เอตฺถ ปรามาโสติ ปรโต อามสตีติ ปรามาโส, อนิจฺจาทิธมฺเม นิจฺจาทิวเสน คณฺหาตีติ อตฺโถฯ ‘‘ปรามาโส มิจฺฉาทิฏฺฐิ กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ’’ติอาทีนิ พหูนิ เววจนปทานิ อภิธมฺมโต คเหตพฺพานิฯ

อิสุ อิจฺฉายํฯ อิจฺฉติ, สมฺปฏิจฺฉติฯ สมฺปฏิจฺฉนํ, อิจฺฉา, อภิจฺฉา, อิจฺฉํ, อิจฺฉมาโนฯ

เวสุ ทาเนฯ เวจฺฉติ, ปเวจฺฉติ, ปเวจฺเฉติฯ ปเวจฺฉํ, ปเวจฺฉนฺโตฯ

นิส พทฺธายํฯ พทฺธาติ วินิพทฺโธ, อหงฺการสฺเสตํ อธิวจนํฯ นิสติฯ

ชุสิ ปีติเสวเนสุฯ โชสติฯ

อิส ปริเยสเนฯ เอสติฯ อิสิ, อิฏฺฐํ, อนิฏฺฐํ, เอสํ, เอสมาโนฯ

สํกเส อจฺฉเนฯ อจฺฉนํ นิสีทนํฯ สงฺกสายติฯ

สการนฺตธาตุรูปานิฯ

หการนฺตธาตุ

หา จาเคฯ ชหติ, วิชหติฯ วิชหนํ, ชหิตุํ, ชหาตเว, ชหิตฺวา, ชหายฯ

มฺหี อีสํหสเนฯ มฺหยเต, อุมฺหยเต วิมฺหยเตฯ

ตตฺถ มฺหยเตติ สิตํ กโรติฯ อุมฺหยเตติ ปหฏฺฐาการํ ทสฺเสติฯ วิมฺหยเตติ วิมฺหยนํ กโรติฯ ตตฺรายํ ปาฬิ ‘‘น นํ อุมฺหยเต ทิสฺวาฯ เปกฺขิเตน มฺหิเตน จฯ

มฺหิตปุพฺพํว ภาสติฯ ยทา อุมฺหยมานา มํ, ราชปุตฺตี อุทิกฺขติฯ อุมฺหาเปยฺย ปภาวตีฯ ปมฺหาเปยฺย ปภาวตี’’ติฯ

ตตฺถ อุมฺหยมานาติ ปหฏฺฐาการํ ทสฺเสตฺวา หสมานาฯ อุมฺหาเปยฺยาติ สิตวเสน ปหํเสยฺยฯ ปมฺหาเปยฺยาติ มหาหสิตวเสน ปริหาเสยฺยฯ

หุ ทาเนฯ หวติฯ หุติฯ

หุ ปสชฺชกรเณฯ ปสชฺชกรณํ ปกาเรน สชฺชนกฺริยาฯ หวติฯ หุโต, หุตวา, หุตาวี, อาหุติฯ

หู สตฺตายํฯ โหติ, โหนฺติฯ โหสิ, โหถฯ โหมิ, โหมฯ ปโหติ, ปโหนฺติฯ ปหูตํ, ปหูตา, กุโต ปหูตา กลหา วิวาทาฯ โหนฺโต, โหนฺตา, โหนฺตํ, ปโหนฺโตฯ ปจฺฉาสมเณน โหตพฺพํฯ โหตุํ โหตุเย, ปโหตุํ, หุตฺวานฯ วตฺตมานาวิภตฺติรูปาทีนิฯ เอตฺถ ปสิทฺธรูปาเนว คหิตานิฯ

โหตุ, โหนฺตุฯ โหสิ, โหถฯ โหมิ, โหมฯ ปญฺจมีวิภตฺติรูปานิฯ เอตฺถาปิ ปสิทฺธรูปาเนว คหิตานิฯ

