ปณฺฑุกาภยาภิเสโก

[1]

อุมฺมาทจิตฺตายาณตฺตา , ทาสี อาทาย ทารกํ;

สมุคฺเค ปกฺขิปิตฺวาน, ทฺวารมณฺฑล เก อคาฯ

[2]

ราชปุตฺตา จ มิควํ, คตา ตุมฺพรกนฺทเร;

ทิสฺวา ทาสิํ กุหิํ ยาสิ, กิํ เม กนฺติ จ ปุจฺฉิสุํฯ

[3]

ทฺวารมณฺฑลกํ ยามิ, ธีตุเมคุฬปูวกํ;

อิจฺจาห โอโรเปหีติ, ราชปุตฺตํ กมพฺรวุํฯ

[4]

จิตฺโต จ กาลเวโล จ, ตสฺสา’รกฺขาย นิคฺคตา;

มหนฺตํ สูกรเวสํ, ตํ ขณํเยว ทสฺสยุํฯ

[5]

เต ตํ สมนุพนฺธิํสุ, สาสมาทาย ตตฺร’คา;

ทารกญฺจ สหสฺสญฺจ, อายุตฺตสฺส อทารโหฯ

[6]

ตสฺมิํเยว ทิเน ตสฺส, ภริยา ชนยี สุตํ;

ยมเก ชนยี ปุตฺเต, ภริยํ เม’ติ โปสิตํฯ

[7]

โส สตฺตวสฺสิโก จา’สิ, ตํ วิชานิย มาตุลา;

คนฺตุํ สรสิ กีฬนฺเต, ทารเก จ ปโยชยุํฯ

[8]

ชลฏฺฐํ รุกฺขสุสิรํ, ชลจฺฉาทิตฉิทฺทกํ;

นิมุชฺชมาโน ฉิทฺเทน, ปวิสิตฺวา จิรฏฺฐิโตฯ

[9]

ตโต ตเถว นิกฺขมฺม, กุมาเร เสสทารเก;

อุปจฺจ ปุจฺฉิยนฺโตปิ, วญฺเจต’ญฺญวโจหิ โสฯ

[10]

มนุสฺเสหา’คเตเหโส, นิวาเสตฺวาน วตฺถกํ;

กุมาโร วาริโม คยฺห, สุสิรมฺหิ ฐิโต อหุฯ

[11]

วตฺถกานิ คเณตฺวาน, มาเรตฺวา เสสทารเก;

คนฺตฺวา อาโรจยุํ สพฺเพ, ทารกา มาริตา อิติฯ

[12]

คเตสุ เตสุ โส คนฺตฺวา, อายุตฺตกฆรํ สกํ;

วสํ อสฺสาสิโต เตน, อหู ทฺวาทสวสฺสิโกฯ

[13]

ปุน สุตฺวาน ชีวนฺตํ, กุมารํ ตสฺส มาตุลํ;

ตตฺถ โคปาลเก สพฺเพ, มาเรตุํ สนฺนิโยชยุํฯ

[14]

ตสฺมิํ อหนิ โคปาลา, ลทฺธา เอกํ จตุปฺปทํ;

อคฺคิํ อาหริตุํ คามํ, เปเสตุํ ตํ กุมารกํฯ

[15]

โส คนฺตฺวา ฆรมายุตฺต-ปุตฺตกํเยว เปสยิ;

ปาทา รุชนฺติ เม เตหิ, อคฺคิํ โคปาลสนฺติกํฯ

[16]

ตตฺถ องฺคาร มํสญฺจ,

ขาทิสฺสสิ ตุวํ อิติ;

เน สิ โส ตํ วโจ สุตฺวา,

อคฺคิํ โคปาลสนฺติกํฯ

[17]

ตสฺมิํ ขเณ เปสิตา เต, ปริกฺขิปิย มารยุํ;

สพฺเพ โคเป มารยิตฺวา, มาตุลานํ นิเวทยุํฯ

[18]

ตโถ โสฬสวสฺสํ ตํ, วิชานิํสุ จ มาตุลา;

