ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

ปฏฺฐานุทฺเทส ทีปนีปาฐ

1. เหตุปจฺจโย

กตโม เหตุปจฺจโยฯ โลโภ เหตุปจฺจโยฯ โทโส, โมโห, อโลโภ, อโทโส, อโมโห เหตุ ปจฺจโยฯ

กตเม ธมฺมา เหตุปจฺจยสฺส ปจฺจยุปฺปนฺนาฯ โลภ สหชาตา จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา จ รูปกลาปาธมฺมา จ โทสสห ชาตา โมหสหชาตา อโลภสหชาตา อโทสสห ชาตา อโมหสหชาตา จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา จ รูปกลาปา ธมฺมา จ เหตุปจฺจยโต อุปฺปนฺนา เหตุปจฺจยุปฺปนฺนา ธมฺมาฯ

สหชาตรูปกลาปา นาม สเหตุกปฏิสนฺธิกฺขเณ กมฺมชรูปานิ จ ปวตฺติกาเล สเหตุกจิตฺตชรูปานิ จฯ ตตฺถ ปฏิสนฺธิกฺขโณ นาม ปฏิสนฺธิจิตฺตสฺส อุปฺปาทกฺขโณฯ ปวตฺติกาโล นาม ปฏิสนฺธิจิตฺตสฺส ฐิติกฺขณโต ปฏฺฐาย ยาว จุติกาลํ วุจฺจติฯ

เกนฏฺเฐน เหตุ, เกนฏฺเฐน ปจฺจโยติฯ มูลฏฺเฐน เหตุ, อุปการกฏฺเฐน ปจฺจโยติฯ ตตฺถ มูลยมเก วุตฺตานํ โลภาทีนํ มูลธมฺมานํ มูลภาโว มูลฏฺโฐ นามฯ โส มูลฏฺโฐ มูลยมกทีปนิยํ อมฺเหหิ รุกฺโขปมาย ทีปิโตเยวฯ

อปิ จ เอโก ปุริโส เอกิสฺสํ อิตฺถิยํ ปฏิพทฺธ จิตฺโต โหติฯ โส ยาว ตํ จิตฺตํ น ชหติ, ตาว ตํ อิตฺถิํ อารพฺภ ตสฺส ปุริสสฺส โลภสหชาตานิ กายวจีมโนกมฺมานิ จ โลภสมุฏฺฐิตานิ จิตฺตชรูปานิ จ จิรกาลํปิ ปวตฺตนฺติฯ สพฺพานิ จ ตานิ จิตฺตเจตสิกรูปานิ ตสฺสํ อิตฺถิยํ รชฺชนโลภมูลกานิ โหนฺติฯ โส โลโภ เตสํ มูลฏฺเฐน เหตุ จ, อุปการกฏฺเฐน ปจฺจโย จฯ ตสฺมา เหตุปจฺจโยฯ เอส นโย เสสานิ รชฺชนียวตฺถูนิ อารพฺภรชฺชนวเสน อุปฺปนฺเนสุ โลเภสุ, ทุสฺสนียวตฺถูนิ อารพฺภ ทุสฺสนวเสน อุปฺปนฺเนสุ โทเสสุ, มุยฺหนียวตฺถูนิ อารพฺภ มุยฺหนวเสน อุปฺปนฺเนสุ โมเหสุ จฯ