หุเวยฺย, หุเวยฺยุํฯ หุเวยฺยาสิ, หุเวยฺยาถฯ หุเวยฺยามิ, หุเวยฺยามฯ หุเวถ, หุเวรํฯ หุเวโถ, หุเวยฺยาวฺโหฯ หุเวยฺยํ, หุเวยฺยามฺเหฯ สตฺตมิยา รูปานิฯ เอตฺถ ปน ‘‘อุปโก อาชีวโก ‘หุเวยฺย ปาวุโส’ติ วตฺวา สีสํ โอกมฺเปตฺวา อุมฺมคฺคํ คเหตฺวา ปกฺกมี’’ติ ปาฬิยํ หุเวยฺยาติ ปทสฺส ทสฺสนโต นยวเสน ‘หุเวยฺย, หุเวยฺยุ’’นฺติอาทีนิ วุตฺตานิฯ หุเปยฺยาติปิ ปาโฐ ทิสฺสติ, ยถา ปจฺจเปกฺขณาฯ

ตพฺพเสน ‘‘หุเปยฺย, หุเปยฺยุํ ฯ หุเปยฺยาสี’’ติอาทินา วการสฺส ปการาเทสภูตานิ รูปานิปิ คเหตพฺพานิฯ

อปโร นโย – เหยฺย, เหยฺยุํฯ เหยฺยาสิ, เหยฺยาถฯ เหยฺยามิ, เหยฺยามฯ เหถ, เหรํฯ เหโถ, เหยฺยาวฺโหฯ เหยฺยํ, เหยฺยามฺเหฯ อิมานิ อฏฺฐกถานเยน คหิตรูปานิฯ เอตฺถ ปน ‘‘น จ อุปฺปาโท โหติฯ สเจ เหยฺย, อุปฺปาทสฺสาปิ อุปฺปาโท ปาปุเณยฺยา’’ติ อิทมฺปิ นิทสฺสนํ ทฏฺฐพฺพํฯ

หุว, หุวุฯ หุเว, หุวิตฺถฯ หุวํ, หุวิมฺหฯ หุวิตฺถ, โหถ อิจฺจปิ สญฺโญคตการโลเปน อโหสีติ อตฺโถฯ ตถาหิ ‘‘กสิรา ชีวิกา โหถา’’ติ ปทสฺสตฺถํ วณฺเณนฺเตหิ ‘‘ทุกฺขา โน ชีวิกา อโหสี’’ติ อตฺโถ วุตฺโตฯ หุวิเรฯ หุวิตฺโถ, หุวิวฺโทฯ หุวิํ, หุวิมฺเหฯ ปโรกฺขาย รูปานิฯ

อหุวา, อหุวูฯ อหุโว, อหุวตฺถฯ อหุวํ, อหุวมฺหฯ อหุวตฺถ, อหุวตฺถุํฯ อหุวเส, อหุววฺหํฯ อหุวิํ, อหุวมฺหเสฯ หิยฺยตฺตนีรูปานิฯ

เอตฺถ อหุวมฺหเสติ มยํ ภวมฺหเสติ อตฺโถฯ ‘‘อกรมฺหส เต กิจฺจํ, ยํ พลํ อหุวมฺหเส’’ติ ปาฬิยํ ปน ‘‘อหุว อมฺหเส’’ อิติ วา ปทจฺเฉโท กาตพฺโพ ‘‘อหุ อมฺหเส’’ติ วาฯ ปจฺฉิมนเย วการาคโม ‘‘อหุวา’’ติ จ ‘‘อหู’’ติ จ ทฺวินฺนมฺปิ อโหสีติ อตฺโถฯ อมฺหนฺติ อมฺหากํฯ เสติ นิปาตมตฺตํฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – อมฺหากํ ยํ พลํ อโหสิ, มยํ เตน พเลน ตว กิจฺจํ อกรมฺหาติฯ

