ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

สาสนวํสปฺปทีปิกา

พุทฺธํ สุมาลี ทฺวิปทุตฺตโม ตโม,

หนฺตฺวาน โพเธสิธ ปงฺกชํ กชํ;

มคฺคคฺคเสลมฺหิ สุญฏฺฐิโต ฐิโต,

โส มํ จิรํ ปาตุ สุขํ สทา สทาฯ

สีหฬทฺทีปโตเยว,

อาคเตหิ ทิสนฺตเร;

ภิกฺขูหิ ยาจิโต กสฺสํ,

สาสฺนวํสปฺปทีปิกํฯ

กามญฺจ โปราเณหิ ยา,

สาสฺนวํสปฺปทิปิกา;

วิตฺถาร วาจนามคฺคา,

วิรจิตา วินิจฺฉยาฯ

สา ปน มฺรมฺมสาสาย,

กตตฺตาเยว เอเตสํ;

ทีปนฺตรนิวาสินํ,

วหาติ สุฏฺฐุนาตฺถํฯ

ตสฺมา หิ มูลภาสาย,

กริสฺสามิ อหํ หเว;

สํสนฺทิตฺวาน คนฺเถหิ,

ตํ สลฺลกฺเขนฺตุ สาธโวติฯ

ตตฺรายํมาติกา –

[1] นวฏฺฐานาคตสาสนวํสกถามคฺโค,

[2] สีหฬทีปิกสาสนวํสกถามคฺโค,

[3] สุวณฺณภูมิสาสนวํสกถามคฺโค,

[4] โยนกรฏฺฐสาสนวํสกถามคฺโค,

[5] วนวาสีรฏฺฐสาสนวํสกถามคฺโค,

[6] อปรนฺตรฏฺฐสาสนวํสกถามคฺโค,

[7] กสฺมีรคนฺธารรฏฺฐสาสนวํสกถามคฺโค,

[8] มหิํสกรฏฺฐสาสนวํสกถามคฺโค,

[9] มหารฏฺฐสาสนวํสวถามคฺโค,

[10] จินรฏฺฐสาสนวํสกถามคฺโคจาติฯ

1. นวฏฺฐานาคตสาสนวํสกถามคฺโค

[1] ตตฺถ จ นวฏฺฐานาคตสาสนวํสกถามคฺโค เอวํ เวทิตพฺโพฯ อมฺหากญฺหิ ภควา สมฺมาสมฺพุทฺโธ เวเนยฺยานํ หิตตฺถาย หตฺถคตํ สุขํ อนาทิยิตฺวา ทีปงฺกรสฺส ภควโต ปาทมูเล พฺยากรณํ นาม มญฺชูสก ปุปฺผํ ปิลนฺธิตฺวา กปฺปสตสหสฺสาธิกานิ จตฺตาริ อสขฺเย ยานิ อเนกาสุ ชาตีสุ อตฺตโน เขทํ อนเปกฺขิตฺวา สมติํสปารมิโย ปูเรตฺวา เวสฺสนฺตรตฺตภาวโต จวิตฺวา ตุสิตปุเร เทวสุขํ อนุภวิฯ

ตทา เทเวหิ อุยฺโยชิยมาโน หุตฺวา กปิลวตฺถุมฺหิ โหสมตรญฺญา ปภุติ อสมฺภินฺนาตฺติยวํสิกสฺส สุทฺโธ ธนสฺสนาม มหารญฺโญ อคฺคมเหสิยา อสมฺภินฺนาตฺติยวํ สิกาย มายาย กุจฺฉีสฺมิํ อาสาฬิมาสสฺส ปุณฺณมิยํ คุรุวาเร ปฏิสนฺธิํ คเหตฺวา อสมาสจฺจเยน เวสาขมาสสฺส ปุณฺณมิยํ สุกฺกวาเร วิชายิตฺวา โสฬสวสฺสิกกาเล รชฺชสมฺปตฺติํ ปตฺวา เอกูนติํสวสฺสานิ อติกฺกมิตฺวา มงฺคลอุยฺยานํ นิกฺขมนกาเล เทเวหิ ทสฺสิตานิ จตฺตาริ นิมิตฺตานิ ปสฺสิตฺวา สํเวคํ อาปชฺชิตฺวา มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิตฺวา อโนมายนาม นทิยา ตีเร ภมร วณฺณสนฺนิภานิ เกสานิ ฉินฺทิตฺวา เทวทตฺติยกาสาวํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา เน รญฺชรายนาม นทิยา ตีเร เวสาขมาสสฺส ปุณฺณมิยํ ปจฺจูสกาเล สุชาตายนาม เสฏฺฐิธีตาย ทินฺนํ ปายาสํ เอกูนปณฺณาสวาเรน ปริภุญฺชิตฺวา ปุริมิกานํ สมฺมาสมฺพุทฺธานํ ธมฺมตาย สุวณฺณปาติํ นทิยํ โอตาเรตฺวา มหาโพธิมณฺฑํ อุปสงฺกมิตฺวา อปราชิตปลฺลงฺเก นิสีทิตฺวา อนมตคฺคสํ สารโต ปฏฺฐาย อตฺตานํ ฉายา วิย อนุยนฺตานํ อเนกสตกิเลสเวรีนํ สีสํ จตูหิ มคฺคสตฺเถหิ ฉินฺทิตฺวา ติโลกคฺคมหาธมฺมราชตฺตํ ปตฺวา ปญฺจตาลีสวสฺสานํ เตสุ เตสุ ฐาเนสุ เตสํ เตสํ สตฺตานํ มหากรุณาสมาปตฺติชาลํ ปตฺถาเรตฺวา เทสนาญาณํ วิชมฺเภตฺวา ธมฺมํ เทเสตฺวา สาสนํ ปติฏฺฐาเปสิฯ ปติฏฺฐาเปตฺวา จ ปน อสีติวสฺสายุกกาเล วิชฺโชตยิตฺวา นิพฺพายนปฺป ทาปชาลํ วิย อนุปาทิเสสนิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิฯ มจฺจุ ธมฺมสฺส จ นาม ตีสุ โลเกสุ อติมมายิตพฺโพ เอส, อติครุกาตพฺโพ เอส, อติภายิตพฺโพ เอสาติ วิชานนสภาโว นตฺถิฯ