ตตฺถ ยถา รุกฺขสฺส มูลานิ สยํ อนฺโตปถวิยํ สุฏฺฐุ ปติฏฺฐหิตฺวา ปถวิรสญฺจ อาโปรสญฺจ คเหตฺวา ตํ รุกฺขํ ยาว อคฺคา อภิหรนฺติ, เตน รุกฺโข จิรกาลํ วฑฺฒมาโน ติฏฺฐติฯ ตถา โลโภ จ ตสฺมิํ ตสฺมิํ วตฺถุมฺหิ รชฺชนวเสน สุฏฺฐุ ปติฏฺฐหิตฺวา ตสฺส ตสฺส วตฺถุสฺส ปิยรูปรสญฺจ สาตรูปรสญฺจ คเหตฺวา สมฺปยุตฺตธมฺเม ยาว กายวจีวีติกฺกมา อภิหรติ, กาย วีติกฺกมํ วา วจีวีติกฺกมํ วา ปาเปติฯ ตถา โทโส จ ทุสฺสน วเสน อปฺปิยรูปรสญฺจ อสาตรูปรสญฺจ คเหตฺวา, โมโห จ มุยฺหนวเสน นานารมฺมเณสุ นิรตฺถกจิตฺตาจารรสํ วฑฺเฒตฺวาติ วตฺตพฺพํฯ เอวํ อภิหรนฺตา ตโย ธมฺมา รชฺชนียาทีสุ วตฺถูสุ สมฺปยุตฺตธมฺเม โมทมาเน ปโมทมาเน กโรนฺโต วิย จิร กาลํ ปวตฺเตนฺติฯ สมฺปยุตฺตธมฺมา จ ตถา ปวตฺตนฺติฯ สมฺปยุตฺต ธมฺเมสุ จ ตถา ปวตฺตมาเนสุ สหชาตรูปกลาปาปิ ตถา ปวตฺตนฺติเยวฯ ตตฺถ สมฺปยุตฺตธมฺเม อภิหรตีติ ทฺเว ปิยรูป สาตรูปรเส สมฺปยุตฺตธมฺมานํ สนฺติกํ ปาเปตีติ อตฺโถฯ

สุกฺกปกฺเข โส ปุริโส ยทากาเมสุ อาทีนวํ ปสฺสติ, ตทา โส ตํ จิตฺตํชหติ, ตํ อิตฺถิํ อารพฺภ อโลโภ สญฺชา ยติฯ ปุพฺเพ ยสฺมิํ กาเล ตํ อิตฺถิํ อารพฺภ โลภมูลกานิ อสุทฺธานิ กายวจีมโนกมฺมานิ วตฺตนฺติฯ อิทานิ ตสฺมิํ กาเลปิ อโลภมูลกานิ สุทฺธานิ กายวจีมโนกมฺมานิ วตฺตนฺติฯ ปพฺพชิต สีลสํวรานิ วา ฌานปริกมฺมานิ วา อปฺปนาฌานานิ วา วตฺตนฺติฯ โส อโลโภ เตสํ มูลฏฺเฐน เหตุ จ โหติ, อุปการกฏฺเฐน ปจฺจโยจฯ ตสฺมา เหตุปจฺจโยฯ เอส นโย เสเสสุ โลภ ปฏิปกฺเขสุ อโลเภสุ, โทสปฏิปกฺเขสุ อโทเสสุ, โมห ปฏิปกฺเขสุ อโมเหสุ จฯ

ตตฺถ รุกฺขมูลานิ วิย อโลโภ โลภเนยฺยวตฺถูสุ โลภํ ปหาย โลภวิเวกสุขรสํ วฑฺเฒตฺวา เตน สุเขน สมฺปยุตฺตธมฺเม โมทมาเน ปโมทมาเน กโรนฺโต วิย ยาว ฌานสมาปตฺติสุขา วา ยาว มคฺคผลสุขา วา วฑฺฒาเปติฯ ตถา อโทโส จ โทสเนยฺยวตฺถูสุ โทสวิเวกสุขรสํ วฑฺเฒตฺวา, อโมโห จ โมหเนยฺยวตฺถูสุ โมหวิเวกสุขรสํ วฑฺเฒตฺวาติ วตฺตพฺพํฯ เอวํ วฑฺฒาเปนฺตา ตโย ธมฺมา กุสเลสุ ธมฺเมสุ สมฺปยุตฺตธมฺเม โมทมาเน ปโมทมาเน กโรนฺโต วิย จิร กาลํปิ ปวตฺเตนฺติฯ สมฺปยุตฺตธมฺมา จ ตถา ปวตฺตนฺติฯ สมฺปยุตฺต ธมฺเมสุ จ ตถา ปวตฺตมาเนสุ สหชาตรูปกลาปาปิ ตถา ปวตฺตนฺติเยวฯ

ตตฺถ โลภวิเวกสุขรสนฺติ วิวิจฺจนํ วิคมนํ วิเวโกฯ โลภสฺส วิเวโก โลภวิเวโกฯ โลภวิเวเก สุขํ โลภวิเวกสุขํฯ โลภวิเวกํ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺนสุขนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ตเทว รโส โลภวิเวกสุขรโสติ สมาโสฯ อยํ อภิธมฺเม ปฏฺฐานนโยฯ