มาตา สหสฺสญฺจา’ทาสิ, ตสฺสา รกฺขญฺจ อาทิสิฯ

[19]

อายุตฺโต มาตุสนฺเทสํ, สพฺพํ ตสฺส นิเวทิย;

ทตฺวา ทาสํ สหสฺสญฺจ, เปเสสิ ปณฺฑุลนฺติกํฯ

[20]

ปณฺฑุลพฺราหฺมโณ นาม, โภควา เวทปารโค;

ทกฺขิณสฺมิํ ทิสาภาเค, วสี ปณฺฑุลคามเกฯ

[21]

กุมาโร ตตฺถ คนฺตฺวาน, ปสฺสิ ปณฺฑุลพฺราหฺมณํ;

‘‘ตฺวํ ปณฺฑุกาภโย ตาต’’, อิติ ปุจฺฉิย พฺยากเตฯ

[22]

ตสฺส กตฺวาน สกฺการํ, อาห ราชา ภวิสฺสสิ;

สมสตฺตติวสฺสานิ, รชฺชํ ตฺวํ การยิสฺสสิฯ

[23]

สิปฺปํ อุคฺคณฺห ตาตาติ, สิปฺปุคฺคหมการยี;

จนฺเทน ตสฺส ปุตฺเตน, ขิปฺปํ สิปฺปํ สมาปิตํฯ

[24]

อทา สตสหสฺสํ โส, โยธสงฺคหการณา;

โยเธสุ สงฺคหิเตสุ, เตน ปญฺจสเตสุ โสฯ

[25]

สิยุํ ยาย คยิตานิ, ปณฺณานิ กนกานิ ตํ;

มเหสิํ กุรุจนฺทญฺจ, มม ปุตฺตํ ปุโรหิตํฯ

[26]

อิภิ วตฺวา ธนํ ทตฺวา, สโยธํ นิหริ ตโต;

โส นามํ สาวยิตฺวาน, ตโต นิกฺขมฺม ปุญฺญวาฯ

[27]

ลทฺธพโล นครเก, กาสปพฺพต สนฺติเก;

สตฺตสตานิ ปุริเส, สพฺเพสํ โภชนานิ จฯ

[28]

ตโต นรสหสฺเสน, ทฺวิสเตน กุมารโก;

คิริกณฺฑ ปพฺพตํ นาม, อคมา ปริวาริโตฯ

[29]

คิริกณฺฑสิโว นาม, ปณฺฑุกาภย มาตุโล;

ตํ ปณฺฑุวาสุเทเวน, ทินฺนํ ภุญฺชติ เทสกํฯ

[30]

โส กริสสตํ ปกฺกํ, ตทา ลาเวติ ขตฺติโย;

ตสฺส ธีตา รูปวตี, ปาลี นามา’สิ ขตฺติยาฯ

[31]

สา มหาปริวาเรน, ยานมารุยฺห โสภนํ;

ปิตุภตฺตํ คาหยิตฺวา, ลาวกานญฺจ คจฺฉติฯ

[32]

กุมารสฺส มนุสฺสานํ, ทิสฺวา ตตฺถ กุมาริกํ;

อาโรเจสุํ กุมารสฺส, กุมาโร สหสา’คโตฯ

[33]

ทฺเวธา ตํ ปริสํ กตฺวา, สตํ ยานมเปสยิ;

ตทนฺติกํ สปริสา, กตฺถ ยาสีติ ปุจฺฉิตํฯ

[34]

ตาย วุตฺเตตุ สพฺพสฺมิํ, ตสฺสํสารตฺต มานโส;

อตฺตโน สํวิภาคตฺถํ, ภนฺเตนา’ยาจิ ขตฺติโยฯ

[35]

สาสโมรุยฺห ยานมฺหา, อทา โสวณฺณปาติยา;

ภตฺตํ นิคฺโรธ มูลสฺมิํ, ราชปุตฺตสฺส ขตฺติยาฯ

[36]

คณฺหิ นิคฺโรธปณฺณานิ, โภเชตุํ เสสเก ชเน;

