ติอาทีสุ ตุมฺเหหิ อชฺฌาหริโต สยํสทฺโท อตฺถวิเสสํ วทติ อกมฺมกวิสยตฺตา เอเตสํ ปโยคานํฯ

เอวํ ‘‘เทวทตฺโต’’ติอาทิกสฺส ปจฺจตฺตวจนสฺส อกมฺมกกตฺตุวาจกตฺตา กมฺมรหิตสุทฺธกตฺตุวาจกตฺตา จ ‘‘ปจฺจตี’’ติ อิทํ ทิวาทิคณิกรูปนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ปจธาตุ สทฺทสตฺเถ ทิวาทิคณ วุตฺโต นตฺถีติ เจ? นตฺถิ วา อตฺถิ วา, กิเมตฺถ สทฺทสตฺถํ กริสฺสติ, ปาฬิ เอว ปมาณํ, ตสฺมา มยํ โลกโวหารกุสลสฺส ภควโต ปาฬินยญฺเญว คเหตฺวา อิมํ ปจธาตุํ ทิวาทิคเณปิ ปกฺขิปิสฺสามฯ ตถา หิ ธมฺมปาลาจริย อนุรุทฺธาจริยาทีหิ อภิสงฺขตา ทิวาทิคณิกปฺปโยคา ทิสฺสนฺติ –-

ญาณยุตฺตวรํ ตตฺถ, ทตฺวา สนฺธิํ ติเหตุกํ;

ปจฺฉา ปจฺจติ ปากานํ, ปวตฺเต อฏฺฐเก ทุเวฯ

อสงฺขารํ สสงฺขาร-วิปากานิ จ ปจฺจติ

อิจฺเจวมาทโยฯ เอตฺถ ปน เตสํ อิทเมว ปาฬิยา น สเมติฯ เย จุราทิคณมฺหิ สกมฺมกภาเวน ภูวาทิคเณ จ อกมฺมกภาเวน ปวตฺตสฺส ภูธาตุสฺเสว ภูวาทิคเณ ปวตฺตสฺส สกมกสฺสปิ สโต ทิวาทิคณํ ปตฺวา อกมฺมกภูตสฺส ปจธาตุสฺส สกมฺมกตฺตมิจฺฉนฺติฯ เอตญฺหิ สาฏฺฐกเถ เตปิฏเก พุทฺธวจเน กุโต ลพฺภา, ตสฺมา ภควโต ปาวจเน โสตูนํ สํสยสมุคฺฆาฏตฺถํ เอตฺถ อิมํ นีติํ ปฏฺฐเปม –

วินาปิ อุปสคฺเคน, คณนานตฺตโยคโต;

สกมฺมากมฺมกา โหนฺติ, ธาตู ปจภิทาทโยฯ

ปุริโส โอทนํ ปจติฯ ส ภูตปจนิํ ปจิฯ โอทโน ปจฺจติฯ กมฺมํ ปจฺจติฯ วีหิสีสํ ปจฺจติฯ รุกฺขผลานิ ปจฺจนฺติฯ นาโค ปาการํ ภินฺทติฯ ตฬากปาฬิ ภิชฺชติฯ ภิชฺชนธมฺมํ ภิชฺชติฯ เอตฺถ จ สยํสทฺทํ อชฺฌาหริตฺวา ‘‘สยเมว โอทโน ปจฺจตี’’ติอาทินา วุตฺเตปิ ‘‘ปุริโส สยเมว ปาณํ หนติฯ

ภควา สยเมว เญยฺยธมฺมํ อพุชฺฌี’’ติ ปโยเคสุ ปรสฺส อาณตฺติสมฺภูตหนนกฺริยาปฏิเสธมิว ปโรปเทสสมฺภูตพุชฺฌนกฺริยาปฏิเสธนมิว จ อญฺญสฺส กฺริยาปฏิเสธนวเสน วุตฺตตฺตา โย สยํสทฺทวเสน กมฺมกตฺตุภาวปริกปฺโป, ตํ น ปมาณํฯ สยํสทฺโท หิ สุทฺธกตฺตุอตฺเถปิ ทิสฺสติ, น เกวลํ ‘‘สยเมว ปียเต ปานีย’’นฺติอาทีสุ กมฺมตฺเถเยว, ตสฺมา สาสนานุรูเปน อตฺโถ คเหตพฺโพ นยญฺญูหิฯ