อโหสิ, อหุํ, อเหสุํฯ อหุโว, อหุวิตฺถฯ อโหสิตฺถอิจฺจปิฯ อโหสิํ, อหุวาสิํ อิจฺจปิ, อโหสิมฺหา, อหุมฺหา ฯ อหุวา, อหุวุ, อหุวเส, อหุวิวฺหํฯ อหุวํ, อหุํ อิจฺจปิฯ อหุวิมฺเหฯ อชฺชตนิยา รูปานิฯ

เอตฺถ ‘‘อหํ เกวฏฺฏคามสฺมิํ, อหุํ เกวฏฺฏทารโก’’ติ ทสฺสนโต ‘‘อหุ’’นฺติ วุตฺตํ, อโหสินฺติ อตฺโถฯ ‘‘อหํ ภทนฺเต อหุวาสิํ ปุพฺเพ สุเมธนามสฺส ชินสฺส สาวโก’’ติ ทสฺสนโต ‘‘อหุวาสิ’’นฺติ อิจฺเจวตฺโถฯ ตถา หิ อเนกวณฺณวิมานวตฺถุอฏฺฐกถายํ อิมิสฺสา ปาฬิยา อตฺถํ วณฺเณนฺเตหิ อหุวาสินฺติ อโหสินฺติ อตฺโถ ปกาสิโตฯ

‘‘เหสฺสติ, เหหิสฺสติ, เหหิติ, โหหิตี’’ติ อิมานิ จตฺตาริ ภวิสฺสนฺติยา มาติกาปทานิ เวทิตพฺพานิฯ

อิทานิ ตานิ วิภชิสฺสามิ – เหสฺสาติ, เหสฺสนฺติฯ เหสฺสสิ, เหสฺสถฯ เหสฺสามิ, เหสฺสามฯ เหสฺสเต, เหสฺสนฺเตฯ เหสฺสเส, เหสฺสวฺเหฯ เหสฺสํ, เหสฺสามฺเหฯ อิมานิ ‘‘อนาคตมฺหิ อทฺธาเน, เหสฺสาม สมฺมุขา อิม’’นฺติ ทสฺสนโต วุตฺตานิฯ

เหหิสฺสติ, เหหิสฺสนฺติฯ เหหิสฺสสิฯ เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํฯ

โหหิสฺสติ, โหหิสฺสนฺติฯ โหหิสฺสสิฯ เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํฯ

เหหิติ, เหหินฺติฯ เหหิสิฯ เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํฯ

โหหิติ, โหหินฺติฯ โหหิสิฯ เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํฯ ภวิสฺสนฺติยา รูปานิฯ

อหุวิสฺสา, อหุวิสฺสํสุฯ อหุวิสฺสเส, อหุวิสฺสถฯ อหุวิสฺสํ, อหุวิสฺสมฺหาฯ อหุวิสฺสถ, อหุวิสฺสิสุฯ

อหุวิสฺสเส , อหุวิสฺสวฺเหฯ อหุวิสฺสิํ, อหุวิสฺสามฺหเสฯ กาลาติปตฺติรูปานิฯ

วฺเห อวฺหายเน พทฺธายํ สทฺเท จฯ อวฺหายนํ ปกฺโกสนํฯ พทฺธาติ อหงฺกาโร, ฆฏฺฏนํ วา สารมฺภกรณํ วาฯ สทฺโท รโวฯ วฺเหติ, วฺหายติ, อวฺเหติ, อวฺหายติ, อวฺหาสิ อิจฺจปิฯ กจฺจายโน มาณวโกสฺมิ ราช, อนูนนาโม อิติ มวฺหยนฺติฯ อาสทฺโท อุปสคฺโคว, โส สญฺโญคปรตฺตา รสฺโส ชาโตฯ อวฺหิโตฯ อนวฺหิโต ตโต อาคาฯ อวฺหา, อวฺหายนาฯ วารณวฺหยนา รุกฺขาฯ กามวฺเห วิสเยฯ กุมาโร จนฺทสวฺหโยฯ