โสวณฺณภาชนานา’สุํ, ตานิ ปณฺณานิ ตํ ขเณฯ

[37]

ตานิ ทิสฺวา ราชปุตฺโต, สริตฺวา ทิชภาสิตํ;

มเหสิภาว โยคฺคาเม, กญฺญาลทฺธาติ ตุสฺสิโสฯ

[38]

สพฺเพ โภชาปยี เตสา, ตํ น ขียิตฺถ โภชนํ;

เอกสฺส ปฏิวิโส’ว, คหิโต ตตฺถ ทิสฺสถฯ

[39]

เอวํ ปุญฺญคุณูเปตา, สุกุมารี กุมาริกา;

สุวณฺณปาลิ นาเมน, ตโตปฺปภุต อาสิ สาฯ

[40]

ตํ กุมาร คเหตฺวาน, ยานมารุยฺห ขตฺติโย;

มหพฺพล ปริพฺยูฬฺโห, อนุสํณี อปกฺกมิฯ

[41]

ตํ สุตฺวาน ปิตา ตสฺสา, นเร สพฺเพ อเปสยิ;

เต คนฺตฺวา กลหํ กตฺวา, ตชฺชิตา เตหิ อาคมุํฯ

[42]

กลหนครํ นาม, คาโม ตตฺถ กเต อหุ;

ตํ สุตฺวา ภาตโร ตสฺสา, ปญฺจยุทฺธายุ’ปาคมุํฯ

[43]

สพฺเพ เต ปณฺฑุลสุโต, จนฺโทเยว อฆาตยิ;

โลหิต วาหขณฺโฑติ, เตสํ ยุทฺธมหี อหุฯ

[44]

มหตา พล กาธยน,

ตโต โส ปณฺฑุกาภโย;

คงฺคาย ปาริเม ติเร,

โทฬปพฺพตกํ อคาฯ

[45]

ตตฺถ จตฺตาริ วสฺสานิ, วสิ ตํ ตตฺถ มาตุลา;

สุตฺวา ฐเปตฺวา ราชานํ, ตํ ยุทฺธตฺถมุปาคมุํฯ

[46]

ขนฺธาวารํ นิเวเสตฺวา, ธูมรกฺขาค สนฺติเก;

ภาคิเนยฺเยน ยุชฺฌิํสุ, ภาคิเนยฺโย ตุ มาตุเลฯ

[47]

อนุพนฺธี โอรคงฺคํ, มลาเปตฺวา นิวตฺติย;

เตสญฺจ ขนฺธาวารมฺหิ, ทุเว วสฺสานิ โส วสีฯ

[48]

คนฺโตฺว’ปติสฺสคามํ เต, ตมตฺถํ ราชิโน’พฺรวุํ;

ราชาเลขํ กุมารสฺส, สรหสฺสํ สปาหิณิฯ

[49]

‘‘ปุญฺชสฺสุ ปารคงฺคํ ตฺวํ, มา’คา โอรํตโต’’อิติ;

ตํ สุตฺวา ตสฺส กุชฺชิํสุ, ภาตโร นว ราชิโนฯ

[50]

อุปตฺถมฺโภ ตฺวเมวา’สิ, จิรํ ตสฺส อิทานิ ตุ;

รฏฺฐํ ททาสิ ตสฺมา ตฺวํ, มาเรสฺสามา’ติ อพฺรวุํฯ

[51]

โส เตสํ รชฺชมปฺเปสิ, เต ติสฺสํ นาม ภาตรํ;

สพฺเพว สหิตา’กํสุ, รชฺชสฺส ปรินายกํฯ

[52]

เอโส วีสติวสฺสานิ, อภโย’ภย ทายโก;

ตตฺโถ’ปติสฺสคามมฺหิ, ราชา รชฺชมการยิฯ

[53]

วสนฺติ ธูมรกฺขาเค, สเร ตุมฺพริยงฺคเณ;

จรเต วฬวา รุปา, ยกฺขี เจติยนามิกาฯ

[54]

