[39] ‘‘นาหํ , ภิกฺขเว, อญฺญํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อทนฺตํ อคุตฺตํ อรกฺขิตํ อสํวุตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํฯ จิตฺตํ, ภิกฺขเว, อทนฺตํ อคุตฺตํ อรกฺขิตํ อสํวุตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติฯ นวมํฯ

[40] ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อญฺญํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ทนฺตํ คุตฺตํ รกฺขิตํ สํวุตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ ฯ จิตฺตํ, ภิกฺขเว, ทนฺตํ คุตฺตํ รกฺขิตํ สํวุตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติฯ ทสมํฯ

อทนฺตวคฺโค จตุตฺโถฯ

5. ปณิหิตอจฺฉวคฺโค

[41] ‘‘เสยฺยถาปิ , ภิกฺขเว, สาลิสูกํ วา ยวสูกํ วา มิจฺฉาปณิหิตํ หตฺเถน วา ปาเทน วา อกฺกนฺตํ หตฺถํ วา ปาทํ วา เภจฺฉติ [ภิชฺชิสฺสติ (สฺยา. กํ. ก.), เภชฺชติ (สี.) โมคฺคลฺลานพฺยากรณํ ปสฺสิตพฺพํ] โลหิตํ วา อุปฺปาเทสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ ตํ กิสฺส เหตุ? มิจฺฉาปณิหิตตฺตา, ภิกฺขเว, สูกสฺสฯ เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, โส วต ภิกฺขุ มิจฺฉาปณิหิเตน จิตฺเตน อวิชฺชํ เภจฺฉติ, วิชฺชํ อุปฺปาเทสฺสติ, นิพฺพานํ สจฺฉิกริสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ ตํ กิสฺส เหตุ? มิจฺฉาปณิหิตตฺตา, ภิกฺขเว, จิตฺตสฺสา’’ติฯ ปฐมํฯ

[42] ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, สาลิสูกํ วา ยวสูกํ วา สมฺมาปณิหิตํ หตฺเถน วา ปาเทน วา อกฺกนฺตํ หตฺถํ วา ปาทํ วา เภจฺฉติ โลหิตํ วา อุปฺปาเทสฺสตีติ ฐานเมตํ วิชฺชติฯ ตํ กิสฺส เหตุ? สมฺมาปณิหิตตฺตา, ภิกฺขเว, สูกสฺสฯ เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, โส วต ภิกฺขุ สมฺมาปณิหิเตน จิตฺเตน อวิชฺชํ เภจฺฉติ, วิชฺชํ อุปฺปาเทสฺสติ, นิพฺพานํ สจฺฉิกริสฺสตีติ ฐานเมตํ วิชฺชติฯ ตํ กิสฺส เหตุ? สมฺมาปณิหิตตฺตา, ภิกฺขเว, จิตฺตสฺสา’’ติฯ ทุติยํฯ

[43] ‘‘อิธาหํ [อิทาหํ (สี.)], ภิกฺขเว, เอกจฺจํ ปุคฺคลํ ปทุฏฺฐจิตฺตํ เอวํ เจตสา เจโต ปริจฺจ ปชานามิ – ‘อิมมฺหิ เจ อยํ สมเย ปุคฺคโล กาลํ กเรยฺย, ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเย’ฯ ตํ กิสฺส เหตุ? จิตฺตํ หิสฺส , ภิกฺขเว, ปทุฏฺฐํฯ ‘‘เจโตปโทสเหตุ ปน, ภิกฺขเว, เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชนฺตี’’ติฯ ตติยํฯ

[44] ‘‘อิธาหํ, ภิกฺขเว, เอกจฺจํ ปุคฺคลํ ปสนฺนจิตฺตํ เอวํ เจตสา เจโต ปริจฺจ ปชานามิ – ‘อิมมฺหิ เจ อยํ สมเย ปุคฺคโล กาลํ กเรยฺย, ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเค’ฯ ตํ กิสฺส เหตุ? จิตฺตํ หิสฺส, ภิกฺขเว, ปสนฺนํฯ ‘‘เจโตปสาทเหตุ ปน, ภิกฺขเว, เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคติํ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺตี’’ติฯ จตุตฺถํฯ