หตฺตนฺตนโย ปน อวิชฺชาสงฺขาโต โมโห จ ตณฺหาสงฺขาโต โลโภ จาติ ทฺเว ธมฺมา สพฺเพสํปิ วฏฺฏทุกฺขธมฺมานํ มูลานิ โหนฺติฯ โทโส ปน โลภสฺส นิสฺสนฺทภูตํ ปาปมูลํ โหติฯ วิชฺชาสงฺขาโต อโมโห จ นิกฺขมธาตุสงฺขาโต อโลโภ จาติ ทฺเว ธมฺมา วิวฏฺฏธมฺมานํ มูลานิ โหนฺติฯ อโทโส ปน อโลภสฺส นิสฺสนฺทภูตํ กลฺยาณมูลํ โหติฯ เอวํ ฉพฺพิธานิ มูลานิ สหชาตานํปิ อสหชาตานํปิ นามรูปธมฺมานํ ปจฺจยา โหนฺตีติฯ อยํ สุตฺตนฺเตสุ นโยฯ เหตุปจฺจยทีปนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อารมฺมณปจฺจโย

กตโม อารมฺมณปจฺจโยฯ สพฺเพปิ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา สพฺเพปิ รูปธมฺมา สพฺพํปิ นิพฺพานํ สพฺพาปิ ปญฺญตฺติโย อารมฺมณ ปจฺจโยฯ น หิ โส นาม เอโกปิ ธมฺโม อตฺถิ, โย จิตฺต เจตสิกานํ อารมฺมณํ น โหติฯ สงฺเขปโต ปน อารมฺมณํ ฉพฺพิธํ โหติ รูปารมฺมณํ สทฺทารมฺมณํ คนฺธารมฺมณํ รสารมฺมณํ โผฏฺฐพฺพารมฺมณํ ธมฺมารมฺมณนฺติฯ

กตเม ธมฺมา อารมฺมณปจฺจยสฺส ปจฺจยุปฺปนฺนาฯ สพฺเพปิ จิตฺต เจตสิกาธมฺมา อารมฺมณปจฺจยสฺส ปจฺจยุปฺปนฺนาฯ น หิ กิญฺจิ จิตฺตํ นาม อตฺถิ, ยํ จิตฺตํ ภูเตน วา อภูเตน วา อารมฺมเณน วินา ปวตฺตติฯ

ตตฺถ ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปารมฺมณํ ทุวิธสฺส จกฺขุวิญฺญาณจิตฺตสฺส อารมฺมณปจฺจโยฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ สทฺทารมฺมณํ ทุวิธสฺส โสตวิญฺญาณ จิตฺตสฺสฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ คนฺธารมฺมณํ ทุวิธสฺส ฆานวิญฺญาณจิตฺตสฺสฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ รสารมฺมณํ ทุวิธสฺส ชิตฺหวิญฺญาณจิตฺตสฺสฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ ติวิธํ โผฏฺฐพฺพารมฺมณํ ทุวิธสฺส กายวิญฺญาณจิตฺตสฺสฯ ปจฺจุปฺปนฺนานิ ตานิ ปญฺจารมฺมณานิ ติวิธสฺส มโนธาตุจิตฺตสฺส อารมฺมณปจฺจโยฯ สพฺพานิ ตานิ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนานิ ปญฺจารมฺมณานิ วา สพฺพานิ เตกาลิกานิ กาลวิมุตฺตานิ ธมฺมารมฺมณานิ วา ฉ สตฺตติวิธานํ มโนวิญฺญาณจิตฺตานํ ยถารหํ อารมฺมณปจฺจโยฯ

เกนฏฺเฐน อารมฺมณํ, เกนฏฺเฐน ปจฺจโยติฯ จิตฺต เจตสิเกหิ อาลมฺพิตพฺพฏฺเฐน อารมฺมณํ, อุปการกฏฺเฐน ปจฺจโยติฯ

อาลมฺพิตพฺพฏฺเฐนาติ เจตฺถ อาลมฺพณกิริยา นาม จิตฺต เจตสิกานํ อารมฺมณคฺคหณกิริยา, อารมฺมณุปาทาน กิริยาฯ