เอโก ทิสฺวาน เสนงฺคํ, อุตฺตปาทํ มโนรมํ;

อาโรเจสิ กุมารสฺส, วฬเว’ตฺตี’ทิสี อิติฯ

[55]

กุมาโร รสฺมิมาทาย, คเหตุํ ตํ อุปาคมิ;

ปจฺฉโต อคตํ ทิสฺวา, ภีตา เตเชน ตสฺสสาฯ

[56]

ธาวิ’นนฺตรธายิตฺวา, ธาวนฺติ มนุพนฺธิโส;

ธาวมานา สรํ หํ สา, สตฺตกฺขตฺตุํ ปริกฺขิปิฯ

[57]

โอตริตฺวา มหาคงฺคํ, อุตฺตริตฺวา ตโต ปน;

ธุมรกฺขํ ปพฺพตํ ตํ, สตฺตกฺขตฺตุํ ปริกฺขิปิฯ

[58]

ตํ สรํ ปุน ติกฺขตฺตุํ, ปริกฺขิปิ ตโต ปุน;

คงฺคํ กจฺฉกติตฺเถน, สโมตริ ตหิํ ตุ โสฯ

[59]

คเหสิตํ วาลธิสฺมิํ, ตาลปตฺตญฺจ โตยคํ;

ตสฺส ปุญฺญานุภาเวน, โส อโหสิ มหา อสิฯ

[60]

อุจฺจาเรสิ อสิํ ทชฺชํ, ‘‘มาโรมี’’ติ ตมาห สา;

รชฺชํ คเหตฺวา เต ทชฺชํ, สามิ มามํ อมารยิฯ

[61]

คีวาย ตํ คเหตฺวา โส, วิชฺฌิตฺวา อสิโกฏิยา;

นาสาย รชฺชุยา พนฺธิ, สา อโหสิ วสานุคาฯ

[62]

คนฺตฺวา ตํ ธุมรกฺขํ โส, ตมารุยฺห มหพฺพโล;

ตตฺถ จตฺตาริ วสฺสานิ, ธูมรกฺขน เค วสิฯ

[63]

ตโต นิกฺขมฺม สพโล, อาคมฺมา’ริฏฺฐปพฺพตํ;

สุทฺธิกาลมเปกฺขนฺโต, ตตฺถ สตฺตสมาวสิฯ

[64]

ทฺเว มาตุเล ฐเปตฺวาน, ตสฺส เสสฏฺฐมาตุลา;

ยุทฺธสชฺชา อริฏฺฐํ ตํ, อุปสงฺกมฺม ปพฺพตํฯ

[65]

ขนฺธาวารํ นครเก, นิเวเสตฺวา จมูปติํ;

ทตฺวา ปริกฺขิปาเปสุํ, สมนฺตา’ริฏฺฐปพฺพตํฯ

[66]

ยกฺขินิยา มนฺตยิตฺวา, ตสฺสา วจนยุตฺติยา;

ทตฺวา ราชปริกฺขารํ, ปณฺณาการา ยุวานิ จฯ

[67]

‘‘คณฺหาถ สพฺพาเน’ตานิ, ขมาเปสฺสามิ โว อหํ’’;

อิติ วตฺวาน เปเสสิ, กุมาโร ปุรโต พลํฯ

[68]

คณฺหิสฺสามิ ปวิฏฺฐนฺติ, วิสฺสฏฺเฐสุ ตุ เตสุ โส;

อารุยฺห ยกฺขวฬวํ, มหาพลปุรกฺขโตฯ

[69]

ยุทฺธาย ปาวิสิ ยกฺขี, มหาราว มราปิสา;

อนฺโต พหิพลญฺจสฺส, อุกฺกุฏฺฐิํ มหติํ อกาฯ

[70]

กุมารปุริสา สพฺเพ, ปรเสนา นเร พหู;

ฆาเตตฺวา มาตุเล จ’ตฺถ, สีสราสิํ อกํสุ เตฯ

[71]