ภควนฺตํเยว ตาว ติโลกคฺคปุคฺคลํ อาทาย คจฺฉติ, กิํมงฺคํ ปน อมฺเห เยวา เตวา, อโหวตอจฺฉริยา สงฺขารธมฺโมติฯ โหนฺติ เจตฺถ–

มจฺจุธมฺโม จ นาเมส,

นิลฺลชฺโช จ อโนตฺตปฺปี;

ติโลกคฺคํว อาทาย,

คจฺฉี ปเคว อญฺเญสุฯ

ยถา โคฆาตโก โจโร,

มาเรตุํเยว อารภิ;

โคณํ ลทฺธาน โลกมฺหิ,

ปโยชนํว เอตฺตกํฯ

ตเถว มจฺจุราชา จ,

หินฺทคูนํ คุณํ อิธ;

น วิชานาติ เอโส หิ,

มาเรตุํเยว อารภีติฯ

สตฺตาหปรินิพฺพุเต จ ภควติ อายสฺมา มหากสฺสโป ติยฑฺฒสตาธิเกหิ สหสฺสมตฺเตหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิ ปาวาโต กุสีนารายํ อาคจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค ภควา สมฺมาสมฺพุทฺโธ ปรินิพฺพุโตติ สุตฺวา อวีตโสก ภิกฺขู โรทนฺเต ทิสฺวา วุทฺธปพฺพชิโต สุภทฺทานาม ภิกฺขุ เอวํ วทติ– มา อาวุโส ปริเทวิตฺถ, นตฺเถตฺถ โสจิตพฺโพนามโกจิ, ปุพฺเพ มยํ ภวาม สมเณน เค,ภเมน อุปทฺทุตา– อิทํ กโรถ อิทํ ตุมฺหากํ กปฺปติ, มา อิทํ กริตฺถ น อิทํ ตุมฺหากํ กปฺปตีติ, เสยฺยถาปิ อิณสาธิเกน ทาโสติ, อิทานิ ปน มยํ ยํ ยํ อิจฺฉาม, ตํ ตํ สกฺกา กาตุํ, ยํ ยํ ปน น อิจฺฉาม,ตํ ตํ สกฺกา อกาตุนฺติฯ

ตํ สุตฺวา อีทิสํ ปน เวรีปุคฺคลํ ปฏิจฺจ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ภควโต สาสนํ ขิปฺปํ อนฺตรธาเรยฺย, อิทานิ สุวณฺณกฺขนฺธสทิโส สรีโร สํวิชฺชมาโน เยว ทุกฺเขน นิปฺผาทิเต สาสเน มหาภยํ อุปฺปชฺชิ จ, อีทิโส ปุคฺคโล อญฺญํ อีทิสํ ปุคฺคลํ สหายํ ลภิตฺวา วุทฺธิมาปชฺชนฺโต หาเปตุํ สกฺกุเณยฺย มญฺเญติ จิตฺตกฺเขทํ ปตฺวา ธมฺมสํเวคํ ลภิตฺวา อิมํ ภิกฺขุํ อิเธว เสตวตฺถํ นิวาสาเปตฺวา สรีเร ภสฺเมน วิกิริตฺวา พหิทฺธา กริสฺสามีติ จินฺเตสิฯ