ยถา หิ โลเก อโยธาตุํ กาเมติ อิจฺฉตีติ อตฺเถน อโยกนฺตโก นาม โลหธาตุวิเสโส อตฺถิฯ โส อโยขนฺธสมีปํ สมฺปตฺโต ตํ อโยขนฺธํ กาเมนฺโต วิย อิจฺฉนฺโต วิย อโยขนฺธาภิมุโข จญฺจลติฯ สยํ วา ตํ อโยขนฺธํ อุปคจฺฉติฯ อโยขนฺธํ วา อตฺตาภิมุขํ อากฑฺฒติ, อโยขนฺโธ ตทภิมุโข จญฺจลติ, ตํ วา อุปคจฺฉติฯ อยํ อโยกนฺตกสฺส อาลมฺพณกิริยา นามฯ เอวเมว จิตฺตเจตสิกานํ อารมฺมเณสุ อาลมฺพณกิริยา ทฏฺฐพฺพาฯ น เกวลํ อารมฺมเณสุ อาลมฺพณ มตฺตํ โหติฯ อถ โข จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา สตฺตสนฺตาเน อุปฺปชฺชมานา ฉสุ ทฺวาเรสุ อารมฺมณานํ อาปาตาคมเน เอว ขเณ ขเณ อุปฺปชฺชนฺติฯ อุปฺปชฺชิตฺวา จ ขเณ ขเณ นิรุชฺฌนฺติฯ

ยถา ตํ เภริตเล เภริสทฺทา อุปฺปชฺชมานา ตตฺถ ตตฺถ หตฺเถน ปหรณกาเล เอว ขเณ ขเณ อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปชฺชิตฺวา จ ขเณ ขเณ นิรุชฺฌนฺติฯ วีณาสทฺทา อุปฺปชฺชมานา วีณาตนฺตีสุ ตตฺถ ตตฺถ วีณาทนฺตเกน ปหรณกาเล เอว ขเณ ขเณ อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปชฺชิตฺวา จ ขเณ ขเณ นิรุชฺฌนฺตีติฯ นิทฺทายนฺตสฺส ภวงฺคจิตฺตปฺปวตฺติ กาเลปิ ปุพฺพภเว มรณาสนฺนกาเล ฉสุ ทฺวาเรสุ อาปาต มาคตานิ กมฺม กมฺมนิมิตฺต คตินิมิตฺตานิ เอว ภวงฺคจิตฺตานํ อารมฺมณปจฺจโยติฯ อารมฺมณปจฺจยทีปนา นิฏฺฐิตาฯ

3. อธิปติปจฺจโย

ทุวิโธ อธิปติปจฺจโย อารมฺมณาธิปติปจฺจโย สห ชาตาธิปติปจฺจโย จฯ ตตฺถ กตโม อารมฺมณาธิปติปจฺจโยฯ อารมฺมณปจฺจเย วุตฺเตสุ อารมฺมเณสุ ยานิ อารมฺมณานิ อติอิฏฺฐานิ โหนฺติ อติกนฺตานิ อติมนาปานิ ครุกตานิฯ ตานิ อารมฺมณานิ อารมฺมณาธิปติปจฺจโยฯ ตตฺถ อติอิฏฺฐานีติ สภาวโต อิฏฺฐานิ วา โหนฺตุ อนิฏฺฐานิ วา, เตน เตน ปุคฺคเลน อติอิจฺฉิตานิ อารมฺมณานิ อิธ อติอิฏฺฐานิ นามฯ

ตานิ ปน ธมฺมโต ทฺเว โทสมูลจิตฺตุปฺปาเท จ ทฺเว โมมูห จิตฺตุปฺปาเท จ ทุกฺขสหคตกายวิญฺญาณจิตฺตุปฺปาเท จ ฐเปตฺวา อวเสสานิ สพฺพานิ กามาวจรจิตฺตเจตสิกานิ จ รูปารูป โลกุตฺตรจิตฺตเจตสิกานิ จ สพฺพานิ อติอิฏฺฐรูปานิ จ โหนฺติฯ

เตสุปิ กามารมฺมณานิ ครุํ กโรนฺตสฺเสว อารมฺมณา ธิปติปจฺจโยฯ ครุํ อกโรนฺตสฺส อารมฺมณาธิปติปจฺจโย น โหติฯ ฌานลาภิโน ปน อตฺตนา ปฏิลทฺธานิ มหคฺคตฌานานิ อริยสาวกา จ อตฺตนา ปฏิลทฺเธ โลกุตฺตรธมฺเม ครุํ อกโรนฺตา นาม นตฺถิฯ