เสนาปติ ปาลยิตฺวา, คุมฺพฏฺฐานํ สปาวิสิ;

เสนาปติ คุมฺพโก’ติ, เตน เอส ปวุจฺจติฯ

[72]

อุปริฏฺฐมาตุลสิรํ, สีสราสิํ สปสฺสิย;

ลาพุราสี’ว อิจฺฉาห, เตนา’สิ ลาพุคามโกฯ

[73]

เอวํ วิชิตสงฺคาโม, ตโต โส ปณฺฑุกาภโย;

อยฺยกสฺสา’นุราธสฺส, วสนฐานมาคมิฯ

[74]

อตฺตโน ราชเคหํ โส, ตสฺส ทตฺวาน อยฺยโก;

อญฺญตฺถวาสํ กปฺเปสิ, โส ตุ ตสฺมิํ ฆเร วสิฯ

[75]

ปุจฺฉาเปตฺวาน เนมิตฺตํ, วตฺถุวิชฺชา’วิทุํ ตถา;

นครํ ปวรํ ตสฺมิํ, คาเมเยว อมาปยิฯ

[76]

นิวาสตฺตา’นุราธานํ, อนุราธปุรํ อหุ;

นกฺขตฺเตนา’นุราเธน, ปติฏฺฐาปิต ตาย จฯ

[77]

อาณาเปตฺวา มาตุลานํ, ฉตฺตํ ชาตสฺสเร อิธ;

โธวาเปตฺวา ธารยิตฺวา, ตํ สเรเยว วารินาฯ

[78]

อตฺตโน อภิเสกํ โส, กาเรสิ ปณฺฑุกาภโย;

สุวณฺณปาลิํ เทวิํ ตํ, มเหสิตฺเต ภิเสจยิฯ

[79]

อทา จนฺทกุมารสฺส, โปโรหิจฺจํ ยถาวิธิ;

ฐานนฺตรานิ เสสานํ, ภจฺจานญฺจ ยถารหํฯ

[80]

มาตุยา อุปการตฺตา, อตฺตโน จ มหีปติํ;

อฆาตยิตฺวา เชฏฺฐํ ตํ, มาตุลํ อภยํ ปนฯ

[81]

รตฺติรชฺชํ อทา ตสฺส, อหุ นครคุตฺติโก;

ตทุปาทาย นคเร, อหู นครคุตฺติโกฯ

[82]

สสฺสุรํ ตํ อฆาเตตฺวา, คิริกณฺฑสิวมฺปิ จ;

คิริกณฺณเทสํ ตสฺเส’ว, มาตุลสฺส อทาสิ โสฯ

[83]

สรํ ตญฺจ ขณาเปตฺวา, การาเปสิ พหู ทกํ;

ชเย ชลสฺส คาเหน, ชยวาปีติ อหุตํฯ

[84]

กาลเวลํ นิวาเสสิ, ยกฺขํปุร ปุรตฺถิเม;

ยกฺขํ ตุ จิตฺตราชํ ตํ, เหฏฺโฐ อภยวาปิยาฯ

[85]

ปุพฺโพปการิํ ทาสิํ ตํ, นิพฺพตฺตํ ยกฺขโยนิยา;

ปุรสฺส ทกฺขิณทฺวาเร, โส กตญฺญู นิวาสยิฯ

[86]

อนฺโต นรินฺทวตฺถุสฺส, วฬวามุขยกฺขินิํ;

นิวาเสสิ พลิํ เตสํ, อญฺเญสญฺจานุวสฺสกํฯ

[87]

ทาเปสิ ฉณกาเล ตุ, จิตฺตราเชน โส สห;

สมาสเน นิสีทิตฺวา, ทิพฺพมานุสนาฏกํฯ

[88]

กาเรนฺโต’ภิรมิ ราชา, รติขิฑฺฑา สมปฺปิโต;

ทฺวารคาเม จ จตุโร, ภยวาปิญฺจ การยิฯ

[89]

มหาสุสานฆาตนํ, ปจฺฉิมราชินิํ ตถา;