[45] ‘‘เสยฺยถาปิ , ภิกฺขเว, อุทกรหโท อาวิโล ลุฬิโต กลลีภูโต ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส ตีเร ฐิโต น ปสฺเสยฺย สิปฺปิสมฺพุกมฺปิ [สิปฺปิกสมฺพุกมฺปิ (ก.)] สกฺขรกฐลมฺปิ มจฺฉคุมฺพมฺปิ จรนฺตมฺปิ ติฏฺฐนฺตมฺปิฯ ตํ กิสฺส เหตุ? อาวิลตฺตา, ภิกฺขเว, อุทกสฺสฯ เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, โส วต ภิกฺขุ อาวิเลน จิตฺเตน อตฺตตฺถํ วา ญสฺสติ ปรตฺถํ วา ญสฺสติ อุภยตฺถํ วา ญสฺสติ อุตฺตริํ วา มนุสฺสธมฺมา อลมริยญาณทสฺสนวิเสสํ สจฺฉิกริสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ ตํ กิสฺส เหตุ? อาวิลตฺตา, ภิกฺขเว, จิตฺตสฺสา’’ติฯ ปญฺจมํฯ

[46] ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อุทกรหโท อจฺโฉ วิปฺปสนฺโน อนาวิโล ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส ตีเร ฐิโต ปสฺเสยฺย สิปฺปิสมฺพุกมฺปิ สกฺขรกฐลมฺปิ มจฺฉคุมฺพมฺปิ จรนฺตมฺปิ ติฏฺฐนฺตมฺปิฯ ตํ กิสฺส เหตุ? อนาวิลตฺตา, ภิกฺขเว, อุทกสฺสฯ เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, โส วต ภิกฺขุ อนาวิเลน จิตฺเตน อตฺตตฺถํ วา ญสฺสติ ปรตฺถํ วา ญสฺสติ อุภยตฺถํ วา ญสฺสติ อุตฺตริํ วา มนุสฺสธมฺมา อลมริยญาณทสฺสนวิเสสํ สจฺฉิกริสฺสตีติ ฐานเมตํ วิชฺชติฯ ตํ กิสฺส เหตุ? อนาวิลตฺตา, ภิกฺขเว, จิตฺตสฺสา’’ติฯ ฉฏฺฐํฯ

[47] ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ยานิ กานิจิ รุกฺขชาตานํ ผนฺทโน เตสํ อคฺคมกฺขายติ ยทิทํ มุทุตาย เจว กมฺมญฺญตาย จฯ

เอวเมวํ โข อหํ, ภิกฺขเว , นาญฺญํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ภาวิตํ พหุลีกตํ มุทุ จ โหติ กมฺมญฺญญฺจ ยถยิทํ จิตฺตํฯ จิตฺตํ, ภิกฺขเว, ภาวิตํ พหุลีกตํ มุทุ จ โหติ กมฺมญฺญญฺจ โหตี’’ติฯ สตฺตมํฯ

[48] ‘‘นาหํ , ภิกฺขเว, อญฺญํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ลหุปริวตฺตํ ยถยิทํ จิตฺตํฯ ยาวญฺจิทํ, ภิกฺขเว, อุปมาปิ น สุกรา ยาว ลหุปริวตฺตํ จิตฺต’’นฺติฯ อฏฺฐมํฯ

[49] ‘‘ปภสฺสรมิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํฯ ตญฺจ โข อาคนฺตุเกหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺฐ’’นฺติฯ นวมํฯ

[50] ‘‘ปภสฺสรมิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํฯ ตญฺจ โข อาคนฺตุเกหิ อุปกฺกิเลเสหิ วิปฺปมุตฺต’’นฺติฯ ทสมํฯ

ปณิหิตอจฺฉวคฺโค ปญฺจโมฯ

6. อจฺฉราสงฺฆาตวคฺโค

[51] ‘‘ปภสฺสรมิทํ , ภิกฺขเว, จิตฺตํฯ ตญฺจ โข อาคนฺตุเกหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺฐํฯ ตํ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ ตสฺมา ‘อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส จิตฺตภาวนา นตฺถี’ติ วทามี’’ติฯ ปฐมํฯ

[52] ‘‘ปภสฺสรมิทํ , ภิกฺขเว, จิตฺตํฯ ตญฺจ โข อาคนฺตุเกหิ อุปกฺกิเลเสหิ วิปฺปมุตฺตํฯ ตํ สุตวา อริยสาวโก ยถาภูตํ ปชานาติฯ ตสฺมา ‘สุตวโต อริยสาวกสฺส จิตฺตภาวนา อตฺถี’ติ วทามี’’ติฯ ทุติยํฯ

[53] ‘‘อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เมตฺตาจิตฺตํ [เมตฺตํ จิตฺตํ (สี.), เมตฺตจิตฺตํ (สฺยา. กํ. ปี. ก.)] อาเสวติ; อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว – ‘ภิกฺขุ อริตฺตชฺฌาโน วิหรติ สตฺถุสาสนกโร โอวาทปติกโร, อโมฆํ รฏฺฐปิณฺฑํ ภุญฺชติ’ฯ โก ปน วาโท เย นํ พหุลีกโรนฺตี’’ติ! ตติยํฯ