‘‘สตฺตตนฺติํ สุมธุรํ,

รามเณยฺยํ อวาจยิํ;

โส มํ รงฺคมฺหิ อวฺเหติ,

สรณํ เม โหหิ โกสิยา’’ติฯ

เอตฺถ อวฺเหตีติ สารมฺภวเสน อตฺตโน วิสยํ ทสฺเสตุํ สงฺฆฏฺฏตีติ อตฺโถฯ ‘‘สมาคเต เอกสตํ สมคฺเค, อวฺเหตฺถ ยกฺโข อวิกมฺปมาโน’’ติ เอตฺถาปิ สารมฺภวเสน ฆฏฺฏนํ อวฺหายนํ นามฯ

‘‘ตตฺถ นจฺจนฺติ คายนฺติ, อวฺหายนฺติ วราวรํ;

อจฺฉรา วิย เทเวสุ, นาริโย สมลงฺกตา’’ติ

เอตฺถ ปน อวฺหายนฺติ วราวรนฺติ วรโต วรํ นจฺจญฺจ คีตญฺจ กโรนฺติโย สารมฺภํ กโรนฺตีติ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ

ปญฺห ปุจฺฉายํฯ ภิกฺขุ ครุํ ปญฺหํ ปญฺหติฯ ปญฺโหฯ อยํ ปน ปาฬิ ‘‘ปริปุจฺฉติ ปริปญฺหติ อิทํ ภนฺเต กถํ อิมสฺส โก อตฺโถ’’ติฯ ปญฺหสทฺโท ปุลฺลิงฺควเสน คเหตพฺโพฯ

‘‘ปญฺโห มํ ปฏิภาติ, ตํ สุณา’’ติ เยภุยฺเยน ปุลฺลิงฺคปฺปโยคทสฺสนโตฯ กตฺถจิ ปน อิตฺถิลิงฺโคปิ ภวติ นปุํสกลิงฺโคปิฯ ตถา หิ ‘‘ปญฺหา เมสา กุสเลหิ จินฺติตาฯ โกณฺฑญฺญ ปญฺหานิ วิยากโรหี’’ติ ตทฺทีปิกา ปาฬิโย ทิสฺสนฺติ, ลิงฺควิปลฺลาโส วา ตตฺถ ทฏฺฐพฺโพฯ

ปญฺห อิจฺฉายํฯ ปญฺหติฯ ปญฺโหฯ เอตฺถ จ ปญฺโหติ ญาตุํ อิจฺฉิโต อตฺโถฯ อิทํ ปเนตฺถ นิพฺพจนํ ปญฺหิยติ ญาตุํ อิจฺฉิยติ โสติ ปญฺโหติฯ ตถา หิ วุตฺตํ ‘‘วิสฺสชฺชิตมฺหิ ปญฺเห’’ติ อิมิสฺสา เนตฺติปาฬิยา อตฺถํ สํวณฺเณนฺเตน ‘‘ปญฺเหติ ญาตุํ อิจฺฉิเต อตฺเถ’’ติฯ

มิห เสจเนฯ มิหติ, อุมฺมิหติฯ เมโฆ, เมหนํฯ

ตตฺถ อุมฺมิหตีติ ปสฺสาวํ กโรติฯ เมโฆติ มิหติ สิญฺจติ โลกํ วสฺสธาราหีติ เมโฆ, ปชฺชุนฺโนฯ เมหนนฺติ อิตฺถีนํ คุยฺหฏฺฐานํฯ