กตเม ธมฺมา ตสฺส ปจฺจยสฺส ปจฺจยุปฺปนฺนาฯ อฏฺฐ โลภ มูลจิตฺตานิ อฏฺฐ กามาวจรกุสลจิตฺตานิ จตฺตาริ กามาวจร ญาณสมฺปยุตฺตกิริยจิตฺตานิ อฏฺฐ โลกุตฺตรจิตฺตานิ ตสฺส ปจฺจยสฺส ปจฺจยุปฺปนฺนาฯ

ตตฺถ โลกิยานิ ฉฬารมฺมณานิ โลภมูลจิตฺตานํ ปจฺจโยฯ สตฺตรส โลกิยกุสลานิ จตุนฺนํ ญาณวิปฺปยุตฺต กุสลานํฯ ตานิ กุสลานิเจว เหฏฺฐิมมคฺคผลานิ จ นิพฺพานญฺจ จตุนฺนํ ญาณสมฺปยุตฺตกุสลานํฯ อรหตฺตมคฺคผลานิ จ นิพฺพานญฺจ จตุนฺนํ ญาณสมฺปยุตฺตกิริยานํฯ นิพฺพานํ อฏฺฐนฺนํ โลกุตฺตร จิตฺตานนฺติฯ

เกนฏฺเฐน อารมฺมณํ, เกนฏฺเฐน อธิปติฯ อาลมฺพิ ตพฺพฏฺเฐน อารมฺมณํ, อาธิปจฺจฏฺเฐน อธิปติฯ โก อาธิปจฺจฏฺโฐฯ อตฺตานํ ครุํ กตฺวา ปวตฺเตสุ จิตฺตเจตสิเกสุ อิสฺสรภาโว อาธิปจฺจฏฺโฐฯ โลเก สามิกา วิย อารมฺมณาธิปติปจฺจย ธมฺมา ทฏฺฐพฺพา, ทาสา วิย ปจฺจยุปฺปนฺนธมฺมา ทฏฺฐพฺพาฯ

สุตโสมชาตเก ราชา โปริสาโท มนุสฺสมํสํ ครุํ กโรนฺโต มนุสฺสมํสเหตุ รชฺชํ ปหาย อรญฺเญ วิจรติฯ ตตฺถ มนุสฺสมํเส คนฺธรส ธมฺมา อารมฺมณาธิปติปจฺจโยฯ รญฺโญ โปริสาทสฺส โลภมูลจิตฺตํ ปจฺจยุปฺปนฺนธมฺโมฯ ราชา สุต โสโม สจฺจธมฺมํ ครุํ กตฺวา สจฺจธมฺมเหตุ รชฺชสมฺปตฺติญฺจ ญาติ สงฺฆญฺจ อตฺตโน ชีวิตญฺจ ฉฏฺเฏตฺวา ปุน รญฺโญ โปริสาทสฺส หตฺถํ อุปคโตฯ ตตฺถ สจฺจธมฺโม อารมฺมณาธิปติปจฺจโยฯ รญฺโญ สุตโสมสฺส กุสลจิตฺตํ ปจฺจยุปฺปนฺนธมฺโมฯ เอสนโย สพฺเพสุ ครุกเตสุ อารมฺมเณสุฯ

กตโม สหชาตาธิปติปจฺจโยฯ อธิปติภาวํ ปตฺตา จตฺตาโร ธมฺมา อธิปติปจฺจโย, ฉนฺโท จิตฺตํ วีริยํ วีมํสาฯ

กตเม ธมฺมา ตสฺส ปจฺจยสฺส ปจฺจยุปฺปนฺนาฯ อธิปติ สมฺปยุตฺตา จิตฺตเจตสิกา จ อธิปติสมุฏฺฐิตา จิตฺตชรูปธมฺมา จ ตสฺส ปจฺจยสฺส ปจฺจยุปฺปนฺนาฯ

เกนฏฺเฐน สหชาโต, เกนฏฺเฐน อธิปติฯ

สหุปฺปาทนฏฺเฐน สหชาโต, สหชาตานํ ธมฺมานํ อภิภวนฏฺเฐน อธิปติฯ ตตฺถ สหุปฺปาทนฏฺเฐนาติ โย ธมฺโม สยํ อุปฺปชฺชมาโน อตฺตนา สหชาตธมฺเม จ อตฺตนา สเหว อุปฺปาเทติ, ตสฺส อตฺตนา สหชาตธมฺมานํ สหุปฺปาทนฏฺเฐนฯ