เวสฺสวณสฺส นิคฺโรธํ, พฺยาธิเทวสฺส ตาลกํฯ

[90]

โยนสภาค วตฺถุญฺจ, มเหชฺชฆรเมว จ;

เอตานิ ปจฺฉิมทฺวาร-ทิสาภาเค นิเวสยิฯ

[91]

ปญฺจสตานิ จณฺฑาล-ปุริเส ปุรโสธเก;

ทุเวสตานิ จณฺฑาล-ปุริเส วจฺจโสธเกฯ

[92]

ทิยฑฺฒสตจณฺฑาเล, มตนีหารเก’ปิ จ;

สุสาน โคปจณฺฑาเล, ตตฺตเกเยว อาทิสิฯ

[93]

เตสํ คามํ นิเวเสสิ, สุสานา ปจฺฉิมุตฺตเร;

ยถา วิหิตกมฺมานิ, ตานิ นิจฺจํ อกํสุเตฯ

[94]

ตสฺส จณฺฑาลคามสฺส, ปุพฺพุตฺตรทิสาย ตุ;

นีจสุสานกํ นาม, จณฺฑาลานมการยิฯ

[95]

ตสฺสุตฺตเร สุสานสฺส, ปาสาณปพฺพตนฺตเร;

อาวาสปาลิฌาธานํ, ตทา อาสิ นิเวสิตาฯ

[96]

ตทุตฺตเร ทิสาภาเค, ยาว คามณิ วาปิยา;

ตาปสานํ อเนเกสํ, อสฺสโม อาสิ การิโตฯ

[97]

ตสฺเสว จ สุสานสฺส, ปุรตฺถิมทิสาย ตุ;

โชติยสฺส นิคณฺฐสฺส, ฆรํ กาเรสิ ภูปติฯ

[98]

ตสฺมิํเยว เทสสฺมิํ, นิคณฺโฐ คิรินามโก;

นานาปาสณฺฑกา เจว, วสิํสุ สมณา พหูฯ

[99]

ตตฺเถว จ เทวกุลํ, อกาเรสิ มหีปติ;

กุภณฺฑสฺส นิคณฺฐสฺส, ตํนามกมโหสิตํฯ

[100]

ตโต ตุ ปจฺฉิเม ภาเค, ฌาธปาลิปุรตฺถิเม;

มิจฺฉาทิฏฺฐิกุลานํ ตุ, วสี ปญฺจสตํ ตหิํฯ

[101]

ปรํ โชติยเคหมฺหา, โอรํ คามณิ วาปิยา;

โส ปริพฺพาชการามํ, การาเปสิ ตเถว จฯ

[102]

อาชีวกานํ เคหญฺจ, พฺราหฺมณวฏฺฏเมว จ;

สิวิกา โสตฺถิสาลา จ, อกาเรสิ ตหิํ ตหิํฯ

[103]

ทสวสฺสาภิเสโก โส, คามสีมา นิเวสยิ;

ลํกาทีปมฺหิ สกเล, ลํกินฺโท ปณฺฑุกาภโยฯ

[104]

โส กาลเวลจิตฺเตหิ, ทิสฺสมาเนหิ ภูปติ;

สหา’นุ โภสิ สมฺปติํ, ยกฺขภูตสหาย วาฯ

[105]

ปณฺฑุกาภยรญฺโญ จ, อภยสฺส จ อนฺตเร;

ราชสุญฺญานิ วสฺสานิ, อเหสุํ ทสสตฺต จฯ

[106]

โส ปณฺฑุกาภยมหีปติ สตฺตติํส–

วสฺโส’ธิคมฺม ธิติมา ธรณี ปติตฺตํ;

รมฺเม อนุนมนุราธปุเร สมิทฺเธ;

วสฺสานิ อการยิ รชฺชเมตฺถาติฯ

สุชนปฺปสาทสํเวคตฺถาย กเต มหาวํเส

ปณฺฑุกาภยาภิเสโกนาม

ทสโม ปริจฺเฉโทฯ

เอกาทสม ปริจฺเฉท