ทห ภสฺมีกรเณ ธารเณ จฯ อาคารานิ อคฺคิ ทหติฯ อยํ ปุริโส อิมํ อิตฺถิํ อยฺยิกํ ทหติ, มม อยฺยิกาติ ธาเรตีติ อตฺโถฯ อิมสฺส ปุริสสฺส อยํ อิตฺถี อยฺยิกา โหตีติ อธิปฺปาโยฯ อตฺร ปนายํ ปาฬิ ‘‘สกฺยา โข อมฺพฏฺฐ ราชานํ อุกฺกากํ ปิตามหํ ทหนฺตี’’ติฯ อคฺคินา ทฑฺฒํ เคหํ, ทยฺหติ, ทยฺหมานํฯ ทสฺส ฑาเทเส ‘‘ฑหตี’’ติ รูปํฯ ‘‘ฑหนฺตํ พาลมนฺเวติ, ภสฺมาฉนฺโนว ปาวโก’’ติอาทโย ปโยคา เอตฺถ นิทสฺสนานิ ภวนฺติฯ

จห ปริสกฺกเนฯ จหติฯ

รห จาเคฯ รหติฯ รโห, รหิโตฯ

รหิ คติยํฯ รหติฯ รโห, รหํฯ

ทหิ พหิ วุทฺธิยํฯ ทหติฯ พหติฯ

พหิ สทฺเธ จฯ จกาโร วุทฺธาเปกฺโขฯ พหติฯ

ตุหิ ทุหิ อทฺทเนฯ ตุหติฯ ทุหติฯ

อรห มห ปูชายํฯ อรหติฯ อรหํ, อรหาฯ มหติฯ

มหนํ, มโหฯ วิหารมโหฯ เจติยมโหฯ

ตตฺร นิกฺกิเลสตฺตา เอกนฺตทกฺขิเณยฺยภาเวน อตฺตโน กตปูชาสกฺการาทีนํ มหปฺผลภาวกรเณน อรหณีโย ปูชนีโยติ อรหา, ขีณาสโวฯ

อีห เจตายํฯ อีหติฯ อีหาฯ อีหา วุจฺจติ วีริยํฯ

วห มห พุทฺธิยํฯ วหติ, มหติฯ

อหิ ปิลหิ คติยํฯ อหติฯ ปิลหติ, อหิฯ

เอตฺถ จ อหีติ นิปฺปาโทปิ สมาโน อหติ คจฺฉติ คนฺตุํ สกฺโกตีติ อหิฯ

ครห กลห กุจฺฉเนฯ ครหติฯ ครหา, กลหติ, กลโหฯ

วรห วลห ปธานิเย ปริภาสนหิํสาทาเนสุ จฯ วรหติฯ วลหติฯ วราโหฯ

เอตฺถ จ วราโหติ สูกโรปิ หตฺถีปิ วุจฺจติฯ ตถา หิ ‘‘เอเนยฺยา จ วราหา จฯ มหาวราโหว นิวาปปุฏฺโฐ’’ติอาทีสุ สูกโร ‘‘วราโห’’ติ นาเมน วุจฺจติฯ ‘‘มหาวราหสฺส นทีสุ ชคฺคโต, ภิสํ ฆสมานสฺสา’’ติอาทีสุ ปน หตฺถี ‘‘วราโห’’ติ นาเมน วุจฺจติฯ มหาวราหสฺสาติ หิ มหาหตฺถิโนติ อตฺโถฯ

เวหุ เชหุ วาหุ ปยตเนฯ เวหติ, เชหติฯ วาหติฯ วาหโนฯ

วาหโน วุจฺจติ อสฺโสฯ โส หิ วาหนฺติ สงฺคามาทีสุ กิจฺเจ อุปฺปนฺเน ปยตนฺติ วีริยํ กโรนฺติ, เอเตนาติ วาหโนติ วุจฺจติฯ

ทาหุ นิทฺทกฺขเยฯ ทาหติฯ

อูห วิตกฺเกฯ อูหติ, อายูหติ, วิยูหติ, พฺยูหติ อโปหติฯ อูหนํ, อายูหนํ, พฺยูโห, อโปโหฯ

ตตฺถ อูหตีติ วิตกฺเกติ, อายูหตีติ วายมติ, วิยูหตีติ ปํสุํ อุทฺธรติฯ เอวํ พฺยูหตีติ เอตฺถาปิฯ อโปหตีติ ฉฑฺเฑติ, อถ วา วิเวเจติฯ