วินาปิ อุปสคฺเคน, วินาปิ จ คณนฺตรํ;

สกมฺมากมฺมกา โหนฺติ, อตฺถโต ทิวุอาทโยฯ

กามคุเณหิ ทิพฺพติฯ ปจฺจามิตฺเต ทิพฺพติฯ อญฺญานิปิ โยเชตพฺพานิฯ

คณนฺตรญฺโจปสคฺคํ, วินาปิ อตฺถนานตํ;

ปโยคโต สกมฺมา จ, อกมฺมา จ คมาทโยฯ

ปุริโส มคฺคํ คจฺฉติฯ คมฺภีเรสุปิ อตฺเถสุ ญาณํ คจฺฉติฯ ธมฺมํ จรติฯ ตตฺถ ตตฺถ จรติฯ

คณนฺตรญฺโจปสคฺคํ, ปโยคญฺจตฺถนานตํ;

วินาปิ ติวิธา โหนฺติ, ทิสาที รูปเภทโตฯ

ปาสาทํ ปสฺสติ, ปาสาทํ ทกฺขติ ปาสาโท ทิสฺสติฯ อญฺญานิปิ โยเชตพฺพานิฯ

สภาวโต สกมฺมา ตุ, รุทธาตาทโย มตา;

สภาวโต อกมฺมา จ, นนฺทธาตาทโย มตาฯ

มตํ วา อมฺม โรทนฺติ, อิธ นนฺทติ เปจฺจ นนฺทติฯ

อุปสคฺควเสเนเก, สกมฺมาปิ อกมฺมกา;

สมฺภวนฺติ ตเถกจฺเจ, อกมฺมาปิ สกมฺมกาฯ

เอกจฺเจ ตุปสคฺเคหิ, สกมฺมา จ สกมฺมกา;

อกมฺมกา อกมฺมา จ, เอสตฺโถเปตฺถ ทีปิโต;

ปุริโส คามา นิคฺคจฺฉติ, ธนํ อธิคจฺฉติ, ปุริโส ปาณํ อภิภวติ, หิมวตา ปภวนฺติ มหานทิโยฯ อญฺญานิปิ ปโยคานิ โยเชตพฺพานิฯ

ตตฺถ ยทิ สาสเน ปจธาตุสฺส กมฺมนิ รูปํ สิยา, ‘‘ปุริเสน กมฺมํ กริยตี’’ติ ปโยโค วิย ‘‘ปุริเสน โอทโน ปจิยตี’’ติ ปโยโค อิจฺฉิตพฺโพฯ เย ปน ครู ‘‘ตยา ปจฺจเต โอทโน’’ติอาทีนิ อิจฺฉนฺติ, เต สทฺทสตฺถนยํ นิสฺสาย วทนฺติ มญฺเญฯ เอวํ สนฺเตปิ อุปปริกฺขิตฺวา ยุตฺตานิ เจ, คเหตพฺพานิฯ การิเต ‘‘ปุริโส ปุริเสน ปุริสํ วา โอทนํ ปาเจติ, ปาจยติ, ปาจาเปติ, ปาจาปยติฯ ปุริเสน ปุริโส โอทนํ ปาจิยติ, ปาจยิยติ, ปาจาปิยติ, ปาจาปยิยตี’’ติ รูปานิ ภวนฺติฯ ‘‘ยถา ทณฺเฑน โคปาโล, คาวํ ปาเจติ โคจร’’นฺติอาทีสุ อญฺโญปิ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ

ปจํ, ปจนฺโต, ปจนฺตี, ปจมาโน, ปจมานาฯ ปาตพฺพํ, ปจิตํ, ปจิตพฺพํ, ปจนียํ, ปจิตุํ, ปจิตฺวาฯ เอตฺถ จ ‘‘อิมสฺส มํสญฺจ ปาตพฺพ’’นฺติ ปโยโค อุทาหรณํฯ ‘‘ปจติ, ปจนฺติฯ ปจสี’’ติอาทิ ปทกฺกโม สุโพโธฯ

สิจ ฆรเณฯ เสจติ, เสโก, ‘‘อุภโตภาสา’’ติ วทนฺติฯ

อิมานิ จการนฺตธาตุรูปานิฯ

ฉการนฺตธาตุ

ปรสฺสภาสาทิภาวํ, สพฺเพสํ ธาตุนํ อิโต;

ปรํ น พฺยากริสฺสํ โส, สาสเน อีริโต น หิฯ