ตทา อายสฺมโต มหากสฺสปตฺเถรสฺส เอตทโหสิ,– อิทานิ สมณสฺส โคตมสฺส สรีรํ สํวิชฺชมานํเยว ปริสา วิวาทํ กโรนฺตีติ มนุสฺสา อุปวทิสฺสนฺติติฯ ตโต ปจฺฉา อิมํ วิตกฺกํ วูปสเมตฺวา ขมิตฺวา สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา ปรินิพฺพายมาโนปิ เตน ปน เทสิโต ธมฺโม สํวิชฺชติ, เตน เทสิตสฺส ธมฺมสฺส ถิรํ ปติฏฺฐาปนตฺถาย สงฺคายิยมานํ อีทิเสหิ ปุคฺคเลหิ สาสนํ น อนฺตรธายิสฺสติ, จิรํ ฐสฺสติ เยวาติ มนสิกริตฺวา ภควโต ทินฺนปํสุ กูลจีวราทิวเสน ธมฺมานุคฺคหํ อนุสฺสริตฺวา ภควโต ปรินิพฺพานโต ตติเย มาเส อาสาฬิมาสสฺส ปุณฺณมิโต ปญฺจเม ทิวเส ราชคเห สตฺตปณฺณิคุหายํ อาชาตสตฺตุํนาม ราชานํ นิสฺสาย ปญฺจหิ อรหนฺต สเตหิ สทฺธิํ สตฺตมาเสหิ ปฐมํ สงฺคายนํ อกาสิฯ

ตทา อฏฺฐจตฺตาลีสาธิกสตกลิยุคํ อนวเสสโต อปเนตฺวา กลิยุเคน สาสนํ สมํ กตฺวา ฐเปสิฯ ยทา ปน อชาตสตฺตุ รญฺโญ รชฺชํ ปตฺวา อฏฺฐวสฺสานิ อเหสุํ, ตทา มรมฺมรฏฺเฐ ตงฺโกสงฺคตฺวปุเร ชมฺพุทีปธชสฺสนาม รญฺโญ รชฺชํ ปตฺวา อติเรกปญฺจวสฺสานิ อเหสุนฺติฯ

อิมิสฺสญฺจ ปฐมสงฺคีติยํ อายสฺมา มหากสฺสโป อายสฺมา อุปาลิ อายสฺมา อานนฺโท อายสฺมา อนุรุทฺโธ จาติ เอวมาทโย ปญฺจสตปฺปมาณา มหาเถรา ปฐมํ สงฺคายิตฺวา สาสนํ อนุคฺคเหสุํฯ

เอวํ สุภทฺทสฺส ทุฏฺฐปพฺพชิตสฺส ทุฏฺฐวจนํ สาสนสฺส อนุคฺคเห การณํนาม อโหสิฯ สุภทฺโท จ นาม ทุฏฺฐปพฺพชิโต อาตุมานครวาสี อโหสิ กปฺปกกุลิโกฯ โส ยทา ภควา อาตุมานครํ คจฺฉติ, ตทา อตฺเตโน ปุตฺเต ทฺเว สามเณเร กปฺปกกมฺมํ การาเปตฺวา ลทฺเธหิ ตณฺฑุลเตลาทีหิ วตฺถูหิ ยาคุํ ปจิตฺวา สสงฺฆสฺส พุทฺธสฺส อทาสิฯ ภควา ปน ตานิ อปฺปฏิคฺคเหตฺวา การณํ ปุจฺฉิตฺวา วิครหิตฺวา อกปฺปิยสมาทานทุกฺกฏาปตฺติํ กปฺปกปุพฺพสฺส ภิกฺขุสฺส ขุรธารณทุกฺกฏาปตฺติญฺจ ปญฺญาเปสิฯ ตํ การณํ ปฏิจฺจ เวรํ พนฺธิตฺวา สาสนํ วิทฺธํสิตุกามตาย ตตฺตกอโยคุฬํ คิลิตฺวา อุคฺคีรนฺโต วิย อีทิสทุฏฺฐวจนํ วทีติฯ

อชาตสตฺตุราชา จ ตุมฺหากํ ธมฺมจกฺกํ โหตุ, มม อาณาจกฺกํ ปวตฺติสฺสามิ, วิสฺสฏฺฐา หุตฺวา สงฺคายนฺตูติ อนุคฺคเหสิฯ เตเนส ปฐมํ สาสนานุคฺคโห ราชาติ เวทิตพฺโพ, มหากสฺสปาทีนญฺจ อรหนฺตานํ ปญฺจสตานํ สิสาปรมฺปรา อเนกา โหนฺติ, คณนปถํ วีติวตฺตาฯ ยเมตฺถ อิโต ปรํ วตฺตพฺพํ, ตํ อฏฺฐกถายํ วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํฯ เต ปน มหาเถรา สงฺคายิตฺวา ปรินิพฺพายิํสูติฯ โหนฺติ เจตฺถ–

อิทฺธิมนฺโต จ เย เถรา,

ปฐมสฺสงฺคีติํ กตฺวา;

สาสนํ ปคฺคหิตฺวาน,

มจฺจูวสํว สมฺปตฺตาฯ

กิญฺจาปิ อิทฺธิโย สนฺติ,

ตถาปิ ตา ชหิตฺวาน;

นิพฺพายิํสุ วสํ มจฺจุ,

ปตฺวา เต ฉินฺนปกฺขาวฯ