คาหุ วิโลฬเนฯ คาหติฯ คาโห, จนฺทคฺคาโห, สูริยคฺคาโห, นกฺขตฺตคฺคาโหฯ

คห คหเณฯ คหติ, ปคฺคหติฯ อาหุติํปคฺคหิสฺสามิฯ ปคฺคโห, ปคฺคาโหฯ

ปคฺคโหติ ปตฺโตฯ ปคฺคาโหติ วีริยํฯ

สห ปริสหเนฯ ปริสหนํ ขนฺติฯ สหติฯ สโห, อสโห, อสยฺโหฯ

รุห จมฺมนิ ปาตุภาเวฯ รุหติฯ รุกฺโขฯ

มาตุ มาเนฯ มาหติฯ

คุหู สํวรเณฯ คุหติ นิคฺคุหติฯ คุโห, คุยฺหโกฯ

วห ปาปุเณฯ วหติฯ วาริวโหฯ

ทุห ปปูรเณฯ ทุหติ, โทหติฯ ทุยฺหมานา คาวีฯ

ทิห อุปจเยฯ เทหติฯ เทโหฯ เทโหติ สรีรํฯ

ลิห อสฺสาทเนฯ เลหติ, ปเลหติฯ เลหนียํฯ อตฺรายํ ปาฬิ ‘‘สุนขา หิมสฺส ปลิหิํสุ ปาเท’’ติฯ อยํ ปนตฺโถ – สุนขา อิมสฺส กุมารสฺส ปาทตเล อตฺตโน ชิวฺหาย ปลิหิํสูติฯ

โอห จาเคฯ โอหติฯ สพฺพมนตฺถํ อโปหติฯ อโปโหฯ

พฺรหฺม อุคฺคเมฯ พฺรหติฯ พฺรหาฯ

ทห ถห หิํสตฺถาฯ ทหติฯ ถหติฯ

พฺรูห วฑฺฒเนฯ อุปรูปริ พฺรูหตีติ พฺรหฺมาฯ การิเต ‘‘วิเวกมนุพฺรูเหตุํ วฏฺฏตี’’ติ ปโยโคฯ

พฺรหฺมาติ เตหิ เตหิ คุณวิเสเสหิ พฺรูหิโตติ พฺรหฺมาฯ พฺรหฺมาติ มหาพฺรหฺมาปิ วุจฺจติ ตถาคโตปิ พฺราหฺมโณปิ มาตาปิตโรปิ เสฏฺฐมฺปิฯ ‘‘สหสฺโส พฺรหฺมา ทฺวิสหสฺโส พฺรหฺมา’’ติอาทีสุ หิ มหาพฺรหฺมา ‘‘พฺรหฺมา’’ติ วุจฺจติฯ ‘‘พฺรหฺมาติ โข ภิกฺขเว ตถาคตสฺเสตํ อธิวจน’’นฺติ เอตฺถ ตถาคโตฯ

‘‘ตโมนุโท พุทฺโธ สมนฺตจกฺขุ,

โลกนฺตคู สพฺพภวาติวตฺโต;

อนาสโว สพฺพทุกฺขปฺปหีโน,

สจฺจวฺหโย พฺรหฺเม อุปาสิโต เม’’ติ

เอตฺถ พฺราหฺมโณฯ ‘‘พฺรหฺมาติ มาตาปิตโร, ปุพฺพาจริยาติ วุจฺจเร’’ติ เอตฺถ มาตาปิตโรฯ ‘‘พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตตี’’ติ เอตฺถ เสฏฺฐํฯ เอตฺเถตํ วุจฺจติ –

‘‘มหาพฺรหฺมนิ วิปฺเป จ, อโถ มาตาปิตูสุ จ;