อภิภวนฏฺเฐนาติ อชฺโฌตฺถรณฏฺเฐนฯ ยถา ราชา จกฺกวตฺติ อตฺตโน ปุญฺญิทฺธิยา สกลทีปวาสิโน อภิภวนฺโต อชฺโฌตฺถรนฺโต อตฺตโน วเส วตฺตาเปติ, สกลทีปวาสิโน จ ตสฺส วเส วตฺตนฺติฯ ตถา อธิปติฏฺฐานปตฺตา อิเม จตฺตาโร ธมฺมา อตฺตโน อตฺตโน วิสเย สหชาตธมฺเม อภิภวนฺตา อชฺโฌตฺถรนฺตา อตฺตโน วเส วตฺตาเปนฺติ, สหชาตธมฺมา จ เตสํ วเส วตฺตนฺติฯ ยถา วา สิลาถมฺเภ ปถวิธาตุ อุทกกฺขนฺเธ อาโปธาตุ อคฺคิกฺขนฺเธ เตโชธาตุ วาตกฺขนฺเธ วาโยธาตุ อตฺตนา สหชาตา ติสฺโส ธาตุโย อภิภวนฺตา อชฺโฌตฺถรนฺตา อตฺตโน คติํ คมาเปนฺติ, สหชาตธาตุโย จ ตาสํ คติํ คจฺฉนฺติ, เอวเมว อธิปติฏฺฐานปตฺตา อิเม จตฺตาโร ธมฺมา อตฺตโน พเลน สหชาตธมฺเม อตฺตโน คติํ คมาเปนฺติ, สหชาตธมฺมา จ เตสํ คติํ คจฺฉนฺติ, เอวํ สหชาตธมฺมานํ อภิภวนฏฺเฐนฯ

เอตฺถ วเทยฺยุํ, ยทิ สหชาตธมฺมานํ อภิภวนฏฺเฐน อธิปตินาม สิยาฯ เอวํ สติ ติฏฺฐตุ ฉนฺโท, โลโภ เอว อธิปตินาม สิยา, โส หิ ฉนฺทโตปิ พลวตโร หุตฺวา สห ชาตธมฺเม อภิภวนฺโต ปวตฺตตีติฯ วุจฺจเต, พาลปุถุชฺชเนสุ เอว โลโภ ฉนฺทโต พลวตโร โหติ, ปณฺฑิเตสุ ปน ฉนฺโท เอว โลภโต พลวตโร หุตฺวา สหชาตธมฺเม อภิ ภวนฺโต ปวตฺตติฯ สเจ หิ โลโภ เอว ฉนฺทโต พลวตโร สิยา, กถํ อิเม สตฺตา โลภสฺส หตฺถคตา ภวสมฺปตฺติ โภคสมฺมตฺติโย ฉฏฺเฏตฺวา เนกฺขมฺมธมฺเม ปูเรตฺวา วฏฺฏทุกฺขโต นิสฺสเรยฺยุํฯ ยสฺมา ปน ฉนฺโท เอว โลภโต พลวตโร โหติ, ตสฺมา อิเม สตฺตา โลภสฺส หตฺถคตา ภวสมฺปตฺติ โภคสมฺปตฺติโย ฉฏฺเฏตฺวา เนกฺขมฺมธมฺเม ปูเรตฺวา วฏฺฏทุกฺขโต นิสฺสรนฺติฯ ตสฺมา ฉนฺโท เอว โลภโต พลวตโร โหติ, ฉนฺโท เอว อธิปติ, น โลโภติฯ เอส นโย โทสาทีสุปีติฯ

ตตฺถ โลเก มหนฺเตสุ สุทุกฺกเรสุ ปุริสกมฺเมสุ ปจฺจุปฏฺฐิเตสุ อิเม จตฺตาโร ธมฺมา กมฺมสิทฺธิยา สํวตฺตนฺติฯ กถํฯ

หีนจฺฉนฺทา พหุชฺชนา มหนฺตานิ สุทุกฺกรานิ ปุริสกมฺมานิ ทิสฺวา นิวตฺตจฺฉนฺทา โหนฺติฯ กาตุํ น อิจฺฉนฺติ, อมฺหากํ อวิสโยติ นิรเปกฺขา ฐเปนฺติฯ