ตถาคเต จ เสฏฺเฐ จ, พฺรหฺมสทฺโท ปวตฺตตี’’ติฯ

อปโร นโย – พฺรหฺมาติ ติวิธา พฺรหฺมาโน สมฺมุติพฺรหฺมาโน อุปปตฺติพฺรหฺมาโน วิสุทฺธิพฺรหฺมาโนติฯ

‘‘สมฺปนฺนํ สาลิเกทารํ, สุวา ภุญฺชนฺติ โกสิย;

ปฏิเวเทมิ เต พฺรหฺเม, น เน วาเรตุมุสฺสเห,

ปริพฺพช มหาพฺรหฺเม, ปจนฺตญฺเญปิ ปาณิโน’’ติ จ

เอวมาทีสุ หิ พฺรหฺมสทฺเทน สมฺมุติพฺรหฺมาโน วุตฺตาฯ

‘‘อปารุตา เตสํ อมตสฺส ทฺวารา,

เย โสตวนฺโต ปมุญฺจนฺตุ สทฺธํ;

วิหิํสสญฺญี ปคุณํ น ภาสิํ,

ธมฺมํ ปณีตํ มนุเชสุ พฺรหฺเม,

อถ โข พฺรหฺมา สหมฺปตี’’ติ จ เอวมาทีสุ พฺรหฺมสทฺเทน อุปปตฺติพฺรหฺมาฯ ‘‘พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตตี’’ติอาทิวจนโต พฺรหฺมนฺติ อริยธมฺโม วุจฺจติฯ ตโต นิพฺพตฺตา อวิเสเสน สพฺเพปิ อริยา วิสุทฺธิพฺรหฺมาโน นาม ปรมตฺถพฺรหฺมตายฯ วิเสสโต ปน ‘‘พฺรหฺมาติ โข ภิกฺขเว ตถาคตสฺเสตํ อธิวจน’’นฺติ วจนโต สมฺมาสมฺพุทฺโธ อุตฺตมพฺรหฺมา นาม สเทวเก โลเก พฺรหฺมภูเตหิ คุเณหิ อุกฺกํสปารมิปฺปตฺติโตฯ เอตฺเถตํ วุจฺจติ –

‘‘สมฺมุติยุปปตฺตีนํ, วิสุทฺธีนํ วเสน จ;

พฺรหฺมาโน ติวิธา โหนฺติ, อุตฺตเมน จตุพฺพิธา’’ติฯ

ธิมฺห นิฏฺฐุภเนฯ ธิมฺเหติฯ ‘‘ปฏิวามคตํ สลฺลํ, ปสฺส ธิมฺหามิ โลหิต’’นฺติ ปาฬิ นิทสฺสนํฯ

ตตฺถ ธิมฺหามีติ นิฏฺฐุภามีติ อตฺโถฯ

หการนฺตธาตุรูปานิฯ

ฬการนฺตธาตุ

พิฬ อกฺโกเสฯ เพฬติฯ พิฬาโรฯ

กีฬ วิหาเรฯ กีฬติฯ กีฬาฯ

อฬ อุคฺคเมฯ อฬติฯ วาโฬฯ

ลฬ วิลาเสฯ ลฬติฯ ลฬิโต อสฺโสฯ

กฬ มเท กกฺกสฺเส จฯ กกฺกสฺสํ กสฺสสิยํ ผรุสภาโวฯ กฬติฯ

ตุฬ โตฬเนฯ โตฬติฯ

หุฬ โหฬ คติยํฯ หุฬติฯ โหฬติฯ

โรฬ อนาทเรฯ โรฬติฯ

โลฬ อุมฺมาเทฯ โลยติฯ

เหฬ โหฬ อนาทเรฯ เหฬติฯ โหฬติฯ

วาฬ อาลเปฯ วาฬติฯ

ทาฬ ธาฬ วิสรเณฯ ทาฬติฯ ธาฬติฯ

หฬ สิลาฆายํฯ หฬติฯ

หีฬ อนาทเรฯ หีฬติฯ หีฬา, หีฬิโก, หีฬิโตฯ